نشانههایِ زایشِ دوبارۀ ناسیونالیسم عراقی پس از سقوط صدام حسین
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۹:۱۷
کارشناسانِ عراق ائتلاف «سائِرون» را نشانۀ زایشِ دوبارۀ ناسیونالیسمِ عراقی میدانند که با ناسیونالیسم بعثیِ صدام حسین بسیار فرق میکند. این ناسیونالیسم در سال ۲۰۰۴ در نخستین نبردِ فَلّوجه که ساکنانش سُنیِ سَلفی اند ظاهر شد. سُنیهایِ سلفی و شیعیانِ طرفدارِ صدر در نبرد با نیروهای آمریکایی اختلافهای مذهبی و دشمنیهای دیرینهشان را به کناری نهادند. به گفتۀ کارشناسان، ناسیونالیسمِ کنونی رنگ و بوی قومی، فرقهای، قبیلهای و پانعربی ندارد و در پی یگانگیِ همۀ عراقیها برای بازسازیِ کشور و استقلال از قدرتهایِ بیگانه است.
نتایج انتخاباتِ پارلمانیِ عراق که روزِ شنبه ۱۲ ماه مه برگزار شد، شنبۀ گذشته ۱۹ مه به اطلاع همگان رسید و معلوم شد که ائتلافِ «سائِرون» بیشترین شُمار کرسیها را از آن خود کرده است. این ائتلاف که با همپیمانیِ طرفدارانِ مقتدیٰ صدر، روحانیِ سرشناس و پرنفوذِ شیعه، کمونیستها و ملیگرایانِ عراقی شکل گرفته، جریانِ سیاسیِ نیرومندی است که با سیاستهای آمریکا در عراق، نفوذ و دخالتِ ایران در امور آن کشور و فسادِ حاکم بر دستگاهِ دولتی و اداریِ عراق مخالف است. ائتلافِ سائرون نمیتواند به تنهایی دولت تشکیل دهد. زیرا به رغم پیشتاز بودن در انتخابات نتوانسته است به اکثریت دست یابد و تنها ۵۴ کُرسی از ۳۲۹ کُرسیِ پارلمان را از آنِ خود کرده است. از همین رو، مقتدیٰ صدر، رهبر ائتلاف، روز یکشنبه بیستم ماه مه با حیدر عبادی، نخست وزیر کنونی عراق و رهبر ائتلافِ «نصر»، برای تشکیل دولتِ آینده مذاکره کرد. البته خود مقتدیٰ صدر چون در انتخابات شرکت نکرد، نمیتواند عهدهدار مقام نخستوزیری شود. او چندی پیش از انتخابات گفته بود که با جریانهایِ سیاسیِ نزدیک به ایران مانند «الفتح»، «حاکمیتِ قانون» به رهبریِ نوری المالکی و «اتحادیۀ میهنیِ کردستان» همپیمان نخواهد شد.
کارشناسانِ عراق ائتلاف «سائِرون» را نشانۀ زایشِ دوبارۀ ناسیونالیسمِ عراقی میدانند که با ناسیونالیسم بعثیِ صدام حسین بسیار فرق میکند. این ناسیونالیسم رنگ و بوی قومی، فرقهای، قبیلهای و پانعربی ندارد و در پی یگانگیِ همۀ عراقیها برای بازسازیِ کشور و استقلال از قدرتهایِ بیگانه است. جنبشی که مقتدیٰ صدر رهبری آن را به عهده دارد، درواقع، ادامۀ جنبشی است که در دهۀ ۱۹۹۰ به همت پدرش، آیتالله سید محمد صدر، به راه افتاد. اما با ائتلافِ بیسابقۀ مقتدیٰ صدر با کمونیستها در انتخاباتِ پارلمانیِ دو هفته پیش آشکار شد که این جنبش از انگیزههایِ اولیهاش فاصله گرفته و محرکِ اصلیاش در اوضاع و احوال کنونیِ عراق نه مذهب بلکه یکپارچگی و منافع ملیِ آن کشور است.
آیتالله سید محمد صدر، پدر مقتدیٰ صدر، برای تشکیل حکومتی اسلامی مبارزه میکرد و از همین رو به مخالفتِ با دولتِ بعثیِ عراق برخاسته بود. هنگامی که صدام حسین برگزاریِ نماز جمعه را ممنوع کرد، پیروانِ آیتالله سید محمد صدر به درخواست او و به پیروی از او در محلههایِ فقیرنشینِ شیعه که از کنترل حزب بعث بیرون بودند، نماز جمعه برگزار میکردند. سرانجام در ۱۹ فوریۀ ۱۹۹۹ حزب بعث سید محمد صدر را همراه با دو تن از پسرانش ترور کرد. این روحانیِ شیعه هرچند از جمهوری اسلامی ایران و افکار آیتالله خمینی الهام میگرفت، اما معتقد بود که جامعۀ شیعۀ عراقی را باید خود عراقیها رهبری کنند. او در زمینۀ مرجعیتِ شیعه نیز رقیبِ اصلیِ آیتالله سید علی سیستانی بود که در زمان صدام حسین سکوت اختیار کرده بود و از درگیر شدن با او پرهیز میکرد. با این حال، سیستانی نیز که تبار ایرانی دارد، با نفوذ کشورهای بیگانه از جمله ایران در عراق مخالف است. او یک سال پس از سقوط صدام حسین، تفرقهافکنی را در میان ملت عراق خیانت شمرد و همۀ عراقیها را از شیعه و سُنیِ عرب گرفته تا کُرد و مسیحی و ترکمن به اتحاد فراخواند. سیستانی با حکومت دینی از نوع جمهوری اسلامی نیز مخالف است.
ناسیونالیسم عراقی به گونهای که اکنون ائتلافِ «سائِرون» آن را نمایندگی میکند، در نخستین نبردِ فَلّوجه که ساکنانش سُنیِ سَلفی اند ظاهر شد. در آن نبرد که در ۴ آوریل ۲۰۰۴ آغاز شد و در اول ماه مه همان سال پایان یافت، نیروهای آمریکایی و ارتشِ نوپایِ عراق نتوانستند بر فلّوجه دست یابند و آن را از چنگِ جنگجویان و غیرنظامیانِ شهر بیرون بیاورند. بیش از ۶۰۰ غیرنظامی و نزدیک به ۲۰۰ جنگجو در آن نبرد کشته شدند. در همان زمان شیعیان جنوب عراق نیز به پا خاستند و آمریکاییها برای فرونشاندن شورشِ آنان کوشیدند مقتدیٰ صدر را دستگیر کنند. اما او بیدرنگ هواداران و شبهنظامیانِ خود را در چند شهر از جمله نجف و کوفه و بصره و ناصریه و بغدادِ شرقی به نبرد با آمریکاییها و متحدانشان فراخواند.
سُنیهایِ سلفی و شیعیانِ طرفدارِ صدر در نبرد با نیروهای آمریکایی اختلافهای مذهبی و دشمنیهای دیرینهشان را به کناری نهادند. روز هشتم آوریل ۲۰۰۴ مردم محلۀ شیعهنشین کاظمیه و مردم محلۀ اعیاننشین و سُنیمذهب اعظمیه در بغداد کاروانی از ۶۰ کامیون پُر از خوراک و آب آشامیدنی به فلّوجه روانه کردند. رهبران سُنیمذهب و حتی گروههای تندرویِ سُنیِ عراقی به دفاع از مقتدیٰ صدر برخاستند و تمثالِ او را بالا بردند. آیتالله سیستانی همۀ عراقیها را به اتحاد فراخواند و بیزاریاش را از چند گروه شیعی که به مساجد سنیها حمله کرده بودند، اعلام کرد، از روحانیان سُنی پوزش خواست و برای بازسازی مساجد آنان پول فرستاد.
بعضی از کارشناسانِ عراق معتقدند که حس ملی در میان عراقیها پدیدۀ تازهای نیست. این حس در شورشِ بزرگی که در سال ۱۹۲۰ برضد بریتانیاییها روی داد، ظاهر شد. اگرچه آن شورش را روحانیانِ شیعی رهبری میکردند، اما سنیهای عراق نیز در آن سهم عمده داشتند. هدف آن شورش استقلال از بریتانیا و پایهگذاریِ یک دولتِ ملی بود. به نظر میرسد پس از سقوط صدام حسین و پایانِ فتنۀ داعش، حسِ ملیِ عراقیها محملی برای ظهور یافته است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید