ایران و کشورهای اروپائی، ناتوان از ارائۀ تضمین، در جستجوی راه حلی برای «نجات برجام» تلاش می‌کنند

وزیر امور خارجۀ ایران که برای کسب «تضمین‌های سه کشور متعهد در برجام» در تامین تسهیلات اقتصادی اعطاء شده به ایران، به بروکسل آمده بود، با وعدۀ «تلاش در جهت یافتن راه حل‌های ممکن به این منظور» به کشور خود باز می‌گردد. او در پایان دیدارهای خود از نتیجۀ گفتگوها ابراز خرسندی کرد و گفت «ما روندی را آغاز کرده‌ایم و نتیجۀ آن» به دستاوردهای آینده بستگی دارد. محمد جواد ظریف اظهار امیداواری کرد که «در هفته‌های آینده پیشرفت های لازم» در این زمینه حاصل شود. وی پیش از آن گفته بود «مردم ایران در انتظار دستاوردهای  اقتصادی برجام هستند و هدف ما اینست که بدانیم آیا طرفین [اروپائی] ما می‌توانند چنین تضمین‌هائی اعطاء کنند [یا خیر]؟»

خانم فدریکا موگرینی نیز در پایان نشست مشترک خود با وزرای چهار کشور عضو برجام اعلام کرد «کارشناسان در جهت یافتن ابزارهای لازم برای پایدار نگاه داشتن توافق اتمی تلاش می‌کنند». رئیس دیپلماسی اروپا گفت «ما در جستجوی راه‌حل‌هائی عملی هستیم تا ایران بتواند به فروش نفت و گاز خود ادامه دهد، مبادلات بانکی را دنبال کند، ارتباطات هوائی و دریائی خود را حفظ کند و ما نیز سرمایه گذاری در این کشور را تسهیل کنیم و اعتبارات صادرات را برقرار نگاه داریم».

بگفتۀ یک منبع دیپلماتیک در پایتخت بلژیک، هدف از این جستجوها «یافتن راه حل‌هائی برای زنده نگاه داشتن برجام پس ازخروج آمریکا از این توافق و تضمین منافع اقتصادی طرفین متعهد در آنست».

یک مقام عالرتبۀ اتحادیۀ اروپا یادآوری کرد «اگر ایران به تعهدات خود عمل کند، اتحادیۀ اروپا نیز سهم خود را به جا خواهد آورد».

پیش از آغاز این دیدار، ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجۀ فرانسه، گفت «هدف اینست که امکانات پایداری این توافق را پس از خروج آمریکا بررسی کنیم، بشرط آنکه ایران نیز به تعهدات خود بطور کامل عمل کند». از نظر فرانسه برای نجات برجام باید تا آنجا که ممکن است اثرات مجازات‌های آمریکا را کاهش داد و به این منظور فعالیت شرکت‌های اروپائی، روسی و چینی در ایران را تشویق و تضمین کرد. با این حال، بوریس جانسون، وزیر امور خارجۀ بریتانیا، یادآوری کرد که باید «واقع بین» بود، زیرا بگفتۀ او «اصل فراسرزمینی مجازات‌های آمریکا می‌تواند برای بسیاری از شرکت‌ها بازدارنده باشد». هیکو ماس، همتای آلمانی او، نیز با اشاره به همین مجازات‌ها گفت «ما راه‌های دفاع از منافع خود را بررسی می‌کنیم، اما [باید دانست] که این کار آسانی نخواهد بود و این [موضوع] برای ما کاملاً روشن است».

چگونگی حفظ امتیازات اعطاء شده به ایران ناگزیر نیازمند جلوگیری از مجازات شرکت‌های اروپائی فعال در ایران توسط آمریکاست. این کشورها در این زمینه به مذاکره با آمریکا و کسب معافیت از مجازات برای شرکت‌های خود امید بسته‌اند. اروپائیان در همین حال برای بدست آوردن این معافیت‌ها ناگزیر باید رضایت آمریکا را جلب کنند و رضایت آمریکا به کسب محدود ساختن برنامۀ موشکی ایران و پایان دادن به دخالت‌های منطقه‌ای این کشور مشروط شده‌است.

فدریکا موگرینی شب گذشته گفت «برای اروپائیان روشن است که حفظ برجام امکان گفتگو با ایران  در بارۀ دیگر موضوعات نظیر برنامۀ موشکی و یا ثبات منطقه‌ای را بیشتر می‌کند». او با این حال تاکید کرد که اروپا «این دو موضوع را بیکدیگر پیوند نمی‌زند و در حال حاضر هدف نجات برجام و کلیۀ اصول و مواد آنست».

نتایج گفتگوهای انجام گرفته در بروکسل، چهارشنبه شب در میهمانی شام سران اتحادیۀ اروپا در صوفیه مورد بحث قرار خواهد گرفت. در همین نشست، ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپا، رهیافت‌های ممکن برای حفظ منافع اقتصادی کشورهای اروپائی و راه‌های احتمالی پیشگیری از اِعمال مجازات‌های آمریکا را ارائه خواهد کرد.

هر چند فرانسه از کمیسیون اروپا خواسته است در جهت خنثی کردن «قوانین فراسرزمینی» آمریکا در این زمینه «تدبیرات ملموس» اتحاذ کند، اما به نظر کارشناسان تدوین و اجرای چنین «تدابیری» بسیار دشوار و حتی ناممکن است.

خروج آمریکا از برجام ممکن است به نزدیکی میان روسیه و اروپا در این زمینه منجر شود و کسب امتیاراتی از ایران را تسهیل کند. از همین روست که مایک پمپئو، وزیر امور خارجۀ آمریکا، در روزهای اخیر در دیدار با همتایان اروپائی خود بر «منافع مشترک»  میان اروپا و واشینگتن تاکید کرد و خواستار همکاری برای جلوگیری از «فعالیت‌های بی ثبات کنندۀ ایران در منطقه» شد.