دسترسی به محتوای اصلی
دنیای اقتصاد، اقتصاد دنیا

بحران آب در ایران: خطر"سومالی" شدن، مناطق گسترده ای از ایران را تهدید می‌کند

نتشر شده در:

ایران به آستانه بحران خطرناک آب نزدیک شده است وبرای مقابله با ابر چالش آب، ایران باید تمامی منابع تخصصی و کارشناساسی  خود را در یک پروژه بزرگ ملی بسیج کند. در پروژه ملی آب، ضرورت دارد که الگوی مصرف آب در کشور تغییر کند و در همان حال نسبت به تولید منابع جدید آب از طریق شیرین کردن آب دریا اقدام شود. اجرای طرح‌های گسترده صرفه جویی در مصرف آب، خصوصاً بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی و استفاده گسترده از نو آوری‌های علمی در این بخش، استفاده از پساب های شهری برای تأمین بخشی از منابع آب مورد نیاز در کشاورزی و دیگر طرح های بهینه سازی وتغییر الگوی مصرف آب می تواند کمک زیادی به مهار بحران آب در آینده کند، ولی این موضوع  به تنهایی نمی تواند پاسخی مناسب به چالش آب در مناطق جنوبی و شرقی ایران باشد. بدین ترتیب موضوع شیرین کردن آب دریا به عنوان یکی از راهکارهای مکمل برای افزایش منابع آبی کشور و پاسخ  مناسب به چالش آب در مناطق جنوبی و جنوب شرقی کشور مطرح شده است. طرح بزرگ شیرین کردن آب دریای عمان در خلیج مکران و انتقال آب شیرین شده به استان های جنوب شرقی کشور، از جمله طرح هایی است که در صورت اجرا و نهایی شدن، می تواند منابع آبی کشور را به میزان ۷۵۰ میلیون متر مکعب در سال افزایش دهد.

خطر "سومالی" شدن، مناطق گسترده ای از فلات ایران را تهدید می کند
خطر "سومالی" شدن، مناطق گسترده ای از فلات ایران را تهدید می کند DR
تبلیغ بازرگانی

این مجله اقتصادی به موضوع افزایش منابع آبی کشور از طریق شیرین کردن آب دریای عمان و خلیج فارس می پردازد. دکتر ناصر کَرَمی، اقلیم شناس و استاد دانشگاه در نروژ میهمان این مجله اقتصادی است.

در مجله اقتصادی هفته گذشته به ابعاد مشکل آب و بحرانی شدن آن در بسیاری از مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی ایران و همچنین عواملی که بحران آب در کشور را تشدید می کنند پرداخته شد:

گفته شد که فلات ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک قرار گرفته و بارش متوسط ​​سالانه  آن کمتر از یک سوم میانگین جهانی است. به موضوع توزیع نامتعادل بارش های سالانه در نقاط مختلف ایران  اشاره شد و گفته شد در حالیکه میزان بارش سالانه  در حوزه دریای خزر حدود ١۰۰۰ میلی متر در سال است، بارندگی اکثریت مناطق ایران کمتر از ١۰۰ میلی متر در سال است. در همین حال به موضوع  کاهش شدید کل منابع آب شیرین تجدید پذیر اشاره شد و گفته شد میزان سرانه آن از ۷۰۰۰ متر مکعب در سال  ١۹۵۶ میلادی به کمتر از ١۳۰۰ متر مکعب در حال حاضر رسیده است و بر اساس برآوردها تا سال ۲۰۲١ میلادی به خط بحرانی کمتر از ۸۰۰ متر مکعب خواهد رسید. همچنین به این موضوع اشاره شد که بیش از ۹۰ درصد منابع آب ایران در بخش کشاورزی  مصرف می شود. حدود ۶ درصد برای آشامیدنی و حدود ۴ درصد برای صنایع  می شود.

همچنین گفتیم که به دلایل آب و هوای نیمه خشک در اکثر مناطق ایران و تقریباً سه برابر شدن جمعیت  ایران طی ۵۰ سال اخیر، مشکل آب ابعاد خطرناکی به خود گرفته است.  حدود ۳۰۰ شهر در  ایران، دچار تنش آبی شده و مشکلات جدی آبی برای فصل تابستان  در این شهرها به  وجود آمده است. در همین حال بحران آب در مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی کشور موجب خشکسالی های  گسترده و کوچ روستائیان و خالی شدن بسیاری از روستاها از ساکنان شده است.

ایران بیش از دو برابر منابع آبی خود مصرف می کند و ادامه این روال ما را به سوی بحران و فاجعه زیست- محیطی سوق می دهد

دکتر ناصر کَرَمی در این باره می گوید: "طی ۲۰ و ۳۰ سال اخیر به واسطه کاهش بارش ها، تغییر اقلیم، وپدیده خشکیدگی در ایران، کل منابع آب در دسترس این کشور از ١۳۰ میلیارد متر ککعب در سال به کمتر از١۰۰میلیارد متر مکعب در سال کاهش یافته است. طبق نورم های جهانی و یا توجه به منابع آب مورد دسترس، ما نباید بیش از ۴۰ درصد از منابع آب تجدید پذیر خود استفاده کنیم. به این معنی که کل برنامه ریزی کشلورزی، توسعه شهری و صنعتی ما باید با این فرض خود را تطبییق دهد که ما در هیچ شرایطی حق نداریم بیش از ۴۰ درصد از منابع آب تجدید پذیر خود استفاده کنیم. اما واقعیت اینست که که ما هم اکنون بیش از ۹۰ میلیارد متر مکعب از آب های تجدید پذیر کشور استفاده می کنیم."

 وضعیت ایران در صنعت شیرین سازی آب دریا

ایران در میان گروه کشورهایی با ظرفیت بالای شیرین کردن آب دریا قرار ندارد. هر چند تکنولوژی شیرین کردن آب دریا در ایران سابقه ای بیش از ۵۰ سال دارد، اما  ظرفیت بیشتر واحدهای شیرین کردن آب دریا در ایران که اکثریت آنها در سواحل و جزایر خلیج فارس قرار دارند، پائین است. و متوسط ظرفیت آنها ۵۰ هزار مترمکعب در روز است. نخستین واحد شیرین کردن آب دریای ایران در سال ١۹۶۰ میلادی در جزیره خارک مورد بهره برداری قرار گرفت و ظرفیت آن ١۰۰۰ مکعب در روز بوده است. در حال حاضر در حدود ١۵۰ واحد کوچک و متوسط کوچک شیرین کردن آب دریا در ایران وجود دارد که ظرفیت روزانه آنها در حدود ۴۵۰ هزار مترمکعب است. تا پایان برنامه ششم توسعه، یعنی تا سال ١۴۰۰ خورشیدی قرار است که ظرفیت شیرین کردن آب در ایران به یک میلیون متر مکعب در شبانه روز برسد.

ظرفیت بهینه واحدهای موجود و  طرح های در دست اجرای شیرین کردن آب دریای باید چقدر باید باشد تا   بتواند به نیازهای فزاینده آب شیرین مناطق جنوبی و شرقی کشور پاسخ مناسب بدهد؟

دکتر ناصر کَرَمی می گوید:" شیرین سازی آب دریا یک محصول صنعتی است. بدین معنی که یک ماده خام( آب دریا) را می گیریم و با یک فرآیند صنعتی آن را تبدیل به یک محصول می کنیم. استفاده این آب با توجه به قیمت تمام شده آن نمی تواند در کشاورزی مصرف داشته باشد، مصرف آن درصنعت به صورت محدود، ولی می توان از آن بر حسب ضرورت برای تأمین آب شُرب مناطق شهری استفاده کرد و به رغم قیمت تمام شده بالای آن می تواند در این مورد خاص توجیه داشته باشد. بنا بر این این آب در شرایط بحران کنونی آب و با ملاحظه ظرفیت نبتاً محدود آن نمی تواند مؤلفه قابل اعتنایی باشد."

شیرین سازی آب برای کشاورزی توجیه ندارد

در تأیید نظرات دکتر ناصر کَرَمی  به عنوان مثال  می توان گفت سه شرکت بزرگ صنایع معدنی  ایران در جوار کویر مرکزی، یکی صنایع آهن و فولاد  گُل گهر کرمان، یکی چادرملو و مس سرچشمه یک کنسرسیوم تشکیل داده اند که آب را از خلیج فارس در نزدیکی بندرعباس  شیرین کرده و برای مصرف صنعتی به این کارخانه ها منتقل کنند.

 همچنین یک طرح بزرگ دیگری معروف به طرح کریدور شرقی در دست اجرا می باشد که  قرار است آب  را از دریای عمان گرفته و پس از شیرین کردن به استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی  منتقل دهند. پس از اجرای کامل این پروژه، سالانه ۴ میلیارد مترمکعب آب شور از دریا برداشت و ۷۵۰ میلیون مترمکعب پس از شیرین سازی وارد خط لوله انتقال خواهد شد و مابقی آن به دریا برگردانده می‌شود.

قیمت های تمام شده آب در این دو طرح  بین ١۰ تا ١۵ هزار تومان برای هر متر مکعب آب برآورد شده است.

با توجه به اینکه دولت آب شهری را ۴۰۰ تومان در هر متر مکعب و آب  کشاورزی را ١۰۰ تومان به مصرف کنندگان می فروشد و عملاً برای آب شهری یارانه ۶۰۰ تومانی و برای آب کشاورزی یارانه ۲۰۰ تومانی میدهد، چگونه می توان قیمت تمام شده  ١۰ تا ١۵ هزار تومانی را برای یک متر مکعب آب شیرین شده توجیه کرد؟

قیمت تمام شده بالای ١۰ هزار تومان برای هر متر مکعب  آب شاید برای سه مجتمع صنعتی یاد شده در حاشیه کویر، توجیه پذیر باشد. آنها به مصرف بالای آب نیاز دارند. از سوی دیگر، این صنایع،  هزینه هایی را که برای تامین آب  پرداخت می کنند، می توانند جبران کنند. برای مثال فولاد یا آهنی که تولید می کند در نهایت قیمت تمام شده اش بالا می رود و محصول خودشان را با قیمت بالاتر می فروشند.اما با این قیمت آب برای مصارف دیگر مثل شُرب و خصوصاً برای کشاورزی، نمی تواند توجیه اقتصادی داشته باشد.

دکتر ناصر کَرَمی می گوید که یکی از حامیان اصلی شیرین کردن آب دریاست، ولی باید این واقعیت را بپذیریم که این آب فقط می تواند آب شُرب مناطق شهری تشنه ایران در سواحل خلیج فارس و استان سیستان و بلوچستان را تأمین کند. او  اعتقاد دارد برای مبارزه با خشک شدن بخش های مهمی از ایران، باید مصرف سالانه آب کشور در حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب کاهش یابد، چیزی که اگر نگویم نا ممکن، ولی بسیار بسیار سخت بوده و با کاهش گسترده نیروی کار کشاورزی  ایران در مناطق وسیعی از ایران  و آثار درناک اجتماعی آن امکان پذیر است.

با کاهش منابع آب، به سوی "سومالی" شدن مناطق گسترده ای از فلات ایران پیش می رویم

دکتر ناصر کَرَمی می گوید: چشم اندازی که در پیش روی ما قرار دارد، کاهش منابع آب کشور است. در چنین شرایطی، پهنه های گسترده ای از فلات ایران به سوی "سومالی" شدن پیش می رود. او می گوید: بخش وسیعی از ایران، از کوه های البرز در شمال گرفته تا حاشیه خلیج فارس و از کوه های زاگرس در غرب به سمت شرق تا مرز پاکستان و افغانستان هر روز بیش از روز پیش خشک می شود و خطر "سومالی" شدن این مناطق گسترده از فلات ایران را تهدید می کند.

برای شنیدن این مجله اقتصادی بر روی فابل صوتی بالا کلیک نمائید.

 

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید

بخش‌های دیگر را ببینید
این صفحه یافته نشد

صفحۀ مورد توجۀ شما یافته نشد.