گذشته و اکنون اِدلِب و نیروهای درگیر در آن

استان اِدلِب در هزارۀ سوم پیش از میلاد جایگاهِ دولت‌شهرِ ثروتمند و باشکوهی به نام اِبلا بود. در قرن اول پیش از میلاد تیگرانِ دوم، پادشاه ارمنستان، اِدلِب را ضمیمۀ خاک خود کرد. در حدود ۶۴ پیش از میلاد، پومپه، سردار رومی، آن را گشود و از آن پس، اِدلِب جزئی از استانِ سوریۀ روم شد. در امپراتوری عثمانی استان اِدلِب جزئی از «ولایت حلب» و شهر اِدلِب مرکز «قضا» بود. قضا در عثمانی به هریک از تقسیمات اداریِ امپراتوری می‌گفتند. این استان آخرین استانِ زیر فرمانِ شورشیانِ مخالف بشار اسد است. بخش عمدۀ آن در دست اتئلافی به نام «هِیئة تحریر‌الشام» است که جیش‌الفتح یکی از شاخه‌های مهم تشکیل دهندۀ آن است. جبهۀ دیگری که در ۱۸ فوریۀ ۲۰۱۸ با حمایت ترکیه تشکیل شده و با تحریرالشام می‌جنگد، «جبهۀ تحریر سوریه» است.

ادلب و نیروهای درگیر در منطقه dr

روز جمعه ۷ سپتامبر برابر با ۱۶ شهریور ١٣۹۷ در آستانۀ آزادسازیِ اِدلِب، آخرین استانِ زیر فرمانِ شورشیانِ مخالف بشار اسد، نشستی در تهران با حضور حسن روحانی، پوتین و اردوغان- سران کشورهایِ ایران، روسیه و ترکیه - برگزار شد و از روز شنبه ۸ سپتامبر نیروی هوایی روسیه حملات هوایی‌اش را به آن منطقه از سر گرفت. این حملات را پیش‌درآمدِ حملۀ زمینیِ گسترده‌ای می‌دانند که ارتش بشار اسد با پشتیبانی ایران و روسیه خود را برای آن آماده کرده است. در نشست تهران رئیس جمهوریِ ترکیه پیشنهاد آتش‌بس کرده بود اما روسیه و ایران آن را نپذیرفتند.

استان اِدلِب یکی از ۱۴ استان سوریه است و در حدود شمال شرقیِ مرز ترکیه و سوریه قرار دارد. مرکز آن شهر اِدلِب است. مساحت آن را کمی بیش از ۶ هزار کیلو متر مربع می‌دانند و جمعیت آن را در سرشماری سال ۲۰۱۰ نزدیک به یک میلیون و نیم نفر برآورد کرده‌اند. این استان از سپتامبر ۲۰۱۱ تا آوریل ۲۰۱۲ صحنۀ نبردهای خونین میان شورشیان مسلح سوری با ارتش سوریه بود. ارتش آزاد سوریه که در ۲۹ ژوئیۀ ۲۰۱۱ اعلام موجودیت کرد، یکی از بازیگرانِ جنگ در آن استان است. هستۀ اولیۀ این ارتش را افسران و سربازان جدا شده از ارتش سوریه تشکیل می‌دهند. این ارتش مانند دیگر گروه‌های شورشی در پی براندازیِ رژیم حاکم بر سوریه است. استان اِدلِب یکی از مناطقِ تاریخی سوریه است.

این استان در هزارۀ سوم پیش از میلاد جایگاهِ دولت‌شهرِ ثروتمند و باشکوهی به نام اِبلا بود که پادشاهانش از حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد قلمروشان را رفته رفته گسترش دادند و بر بخشی از سوریه و فراتِ وُسطا چیره شدند.  بیش از ۱۷۰۰۰ لوح‌ گِلی در این استان یافته‌اند که باستان‌شناسان زیر عنوان «لوح‌های اِبلا» یا «تَلّ مَردیخ» از آن‌ها یاد می‌کنند. این لوح‌ها را به زبان سومری و گویش محلیِ اِبلایی نگاشته‌اند.

باستان‌شناسان با خواندن آن لوح‌ها توانسته‌اند اطلاعات ارزشمندی دربارۀ اقتصاد، تجارت، صنعت، دستگاه اداری و سیاسیِ آن پادشاهی به دست آورند. با رمز‌گشایی از متن آن لوح‌ها اطلاعاتی نیز دربارۀ داستان‌های حماسی و سرودهایِ دینیِ ساکنانِ اِبلا به دست آورده‌اند. دولت‌شهر اِبلا در فاصلۀ میان ۲۵۰۰ تا ۲۴۰۰ پیش از میلاد یکی از نیرومندترین دولت‌شهرهای سوریه بود.

اِبلا در حدود ۱۶۰۰ پیش از میلاد ویران شد. برپایۀ اطلاعاتی که تاکنون به دست آورده‌اند، احتمال می‌دهند آن دولت‌شهر را هیتی‌ها ویران کرده باشند. زیرا آنان کم و بیش در همان زمان به دولت‌شهر یَمحاض در حلب کنونی و دولت‌شهر بابل نیز تاختند. دولت‌شهر اِبلا از آن پس کمر راست نکرد هرچند توتْمُسِ سوم، ششمین فرعون از دودمان هیجدهم مصر باستان، در شرح لشکرکشی‌اش به سوریه در قرن پانزدهم پیش از میلاد از آن یاد کرده است.

اِدلِب را تیگرانِ دوم، پادشاه ارمنستان که از ۹۵ تا ۵۵ پیش از میلاد سلطنت کرد، به قلمرو خود پیوست. در حدود ۶۴ پیش از میلاد، پومپه، سردار رومی، آن را گشود و از آن پس، اِدلِب جزئی از استانِ سوریۀ روم شد. سوریه سپس به صورت استانی از استان‌های روم شرقی درآمد. دو دهه‌ای به دست ساسانیان افتاد اما روم شرقی آن را پس گرفت، تا اینکه در قرن هفتم میلادی اعراب مسلمان آن را گشودند. از اوایل قرن شانزدهم تا ۱۹۱۸ عثمانی‌ها بر آن فرمان راندند.

در امپراتوری عثمانی استان اِدلِب جزئی از «ولایت حلب» و شهر اِدلِب مرکز «قضا» بود. قضا در عثمانی به هریک از تقسیمات اداریِ امپراتوری می‌گفتند. تولید اصلیِ استان زیتون بود که به سراسر امپراتوری صادر می‌شد. در ۲۸ مارس ۲۰۱۵ پس از نبردی سنگین میان شورشیان و ارتش سوریه شهر اِدلِب به تصرف «جیش‌الفتح» درآمد که جبهه‌ای بود تشکیل‌یافته از ۷ گروه اسلام‌گرایِ مخالفِ اسد. احرارالشام بزرگ‌ترین گروه آن جبهه بود که در فوریۀ ۲۰۱۸ از آن جدا شد. دو گروه اصلی دیگرِ جیش‌الفتح «جبهۀ النصرة»، شاخۀ سوری القاعده، و «فَیلَق‌الشام» بودند.

ارتش آزاد سوریه نیز در نبرد اِدلِب شرکت داشت. جیش‌الفتح سپس در ۲۸ ماه می ۲۰۱۵ بر شهر اَریحا دست یافت و از آنجا بر سراسر استان اِدلِب چیره شد. از آن زمان تاکنون هواپیماهای روسی و سوری از بمبارانِ اِدلِب بازنایستاده‌اند. در ژانویۀ ۲۰۱۸ ارتش دولتیِ سوریه بخشی از استان اِدلِب را به تصرف خود درآورد و شورشیان را محاصره کرد. آن بخش از استان که در دست گروه‌های شورشی است یک‌پارچه و متحد نیست. می‌گویند بخش عمدۀ آن در دست اتئلافی به نام «هِیئة تحریر‌الشام» است که جیش‌الفتح یکی از شاخه‌های مهم تشکیل دهندۀ آن است. جبهۀ دیگری که در این میان در ۱۸ فوریۀ ۲۰۱۸ با حمایت ترکیه تشکیل شده و با تحریرالشام می‌جنگد، «جبهۀ تحریر سوریه» است که از به هم پیوستن احرار‌الشام، «جنبش نورالدین زَنْکی» و «تیپ بازهای شام» و چند گروه شورشی دیگر شکل گرفته است. جبهۀ تحریر سوریه در اول اوت امسال یعنی کم و بیش یک ماه و نیم پیش به «جبهۀ ملی آزادی‌بخش» سوریه پیوسته است.

جنگ میان تحریرالشام و نیروهای تشکیل دهندۀ «جبهۀ ملی آزادی‌بخش» برای کنترل اِدلِب در بهار ۲۰۱۸ به تقسیم خاک آن استان انجامید. تحریر‌الشام بر شمال آن منطقه تا مرز ترکیه فرمان می‌راند و شورشیان «جبهۀ ملی آزادی‌بخش» که ترکیه پشتیبان آن‌هاست کنترل جنوب استان اِدلِب و حومۀ غربی حلب را در دست دارند. به همین سبب ترکیه نمی‌تواند به آسانی ساز و برگ نظامی به آنان برساند. در نتیجه، در جنگی که در پیش است، کارشناسانِ سوریه پیشاپیش «جبهۀ ملی آزادی‌بخش» را بازنده اعلام کرده‌اند.