تحریفِ نام خلیج فارس از سال‌هایِ پایانی دهۀ ۱۹۶۰ میلادی با گسترشِ جنبشِ پان‌عربیسم در کشورهایِ عربی آغاز شد. اتحادیۀ عرب از ۱۹۶۴ استفاده از نام خلیج فارس را برای عرب‌زبانان ممنوع کرد. در این میان بعضی از روزنامه نگاران و دانشگاهیان غربی کاسۀ داغ‌تر از آش شدند و برای خوشایند کشورهای عربیِ حاشیۀ خلیج فارس در گفتارها و نوشتارهاشان به تحریفِ نام تاریخی آن خلیج پرداختند. امروز، چه در ایران و چه در خارج از ایران، کم نیستند ایرانیانی که از تحریف نام خلیج فارس در رسانه‌های جهان برآشوبند و دست به اعتراض بزنند. در سایۀ کوشش‌های آنان در اکتبر ۲۰۱۸ سازمان جهانیِ مالکیت معنوی وابسته به سازمان ملل نام خلیج فارس را در یک سند رسمیِ آن سازمان ثبت کرد. برپایۀ آن سند که بر حقوق بین‌الملل استوار است، هیچ کشوری، هیچ دولتی و هیچ سازمانی نمی‌تواند از عنوان دیگری برای نامیدن خلیج فارس استفاده کند.
پس از آنکه سپاه پاسداران نفتکش بریتانیایی را هنگام عبور از تنگۀ هرمز در ۱۹ ژوئیه توقیف کرد، نیروی دریاییِ بریتانیا روز پنجشنبه ۲۵ ژوئیه یک ناوچۀ جنگی و سپس روز دوشنبه ۲۹ ژوئیه یک ناوشکن برای حفاظت از کشتی‌های تجاریِ آن کشور در تنگۀ هرمز روانۀ آب های خلیج فارس کرد. رسانه‌های جهان اخبار این کشاکش‌ها را هر روز با شرح و تفسیر گزارش میکنند. در این میان، بعضی از روزنامه نگاران، مفسران، تحلیل گران و گاه حتی سیاستمدارانِ غربی در گفتارها و نوشتارهاشان نام خلیج فارس را تحریف میکنند و از آن زیر عنوان «خلیج عربی»، «خلیج عربی- فارسی» و گاه «خلیج» خالی یاد میکنند. دربارۀ قِدمتِ تاریخیِ نام «خلیج فارس» مقاله‌ها و کتاب‌ها نوشته‌اند. در همۀ اسناد و نقشه‌های جغرافیاییِ کهن حتی به زبان عربی از آن خلیج زیر عنوان «خلیج فارس» یاد کرده‌اند. در منابع تاریخیِ به جا مانده از چند قرنِ پیش از میلاد خلیج فارس را به نام اصلی آن خوانده‌اند. بنابراین، تحریفِ نام آن چیزی نیست جز انکار آشکارِ یک حقیقت تاریخی.
تحریفِ نام خلیج فارس از سال‌هایِ پایانی دهۀ ۱۹۶۰ میلادی با گسترشِ جنبشِ پان‌عربیسم در کشورهایِ عربی آغاز شد. با این حال، روزنامه‌نگاران، پژوهشگران وسیاستمدارانِ مُنصفِ عرب مانند عبدالهادی تازی، زبان‌شناس و تاریخ‌دانِ مراکشی، عبدالرحمن راشد، روزنامه نگار سعودی، مجدی عُمَر، معاون اول پیشین شورای دفاع ملی مصر، به دفاع از نام اصلی خلیج فارس پرداختند. برای مثال مجدی عُمَر در اوت ۲۰۰۱ در مجلۀ الاهرام نوشت: غیرمنطقی است که چون چند کشور عربی در اطراف آن خلیج هستند، نام تاریخیِ آن را تغییر دهیم و برای آنکه خود را از این مخمصه رها کنیم، فقط آن را ”خلیج“ بنامیم. کدام خلیج؟ مگر خلیج بدون نام هم می‌شود».
در این میان بعضی از روزنامه نگاران و دانشگاهیان غربی کاسۀ داغ‌تر از آش شدند و برای خوشایند کشورهای عربیِ حاشیۀ خلیج فارس به تحریفِ نام تاریخی آن خلیج پرداختند و به طبع با واکنشِ دولت و مردم ایران رو به رو شدند. برای مثال، در ژانویۀ ۱۹۷۰ ژان پی‌یر ویِنوُ، مقاله‌ای در «لوُموُند دیپلماتیک» زیر عنوانِ «زد و خوردهای جدید میان عناصر سنتی و نیروهای انقلابی در منطقۀ خلیج عربی» نوشت که پر بود از اصطلاحاتی مانند «فدراسیون خلیج عربی» و جز این‌ها که واکنش دولت ایران را برانگیخت، چنان که سرویس مطبوعاتیِ سفارت ایران در پاریس در یک نامۀ سرگشادۀ اعتراضی به آن مجله نوشت: بیش از دو هزار سال است آن خلیج را خلیج فارس می‌نامند. در طول این دو هزار سال این نام هرگز عوض نشده است. همۀ جغرافی‌دانان و مورخان جهان باستان آن را به این نام خوانده‌اند. از قرن شانزدهم میلادی اطلس‌های بزرگ مانند مِرکاتوُر و آبراهام اوُرتِلیوس تنها از نام خلیج فارس استفاده کرده‌اند. تا حوالی سال ۱۹۶۰ در کتاب‌های درسی کشورهای عربی نیز در سخن گفتن از آن خلیج جز از نام «خلیج الفارسی» از نام دیگری استفاده نکرده‌اند. آقای ژان پی‌یر ویِنوُ که دانشگاهی هم هست، مدعی شده است که اصطلاح «خلیج فارس» را بریتانیای کبیر جعل کرده است. او که بی‌گمان با تاریخ آشناست، باید بداند که چنین ادعایی جز تبلیغات زیاده روانه نیست.
نویسندۀ مقالۀ «لوُموُند دیپلماتیک» در پاسخ به نامۀ اعتراضی سفارت ایران در شمارۀ فوریۀ آن سال نوشت: در سواحلِ جنوب ایران عرب‌ها زندگی میکنند که همه اهلِ عربستانِ ایران‌اند که اکنون خوزستان نام دارد. بنابراین، در چارچوب یک راه حل آشتی‌جویانه بهتر است آن خلیج را از این پس «خلیج عربی- فارسی» بنامیم. به نظر می‌رسد در آن زمان ایرانیان ضد رژیم شاه در خارج از کشور دربارۀ این موضوع سکوت کردند. جا دارد تحقیق بی‌طرفانه‌ای در این باره انجام گیرد تا چند و چون واکنشِ ایرانیان خارج از کشور به این گونه مغلطه‌ها در آن زمان روشن شود. اما پیداست که امروز، چه در ایران و چه در خارج از ایران، کم نیستند ایرانیانی که از تحریف نام خلیج فارس در رسانه‌های جهان برآشوبند و دست به اعتراض بزنند. البته این موج جدید اعتراض‌ها بی‌ارتباط با توسعۀ تلویزیون‌های ماهواره‌ای، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نیست.
اتحادیۀ عرب از ۱۹۶۴ استفاده از نام خلیج فارس را برای عرب‌زبانان ممنوع کرد. ایرانیان توجهی به این موضوع نکردند. اما از اوایل دهۀ ۱۹۹۰ با گسترشِ تلویزیون‌های ماهواره‌ای گروه‌هایی از ایرانیان متوجه شدند که سرویس‌های خبریِ کشورهای عربی نه تنها به زبان عربی بلکه به زبان‌های دیگر به ویژه انگلیسی نام خلیج فارس را تحریف میکنند. واکنش‌ها به این مسئله در آغاز پراکنده بود، اما از ۲۰۰۱ سازمان‌یافته‌تر شد. اهل فرهنگ و فعالانِ جامعۀ مدنی با برگزاریِ نشست‌ها و سمینارها توجه مقاماتِ کشور را به این موضوع جلب کردند.
در ژوئن ۲۰۰۴ مجلۀ معروف «نشنال جئوگرافیک»، یکی از معتبرترین مجله‌ها در زمینۀ علوم طبیعی، در چاپ هشتم اطلس جهانی‌اش زیر نام «خلیج فارس» با حروف کوچک و در میان دو پارانتز «خلیج عربی» را نیز افزوده بود. این کار موجی از اعتراض در میان ایرانیان داخل و خارج برانگیخت، چنان که جمهوری اسلامی آن مجله را در ایران ممنوع کرد و از روزنامه نگارانش خواست که ایران را ترک کنند. نامۀ اعتراضی ایرانیان را به مؤسسۀ نشنال جئوگرافیک ۱۲۰ هزار نفر در اینترنت امضا کردند. سرانجام مدیر مؤسسۀ از ملت ایران عذرخواهی کرد و قول داد آن خطا را جبران کند. در سایۀ این کوشش‌ها بود که دولت «روز ملی خلیج فارس» را در تقویم رسمی کشور ثبت کرد.
سرانجام در اکتبر ۲۰۱۸ سازمان جهانیِ مالکیت معنوی، یکی از ۱۶ دستگاه اداریِ تخصصی وابسته به سازمان ملل، برپایۀ موافقت‌نامۀ لیسبون در زمینۀ حفاظت از نام‌های اصلی و ثبتِ بین‌المللیِ آن‌ها نام خلیج فارس را در یک سند رسمیِ آن سازمان ثبت کرد. شناسایی این نام در سندِ ثبت مروارید خلیج فارس به معنای شناساییِ نام آب‌هایی است که آن مروارید را در آن‌ها صید میکنند. برپایۀ آن سند که بر حقوق بین‌الملل استوار است، هیچ کشوری، هیچ دولتی و هیچ سازمانی نمی‌تواند از عنوان دیگری برای نامیدن خلیج فارس استفاده کند.
اما به نظر می‌رسد صاحبانِ زور و قدرت اعتنایی به این گونه اسناد نمی‌کنند. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، بارها به جای «خلیج فارس» از عنوان جعلی «خلیج عربی» استفاده کرده است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید