درگذشت احسان یارشاطر، بنیان‌گذار "ایرانیکا" و آنکه زبان فارسی وطن او بود

احسان یارشاطر در گفتگو با ماندانا زندیان که در صفحات ۱۳۲ و ۱۳۳ کتابی که پس از این گفتگو منتشر شد، می گوید: «وطن ما، به یک معنی، سرزمینی‌ست پر از صحراهای فراخ و کوه‌های بلند و رودها و دریاچه‌هایی که در درازای زمان بارها زیر پای مهاجمان مختلف کوفته شده و باز به‌پاخاسته… ولی ما وطن دیگری هم داریم که در ذهنمان جای دارد. وطنی که رودکی در آن چنگ می‌نواخت و فردوسی از خِرَد و دلاوری‌های قهرمانان سخن می‌گفت، و خیام سرگردانی انسان را بازمی‌نمایاند و ابوسعید و نظامی و سعدی و مولوی و حافظ، با استادی حیرت‌انگیز، از ظرایف روان انسان – بیش از همه عشق – سخن می‌گفتند. این وطن را می‌توان از گزند حوادث در امان داشت. وطن من این وطن است… وطن من زبان فارسی‌ست.»

احسان یارشاطر در حدود ۱۰ سال پیش به مناسبت "هفته جهانی ایرانیکا" با بخش فارسی رادیو بین المللی فرانسه گفتگو کرده است.
یارشاطر در این گفتگو ضمن اشاره به تلاش های گسترده در این راه به تدابیری اشاره می کند که برای ادامه کار و آینده این دانشنامه بزرگ ایران شناسی که شامل ۴۵ جلد است، اتخاذ شده است.

یارشاطر بنیان‌گذار و سرویراستار دانشنامه ایرانیکا بود. این دانشنامه که در اواسط سال‌های دهه ۱۳۵۰، پیش از انقلاب بنیان گذاشته شد، در دانشگاه کلمبیا در نیویورک مستقراست. بیش از ۴۰ ویراستار و ۳۰۰ نویسنده از سراسر آمریکا، اروپا و آسیا با دانشنامه ایرانیکا همکاری می‌کنند.

تاریخ ادبیات ایران در ۱۶ جلد از تألیفات برجسته این استاد زبان و ادبیات فارسی است. شعر فارسی در عهد شاهرخ، داستان‌های ادبیات ایران باستان و داستان‌های شاهنامه از دیگر آثار احسان یارشاطر است. تهیه دانشنامه ایران و اسلام در چهل و پنج جلد و همچنین ترجمه متون کلاسیک زبان فارسی به زبان‌های غربی تحت عنوان مجموعه «میراث ایران» از اقدامات او برای شناساندن فرهنگ ایران به شمار می‌آید.

احسان یارشاطر در ۱۴ فروردین ۱۲۹۹ برابر با ۳ آوریل ۱۹۲۰ در همدان به دنیا آمد و در تهران بزرگ شد. بعد از تمام شدن دبیرستان به دانشسرای عالی رفته و ادبیات فارسی خواند. در دانشگاه تهران رشته زبان و ادبیات فارسی دکترا گرفت. سپس در مدرسه مطالعات مشرق‌زمین و آفریقا دانشگاه لندن دوره دکترای زبانشناسی ایرانی گذراند و از شاگردان ایرانی "والتر هنینگ" و "مری بویس" بود.

ابراهیم پورداوود، از استادان وی، از مشوقین وی برای مطالعهٔ ادبیات و زبان باستانی ایران بود. وی توسط بورسی از شورای فرهنگی بریتانیا در ایران به لندن رفت تا در زمینهٔ تعلیم و تربیت ادامه تحصیل بدهد ولی بعد از رسیدن به لندن نزد والتر هنینگ استاد زبان‌های باستانی ایران رفت. او نزد والتر هنینگ و مری بویس زبان پهلوی را فراگرفت.

در بازگشت به ایران به تدریس زبان‌های باستانی ایران پرداخت. در همین ایام دانشگاه کلمبیای نیویورک از او دعوت به تدریس کرد. بعد از بازگشت از کلمبیا به تهران، جای استاد محبوبش ابراهیم پورداوود به تدریس پرداخت. وی در کارنامه خود تأسیس بنگاه ترجمه و نشر کتاب برای ترجمه آثار معتبر ادبی جهانی و انتشار فصلنامه راهنمای کتاب را دارد.

در سال ۱۳۴۷ به پیشنهاد یارشاطر و با بودجه ۲ میلیون دلاری سازمان برنامه و بودجه ایران، کار تدوین دانشنامه ایرانیکا آغاز شد.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ بودجه ایرانیکا قطع شد و با تلاش‌های یارشاطر بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا عهده‌دار هزینه‌های ایرانیکا شد.

احسان یارشاطر برای تأمین هزینه‌های ایرانیکا بخشی از مجموعه آثار تاریخی خود را به ارزش ۳ میلیون دلار بفروش رساند که بعضی از این آثار اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک هستند.