در۸ می ۲۰۱۹ رئیس جمهوری اسلامی ایران به کشورهای امضا کنندۀ برجام دو ماه مهلت داد تا تحریمهای یکجانبۀ آمریکا را جبران کنند و گفت: وگرنه ایران تعهدات برجامی خود را معلق خواهد کرد .در همان روز نخستین گامِ کاهش تعهدات اعلام شد و آن این بود که ایران دیگر به ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شدۀ ۳.۶۷ درصد متعهد نخواهد ماند و از این میزان هرقدر که بخواهد فراتر خواهد رفت. گام دوم که درست در پایان مهلت ۶۰ روزه اعلام شد، این بود که سطح غنای تولید اورانیوم در ایران از مرز ۴.۵ درصد گذشته است. در گام سوم که از روز جمعه ۶ سپتامبر آغاز شده است، ایران همۀ تعهداتش را در زمینۀ تحقیق و توسعۀ تکنولوژیِ هستهای کنار میگذارد.
شنبۀ گذشته هفتم سپتامبر سخنگوی سازمانِ انرژیِ اتمیِ ایران رسماً اعلام کرد که ایران گام سومِ کاهش تعهداتِ هستهای خود را از روز جمعه ۶ سپتامبر آغاز کرده است. در این گام، به گفتۀ حسن روحانی، سازمان انرژی اتمی همۀ تعهداتش را در زمینۀ تحقیق و توسعۀ تکنولوژیِ هستهای کنار میگذارد. به کار انداختنِ سانتریفیوژهایِ پیشرفته برای افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده از جمله کارهایی است که در این گام صورت میگیرد. با این حال، ایران همچنان به بازرسانِ «آژانس بینالمللی انرژیِ اتمی» اجازه میدهد که از مراکز هستهای کشور بازدید کنند. مدیر کلِ موقتِ آژانس پس از سفری که روز یکشنبه ۸ سپتامبر به تهران کرد، گفت: آژانس در حال حاضر محکمترین مکانیسمِ حقیقت سنجی را در ایران دارد. کاهش گام به گام تعهدات هستهای ایران چگونه آغاز شد و اکنون در چه مرحلهای است؟
آمریکا در ۸ ماه می ۲۰۱۸ از برجام خارج شد. در ۲۱ آن ماه مایک پُمپئوُ، وزیر امور خارجۀ آن کشور، ۱۲ شرط برای رسیدن به توافق جدید با ایران پیشنهاد کرد و افزود که اگر ایران آن شرطها را نپذیرد باید در انتظار «سختترین و فلج کننده ترین تحریمهایِ تاریخ» باشد. از ۱۰ تا ۱۵ ماه می آن سال محمد جواد ظریف به پکن، مسکو و بروکسل رفت تا دربارۀ راههای حفظ برجام با دیگر امضا کنندگان آن توافق گفت و گو کند. در این میان، او در ۱۱ آن ماه اعلام کرد که اگر اروپاییها تضمینهای جدی و عملی برای حفظ روابط تجاریشان با ایران ندهند، ایران غنی سازی اورانیوم را بیهیچ محدودیتی از سر خواهد گرفت.
در ۱۳ آن ماه عباس عراقچی، معاون سیاسیِ وزیر امور خارجۀ ایران، در جلسۀ کمیسیون امنیت ملی گفت: اروپا ۴۵ تا ۶۰ روز فرصت دارد تا تضمینهای لازم را برای ادامۀ حیات برجام عرضه کند. در ۱۹ آن ماه علی اکبر صالحی، رئیس سازمانِ انرژی اتمی ایران، گفت که اتحادیۀ اروپا قول داده است «توافق اتمی» را حفظ کند. اگر امضا کنندگانِ اروپاییِ آن توافق نتوانند آن را پس از خروج آمریکا نجات دهند، ایران غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم را از سر خواهد گرفت. یک روز بعد، محمد جواد ظریف گفت: تعهدات اتحادیۀ اروپا برای نجات برجام کافی نیست. آن اتحادیه باید گامهای بیشتری در این راه بردارد. پس از خروج آمریکا از توافق اتمی، افکار عمومی در ایران انتظاراتِ بیشتری از اتحادیۀ اروپا دارند. پشتیبانی سیاسی آن اتحادیه از برجام کافی نیست. باید گامهای مشخصِ عملی در این راه بردارد و سرمایه گذاریهایش را در ایران افزایش دهد. از سویی آن اتحادیه متعهد میشود که برجام را حفظ کند و از سوی دیگر شرکتهای اروپایی از خروج احتمالی خود از ایران خبر میدهند.
در ۲۳ ماه می ۲۰۱۸ آیتالله علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در سایت اینترنتی خود نوشت که ایران به چند شرط در برجام باقی میماند: «نخست آنکه اروپاییها باید خرید نفت ایران را تضمین کنند. اگر آمریکاییها توانستند در فروش نفت ایران خَلَل وارد کنند، اروپاییها باید خرید آن را به مقدار مورد نیاز ما تضمین کنند. دوم آنکه سران ۳ کشور اروپایی باید متعهد شوند و قول دهند که بحث موشک و حضور منطقه ای ایران را مطلقاً مطرح نخواهند کرد. سوم آنکه بانکهای اروپایی باید دریافت و پرداخت وجوه تجارت دولتی و خصوصی با جمهوری اسلامی را تضمین کنند». آیتالله خامنهای این را نیز افزود : «ایران با ۳ کشور اروپایی دعوا ندارد بلکه با توجه به سابقۀ اروپاییها، ما به آنها اعتماد نداریم و به همین علت آنها باید تضمینهای واقعی بدهند».
در ۲۹ اوت ۲۰۱۸ نیز رهبر جمهوری اسلامی ایران گفت که اگر ایران نتواند منافع ملی خود را حفظ کند، از برجام خارج خواهد شد. یک روز بعد، آژانس بینالمللی انرژیِ اتمی در گزارشی به سازمان ملل متحد اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در چارچوب توافق اتمی ۲۰۱۵ عمل میکند و بازرسانِ آژانس از همۀ مراکز هستهای آن کشور می توانند بازدید کنند.
در ژانویۀ ۲۰۱۹ کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا ابزار مالی ویژهای به نام «ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری» یا «اینستِکس» به منظور تسهیل تجارت غیردلاری با ایران ایجاد کردند که از ۲۸ ژوئن ۲۰۱۹ به کار افتاد. اما ایرانیها پیش از به کار افتادن این ساز و کار مالی متوجه شده بودند که اروپاییها در غیاب آمریکا نمیتوانند به تعهدات خود عمل کنند و، چنان که خبرگزاری تسنیم در اول ژوئیۀ ۲۰۱۹ نوشت، در حالی که اروپا به یک دهم تعهدات خود در برجام عمل نمیکند و آمریکا اجازۀ خرید نفت ایران را به اروپاییان نمیدهد، از اینستِکس چه کاری ساخته است؟
در ۸ می ۲۰۱۹ حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، به کشورهای امضا کنندۀ برجام دو ماه مهلت داد تا تحریمهای یکجانبۀ آمریکا را جبران کنند و گفت اگر نتوانند در این مدت به انتظارات ایران در زمینۀ تحریمهای نفتی و بانکی پاسخ دهند، ایران تعهدات برجامی خود را معلق خواهد کرد. روز بعد، فرانسه، بریتانیا، آلمان و مسئول سیاست خارجی و امنیتیِ اتحادیۀ اروپا در بیانیهای مشترک مهلتِ ۶۰ روزۀ ایران را رد کردند و از آن کشور خواستند که همچنان به برجام پایبند بماند.
گام اول کاهش تعهدات هستهای ایران که سخنگوی سازمان انرژیِ اتمی ایران بلافاصله پس از اعلام مهلتِ ۶۰ روزه آشکار کرد، این بود که ایران دیگر به ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شدۀ ۳.۶۷ درصد متعهد نخواهد ماند و از این میزان هرقدر که بخواهد فراتر خواهد رفت.
در گام دوم که درست در ۸ ژوئیه ۲۰۱۹ یعنی در پایان مهلت ۶۰ روزه اعلام شد، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در مصاحبهای گفت که بامداد امروز دوشنبه هشتم ژوئیه سطح غنای تولید اورانیوم در ایران از مرز ۴.۵ درصد گذشته است. او همچنین افزود: غنیسازی ۲۰ درصدی و حتی بالاتر، از گزینههای مطرح در برنامههای مربوط به گام سومِ کاهش تعهدات جمهوری اسلامی است.
گام سوم، چنان که گفته شد، از روز جمعه ۶ سپتامبر آغاز شده است. با این حال، عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجۀ ایران، گفته است که ایران تنها در صورتی به اجرای کامل برجام بر می گردد که بتواند نفت خود را بفروشد و به درآمدهای آن بدون هیچگونه محدودیتی دسترسی داشته باشد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید