جمال خاشُقجی روزنامهنگار ناپدید شدۀ سعودی که بود و چه گذشتهای داشت؟
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۹:۱۸
جمال خاشُقجی تا چندی پیش از نزدیکان شاخهای از دربار سعودی بود که اعضای آن همگی فرزندان و نوادگان ملک فیصل اند. او در سالهای دهۀ ۲۰۰۰ میلادی مشاورِ نزدیک شاهزاده تُرکی الفیصل، رئیس سازمان اطلاعات سعودی، بود. خاشُقجی به دیدگاههای اخوان المسلمین دلبسته بود، اما هرگز به آن جنبش نپیوست. در سال ۲۰۱۶ به سبب خرده گیریهایش بر دونالد ترامپ از کار برکنار شد و در سال ۲۰۱۷ به آمریکا رفت. در آنجا به همکاری با روزنامۀ «واشنگتن پُست» پرداخت و در مقالاتی که نوشت آشکارا به سیاستهای شاهزاده محمد بن سلمان خرده گرفت.
ناپدید شدن جمال خاشُقجی، روزنامه نگارِ عربستان سعودی، روز سهشنبه دوّم اکتبر در ترکیه و احتمال کشته شدنِ او به دست نیروهای ویژۀ سعودی در کنسولگریِ آن کشور در استانبول به بحران سیاسیِ گستردهای انجامید و موجی از اعتراض برضد سیاستهای رهبرانِ سعودی برانگیخت. این روزنامه نگار که بود و چه گذشتهای داشت. البته چون جسد او را نیافتهاند، کسانی حدس میزنند که او را نیز مانند بعضی از مخالفان سعودی در خارج ربودهاند و به زور به عربستان سعودی باز گرداندهاند. یعنی ممکن است هنوز زنده باشد. در این صورت، پرسش را باید چنین مطرح کنیم: او کیست و چه گذشتهای دارد؟
جمال خاشُقجی در ۱۳ اکتبر ۱۹۵۸ یعنی درست ۶۰ سال پیش در مدینه در خانوادهای از عثمانیهایِ شهر قیصریه چشم به جهان گشود. خاشُقجی تلفظ عربیِ «کاشیکچیِ» ترکی است که در فارسی «قاشُقچی» تلفظ میشود. اعضای خانوادۀ او از زمان عثمانیها در جزیرةالعرب که بخشی از امپراتوری عثمانی بود، نشیمن گرفته بودند. به گفتۀ دیوید هرسْت، یکی از دوستانِ نزدیکِ جمال خاشُقجی و سردبیرِ کنونیِ «میدل ایست آی»، خاشُقجی پیش از آنکه به جَرگۀ منتقدانِ نظام سعودی بپیوندد از نزدیکان شاخهای از دربار سعودی بود که اعضای آن همگی فرزندان و نوادگان ملک فیصل اند. او در سالهای دهۀ ۲۰۰۰ میلادی مشاورِ نزدیک شاهزاده تُرکی الفیصل، رئیس سازمان اطلاعات سعودی، بود. با شاهزادگان سعودی نشست و برخاست میکرد و با آنان در هواپیمای خصوصیشان به سفر میرفت.
خاشُقجی در سال ۲۰۰۴ از نخستین پشتیبانانِ جنگ عربستان سعودی با حوثیهای یمن بود. مانند بیشتر تحلیلگران سنّی مذهبِ عرب معتقد بود که ایرانِ شیعی در امور کشورهای عربی بیش از اندازه دخالت میکند و عربستان باید هرچه زودتر جلو پیشروی ایران را در خاور میانه و جهان اسلام بگیرد. دیوید هرسْت که بریتانیانی است و کارشناس امور خاورمیانه، در مقالهای که دربارۀ دوستش خاشُقجی در «میدل ایست آی» نوشته، با برشمردن رویدادهای زندگانیِ حرفهای او نشان داده است که چگونه روزنامه نگار سعودی راه ناخواستهای را « از دربار سلطنتی تا تبعید» پیمود. به گفتۀ او، خاشُقچی مدافع اعدام بود و هرگز خود را در شُمار مخالفانِ دولت سعودی نمیشمرد، بلکه خود را منتقدِ میانه رو نظام میدانست به ویژه نظامی که شاهزاده محمد بن سلمان رفته رفته بر عربستان سعودی حاکم میکرد.
به نوشتۀ خانم هاله قَضمانی، روزنامه نگار فرانسوی- سوری، از ژوئن ۲۰۱۷ که عربستان سعودی، مصر، بحرین و اماراتِ متحد عربی به روابط دیپلماتیک خود با قطر پایان دادند، جمال خاشُقجی به یکی از روزنامه نگاران و تحلیلگرانِ سرشناس رسانههای قطری به ویژه «الجزیره» تبدیل شد. البته او از ۱۹۸۰ زمانی که شورویها افغانستان را اشغال کردند کم و بیش نامآور شد، زیرا در مقام خبرنگار به افغانستان رفت و گزارشهایی از جنگ برای روزنامۀ انگلیسی زبانِ «سعودی گازِت» تهیه کرد. یکی از نخستین مصاحبهها با بنلادن، بنیانگذار القاعده، را او انجام داد و با عکس و تفصیلات در روزنامۀ «سعودی گازِت» به چاپ رساند. خاشُقجی به دیدگاههای اخوان المسلمین دلبسته بود اما هرگز به جنبش آنان نپیوست.
خاشُقجی در ۱۹۸۲ در رشتۀ امور اداری از دانشگاه ایالت ایندیانا در آمریکا فارغالتحصیل شد و پس از یک رشته فعالیتهای ژورنالیستی در چند روزنامه و هفته نامۀ سعودی از جمله «سعودی گازِت» به سردبیریِ روزنامۀ «المدینه» گمارده شد. در سالهای دهۀ ۱۹۹۰ به عنوان خبرنگار به چند کشور مسلمان از جمله الجزایر، کویت، سودان و افغانستان رفت و از ۱۹۹۹ دستیار سردبیر روزنامۀ انگلیسی زبانِ «عرب نیوز» شد و تا سال ۲۰۰۳ در آن مقام باقی ماند. در آن سال مدت کوتاهی سردبیر الوطن شد، اما پس از انتشار چند گزارشِ نکته گیرانه دربارۀ نفوذ و اعتبار قدرت دینی در عربستان سعودی به دستور وزیر اطلاعات از کار برکنار شد و به انگلستان رفت. در سالهای پس از آن بود که مشاور تُرکی الفیصل، رئیس اطلاعات سعودی شد.
در سال ۲۰۰۷ دوباره به سردبیری الوطن گمارده شد، اما در سال ۲۰۱۰ پس از نوشتن مقالاتی در انتقاد از سلفیها از کار برکنار شد. سپس در مقام مدیر شبکۀ تلویزیونیِ «العرب نیوز» به بحرین رفت و به عنوان تحلیلگر سیاسی و کارشناس خاور میانه به همکاری با چندین رسانۀ بینالمللی پرداخت. در سال ۲۰۱۶ به سبب خرده گیریهایش بر دونالد ترامپ از کار برکنار شد و در سال ۲۰۱۷ به آمریکا رفت. در آنجا فعالیت های ژورنالیستیاش را از سر گرفت و به همکاری با روزنامۀ «واشنگتن پُست» پرداخت. در مقالاتی که در آن روزنامه نوشت آشکارا به سیاستهای شاهزاده محمد بن سلمان خرده گرفت.
در مقالهای که خدیجه چنگیز، نامزد تُرکِ جمال خاشُقجی، در نیوریورک تایمز نوشته، آمده است که آن دو در ماه می ۲۰۱۸ در کنفرانسی در استانبول با هم آشنا شدند و پس از مدتی تصمیم گرفتند ازدواج کنند. خاشُقجی برای ازدواج با نامزد تُرک خود به مدارکی نیاز داشت که باید از سفارت عربستان سعودی میگرفت. اما سفارت آن کشور در واشنگتن از خاشُقجی خواست که برای تهیۀ آنها به کنسولگری سعودی در استانبول مراجعه کند. سهشنبه دوم اکتبر جمال خاشُقجی به آن کنسولگری رفت و دیگر برنگشت. به گفتۀ خدیجه چنگیز، رؤیای ما برای زندگی جدید جمال را از واشنگتن به استانبول کشاند. ازدواج آن دو قرار بود فردای آن روز انجام گیرد.
در عربستان سعودی انتقاد از نظام سیاسی کشور کرداری تروریستی شمرده میشود. تاکنون کم نبودهاند سعودیهایی که به سبب خرده گیری بر قدرت سر به نیست شده باشند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید