دسترسی به محتوای اصلی
دنیای اقتصاد، اقتصاد دنیا

نگاهی به کنوانسیون حقوقی دریای خزر و ابعاد اقتصادی توافق آکتائو

نتشر شده در:

سرانجام پس از ۲۰ سال رایزنی میان پنج کشور ساحلی دریای خزر، یعنی روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان ، قزاقستان و ایران روز یکشنبه ۱۲ اوت روسای جمهوری این کشورها در پنجمین اجلاس خود در شهر بندری آکتائو قزاقستان، کنوانسیون حقوقی دریای خزر را امضا کردند. به این ترتیب، تقریباً  ۹۰ درصد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر نهایی شده که در آکتائو به امضاء رسید. به رغم توافق انجام شده، هنوز موارد بسیار مهمی که تا کنون مورد اختلاف میان این کشورها بوده، باقی مانده است که توافق در باره آن ها نیاز به مذاکره بیشتر و تعامل بین کشورهای عضو دارد. تقسیم خزر بین کشورها، تعیین خطوط مبدأ و تقسیم بستر و زیربستر دریا  از جمله موارد مهم مورد اختلاف میان کشورهای ساحلی دریای خزر است که تعامل در باره آنها به آینده موکول شده است.

تصویر ماهواره ای دریای خزر
تصویر ماهواره ای دریای خزر DR
تبلیغ بازرگانی

این مجله اقتصادی به کنوانسیون حقوقی دریای خزر و ابعاد اقتصادی این توافق میان ۵ کشور ساحلی این دریا می پردازد.

کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر مثل قانون اساسی کشورها است

کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر مثل قانون اساسی کشورها می‌باشد، یعنی سندی جامع و چارچوبی است که بر اساس آن حقوق و تعهدات کشورهای ساحلی مشخص می‌گردد. متعاقباً بر پایه این اصول کلی، کشورهای ساحلی خزر با امضای موافقتنامه‌های تخصصی به جزئیات خواهند پرداخت. امضای کنوانسیون رژیم حقوقی گام بسیار مهم و حائز اهمیتی است که برداشته شد و به مذاکرات  ۲۱ ساله در این ‌خصوص خاتمه داد. البته نباید فراموش کرد که امضای این کنوانسیون، پایان همه مذاکرات و اقدامات در خزر نیست، بلکه نقطه عطف و آغازین برای اجرای تفاهمات، نظارت بر اجرا و همچنین شروع مذاکرات برای امضای موافقتنامه‌های جدید و ضروری به‌شمار می‌رود.

پنج کشور ساحلی دریای خزر روز یکشنبه توافق کردند که سند جامع و بنیادینی را برای بزرگ ترین دریای بسته جهان طرح ریزی کنند و همانطور که پیش تر گفتم این آغاز ماجراست.

 دریای خزر سومین ذخایر نفت و گاز جهان را دارد

دریای خزر دارای منابع بسیار غنی نفت و گاز، منابع بسیار گسترده آبزیان منحصر به فرد، از جمله انواع نادر ماهی خاور است. ذخایر نفت دریای خزر در حدود ۵۰ میلیارد بشکه برآورد می شود. ذخایر نفت می تواند مصرف کل جهانی نفت را برای مدت ۴۲ ماه تأمین کند.ذخایر گاز طبیعی دریای خزر در حدود ۳۰۰ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده است. میزان ذخایر نفت و گاز دریای خزر در طبقه بندی جهانی این دریا را در مقام سوم جهانی، پس از روسیه و خلیج فارس و بالاتر از ذخایر نفت و گاز دریای شمال قرار می دهد.

مهمترین میدان نفتی و گازی نزدیک به ایران در خزر کدام است؟

شناخته شده‌ترین میدان نفتی و گازی ایران در دریای خزر که دارای کمترین ساحل یعنی حدود ۶۰۰ کیلومتر می باشد ، میدان سردار جنگل است.این میدان که در انتهای بخش مرزی ایران در استان گیلان واقع شده، ۲۴کیلومتر طول و ۱۶کیلومتر عرض دارد و از لایه‌های مختلفی تشکیل شده‌است و در سال ۱۳۸۰ و در عمق ۷۰۰متری از سطح آب، کشف و ۱۰سال بعد (در سال ۹۰)، در پی ‌مطالعات اکتشافی روی سکوی نیمه‌شناور امیرکبیر، یک لایه نفتی در عمق ۷۲۸ متری در این مخزن هیدروکربوری کشف شد. گفته می شود میدان سردارجنگل، دارای ۵۰ هزارمیلیارد فوت مکعب ذخیره «درجا»ی گاز است؛ یعنی بیش از ۱۰برابر میدان شاه‌دنیز در جمهوری آذربایجان. این در حالی است که پیش از این، سهم ایران در دریای خزر ۱۱تریلیون فوت مکعب گاز اعلام شده بود. همچنین میزان نفت درجای لایه نفتی این میدان، دومیلیارد بشکه است که نفت قابل استحصال آن حدود ۵۰۰میلیون بشکه برآورد شده ‌است. میدان سردار جنگل محل مناقشه ایران و جمهوری‌‌ آذربایجان قرار دارد و دوطرف تفاهم کرده اند تا تعیین تکلیف سهام متعلق به دو کشور از بهره برداری از این منابع امتناع نمایند. پیش‌بینی‌های اولیه درمورد سهم ایران از نفت خزر ۲۰میلیارد بشکه است که در میادین نفتی سردار جنگل ، چالوس، نورو رویان ، رامسر ورودسر و چند منبع دیگر واقع است.اما با توجه به عدم لرزه نگاری در همه مناطق و مشخص نبودن عمق معادن ، نمی توان نسبت به دقیق و اقتصادی بودن همه منابع ابراز نظر اطمینان بخشی نمود .

 تعامل میان روسیه و ایران

توافق حاصل شده در قزاقستان همچنین از نقطه نظر "ژئواستراتژیک" حائز اهمیت است، زیرا سرآغاز رفع اختلاف های  قدیمی میان تهران و مسکو است. دو کشوری که هم اکنون راهبردهای مشترکی را در خاورمیانه دنبال می کنند. این توافق همچنین می تواند سرآغاز حال اختلافات میان سه کشور ایران، آذربایجان و ترکمنستان در باره میدان نفت دریایی " آلو" باشد که موجب حضور خطرناک ناوهای این کشورها برای اعلام حاکمیت آنها بر این میدان نفتی بوده است.

دریای خزر یک رژیم حقوقی اختصاصی دارد

کنوانسیون امضا شده، یک رژیم حقوقی اختصاصی به دریای خزر می دهد. رژیمی که با رژیم حقوقی دریاهای داخلی و دریاچه ها تفاوت دارد.

در صورتیکه رژیم حقوقی دریاچه برای دریای خزر انتخاب می شد، تقسیم مساوی منابع دریای خزر به 5 بخش  مساوی پیش بینی می شد. در مورد رژیم حقوقی دریا، سهم هر یک از کشورهای ساحلی در محدوده ۱۲ مایل دریایی تعیین می شد و مابقی دریا بر اساس خطوط میانی تقسیم می شده است. ۵ کشور ساحلی دریای خزر از سال ۱۹۹۱ با توجه به میزان طول سواحل خود، از رژیم  حقوقی دریاچه و دریا دفاع می کرده است. روسیه و ایران که پیش تر از رژیم حقوقی دریاچه برای دریای خزر دفاع می کردند، با کشف میدان های نفتی دریایی موضع خود را متحول کرده و به موضع قزاقستان و آذربایجان که از رژیم حقوقی همانند رژیم دریاها دفاع می کردند، پیوستند.

یاد آور می شویم که سواحل ایران در دریای خزر ۱۱۴۶ کیلومتر، سواحل آذربایجان ۸۲۵ کیلومتر، سواحل قزاقستان ۲۳۲۰ کلیومتر، سواحل روسیه ۱۴۶۰ کیلومتر و سواحل ترکمنستان در دریای خزر ۱۲۰۰ کیلومتر است.

نیروهای خارجی به دریای خزر راه نخواهند داشت

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران روز یکشنبه به‌عنوان دومین سخنران مواضع و دیدگاه‌های تهران را در «کاخ دوستی» محل تشکیل اجلاس سران خزر تشریح کرد. روحانی با اشاره به اینکه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همکاری کشورهای ساحلی با امضای «کنوانسیون محیط‌زیست تهران» آغاز شد، گفت این کنوانسیون به اعلامیه ۲۵ ماده‌ای، به‌عنوان اولین سند سیاسی منعقده میان پنج کشور انجامید. او با تاکید بر امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر ادامه داد: «این کنوانسیون به «حاکمیت»، «حقوق حاکمه»، ‌«صلاحیت» و به انحصار حق تصمیم‌گیری در این دریا، به کشورهای ساحلی آن تاکید می‌کند.» روحانی در سخنرانی‌اش به این موضوع نیز اشاره کرد که این کنوانسیون، به لحاظ حقوقی یک سند مادر است که ناظر بر کلیات حقوق و تکالیف کشورهای ساحلی در دریای خزر است. در عین حال وی تاکید کرد: «البته تبیین جزئیات مربوط به مسائل تخصصی، موکول به تدوین موافقت‌نامه‌های جداگانه دیگر خواهد بود.» رئیس‌جمهوری ایران در بخش دیگری از سخنانش گفت: «در این کنوانسیون علاوه بر تاکید و اختصاص تعلق کامل دریای خزر به کشورهای ساحلی، اصول مهمی همچون تصریح بر ممنوعیت حضور نیروهای مسلح بیگانه، انحصار هرگونه دریانوردی صرفا با پرچم پنج کشورساحلی، ممنوعیت دراختیار قراردادن قلمرو کشورهای ساحلی به بیگانگان برای اقدام و تجاوز علیه دیگر کشورهای ساحلی قید شده‌اند.»

اما نباید فراموش کرد که توافق انجام گرفته برای نهایی شدن باید به تصویب پارلمان های این کشورها برسد.

همانطور که پیش تر اشاره شد، تقریباً ۹۰ درصد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر نهایی شده که در آکتائو به امضاء رسید. تنها دو مورد تعیین خطوط مبدأ و تحدید حدود بستر و زیربستر دریا باقی مانده که نیاز به مذاکره بیشتر و تعامل بین کشورهای عضو دارد.

مجید صابری، سفیر ایران در قزاقستان می گوید که پنج کشور پس از ۱۵ سال گفتگو و رایزنی تصمیم گرفتند که بر سر مواردی که توافق دارند، کنوانسیون دریای خزر را امضا کنند.

جمشید ممتاز استاد حقوق بین الملل دانشگاه  می گوید سندی که در کنوانسیون حقوقی خزر به امضاء رسید، پنج منطقه دریایی را در خزر معلوم و پیش بینی کرده است

همانگونه که جمشید ممتاز می گوید، می توان تصور کرد که موضوع صید می تواند به عنوان مدلی در مذاکرات آینده در زمینه تقسیم منابع گاز و نفت دریای خزر میان کشورهای ساحلی آن  قرارگیرد.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید

بخش‌های دیگر را ببینید
این صفحه یافته نشد

صفحۀ مورد توجۀ شما یافته نشد.