وزن حاشیه نشینان و تحولات اجتماعی در ایران

آزاده کیان، استاد جامعه شناسی در پاریس، که "مطالعات میدانی" متعددی در مورد مسائل مختلف اجتماعی ایران انجام داده ضمن بررسی ویژگی حاشیه نشینی در ایران طی سال های اخیر گفته است : اگر مطالبات و انتظارات میلیون ها جوان بیکار تحصیلکرده کشور را به خواسته های حاشیه نشینان اضافه کنیم، آنوقت پی می بریم که با یک جمعیت عظیم اجتماعی روبرو هستیم که مشخصه اش فقر و محرومیت است و به همین دلیل می تواند در نبود راه حل های حقیقی – به ویژه ایجاد کار - به منشا اعتراضات اجتماعی تبدیل شود.

مجید ابهری، پژوهشگر آسیب های اجتماعی، در گفتگو با خبرگزاری "مهر" در ایران گفته است که بیش از ۶۵ درصد آسیب های اجتماعی تهران در بافت های فرسوده، یعنی عمدتاً در حومه و حاشیۀ شهر صورت می پذیرد و در نتیجه ارتباط مستقیمی با دو پدیدۀ حاشیه نشینی و فقر دارند. او گفته است که آسیب هایی نظیر کودکان کار و خیابان یا اقدام های بزهکارانه ای نظیر خرده فروشی مواد مخدر زائیدۀ همین بافت های فرسوده هستند که در عین حال به مأمن بزهکاران تبدیل شده اند.
محمد مهدی ایازی، معاون وزیر بهداشت ایران، می گوید : عوامل مختلفی در توسعۀ حاشیه نشینی در ایران نقش دارند از جمله فقدان تعادل در مناسبات شهر و روستا، توسعۀ نامتوازن اقتصادی، تعمیق شکاف شهر و روستا و همچنین توسعۀ فقر و قطبی شدن مناسبات اجتماعی در داخل شهرها...
بر اساس آخرین گرارش مرکز آمار ایران ۳۳ هزار روستای کشور (از مجموع ۶۴ هزار روستا) خالی از سکنه شده اند و جمعیت های آنان که بیش از ۱۰ میلیون نفر برآورد می شود به حاشیه شهرهای کوچک و بزرگ کوچ کرده اند. در زمستان گذشته نریمان مصطفایی، مدیر کل دفتر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی ایران، با استناد به نتایج یک مطالعه گفت که هم اکنون جمعیت حاشیه نشین کشور به ۱۱ میلیون نفر می رسد که به اعتراف علی اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت جمهوری اسلامی، عملاً از خدمات پزشکی و درمانی محرومند.
اگر چه تهران دربرگیرندۀ بیشترین شمار حاشیه نشینان ایران است، اما، پدیدۀ حاشیه نشینی تنها به پایتخت محدود نمی شود : دیگر شهرهای ایران از جمله مشهد، زاهدان، اردبیل، سنندج، تبریز و کرج با پدیدۀ حاشیه نشینی وسیعاً روبرو هستند. در این حال، نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ نشان می دهد که بیش از ۱۰۹ هزار خانوار ایرانی در سکونتگاه هایی مانند چادر، آلونک، زاغه، کپر و ساختمان های تخریب شده زندگی می کنند که وضعیتی به مراتب بدتر از حاشیه نشینان دارند.
علی کائیدی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی ایران، نسبت به شیوع بیماری های واگیردار و عفونی از جمله ایدز در حاشیه شهرهای ایران هشدار داده و گفته است که اگر تلاشی در جهت جلوگیری از رشد مشکلات بهداشتی در میان جمعیت حاشیه نشین کشور صورت نپذیرد، پی آمدهای سنگین اجتماعی آنها در ابعادی بمراتب بزرگتر گریبان کشور را خواهد گرفت.
خود محمد مهدی ایازی، معاون وزیر بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، در اظهاراتی مشابه گفته است که شیوع بیماری های عفونی و واگیردار نظیر ایدز و همچنین بیماری های پوستی و گوارشی مهمترین معضلات بهداشتی حاشیه نشینان ایران هستند که عملاً از حمایت های درمانی محرومند، مضاف بر اینکه غالب مناطق حاشیه نشین ایران از خدمات بهداشتی و شهرداری بی بهره اند و انباشت زباله در این مناطق از مهمترین منابع آلودگی و بیماری های واگیردار به شمار می رود.
علیرضا محجوب، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی ایران، گفته است که از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تاکنون جمعیت حاشیه نشین ایران ۱۷ برابر افزایش یافته است، بی آنکه در این بین هیچ سازمان و نهاد دولتی در اندیشه و یا در جستجوی راه حلی برای این معضل بزرگ اجتماعی بوده باشد. باز به اعتراف محمد مهدی ایازی، معاون وزیر بهداشت در امور مشارکت اجتماعی، تاکنون هیچ برنامه ای در جمهوری اسلامی ایران برای بهبود وضعیت حاشیه نشینان در نظر گرفته نشده و غالب برنامه های رفاهی نیز بر اساس اولویت وضعیت ساکنان مناطق مرکزی شهرها تدوین شده اند.
در این حال، فعالان جامعۀ کارگری ایران با اشاره به خط فقر در این کشور که دست کم به ۳ میلیون تومان در ماه می رسد، می گویند که به همین دلیل بیشترین شمار حاشیه نشینان را امروز کارگران تشکیل می دهند که دستمزد حداقل شان کمتر از ٧۰۰ هزار تومان است و جمعیت شان با احتساب اعضای خانوارهای کارگری به ۳۰ میلیون نفر می رسد. این جمعیت بزرگ حاشیه نشین که بیش از همه به عنوان "جمعیت فقر" شناخته می شود با معضلات بزرگی از جمله در زمینه های مسکن و درمان روبرو است. مسکن، بهداشت، نان سه مطالبۀ بزرگ این جمعیت فقیر هستند که می توانند همانند انقلاب ۱۳۵٧ منشاء تحولاتی مهم در آینده باشند.
آزاده کیان، استاد جامعه شناسی در پاریس، که "مطالعات میدانی" متعددی در مورد مسائل مختلف اجتماعی ایران انجام داده ضمن بررسی ویژگی حاشیه نشینی در ایران طی سال های اخیر گفته است : اگر مطالبات و انتظارات میلیون ها جوان بیکار تحصیلکرده کشور را به خواسته های حاشیه نشینان اضافه کنیم، آنوقت پی می بریم که با یک جمعیت عظیم اجتماعی روبرو هستیم که مشخصه اش فقر و محرومیت است و به همین دلیل می تواند در نبود راه حل های حقیقی – به ویژه ایجاد کار - به منشا اعتراضات اجتماعی تبدیل شود.