نگاهی به روابط سرّی ایران و آمریکا از انقلاب تا آشکار شدن برنامۀ هسته‌ای
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۹:۲۳
از انقلاب ۱۹۷۹ تاکنون رهبران جمهوری اسلامی چندین بار با میانجی یا بی‌میانجی، پنهان یا آشکار با آمریکایی‌ها مذاکره کرده‌اند. در ۳ اکتبر ۱۹۷۹ ابراهیم یزدی با «سایروس وَنس»، وزیر امور خارجۀ آمریکا دیدار کرد و به توافق‌هایی با او رسید که یکی از آن‌ها تحویل قطعاتِ یدکیِ نظامی به ایران بود که دولت ایران در زمان شاه خریده بود. در ۱۹۸۵ آشکار شد که دولت ریگان برای آزاد کردن گروگان‌های آمریکایی در لبنان با جمهوری اسلامی مخفیانه مذاکره می‌کند و آمریکا به ایران اسلحه می‌فروشد. در ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ ایران مداخلۀ نظامی آمریکا را در کویت با سکوت خود تأیید کرد. در ژانویه ۱۹۹۸ محمد خاتمی از تلویزیون «سی ان ان» مردم آمریکا را به گفت و گو دعوت کرد. در ماه مارس ۲۰۰۰ مادلن آلبرایت، وزیر امور خارجۀ آمریکا، ایران را به برقراری روابط با آمریکا فراخواند و گویا دیداری با کمال خرازی، وزیر امور خارجۀ ایران، کرد.
از بامداد روز سه‌شنبه هفتم اوت دور جدید تحریم‌های آمریکا برضد ایران آغاز شد. با این حال، یکشنبه پنجم اوت چند سایت خبری از جمله «تابناک تهران» از قول روزنامه‌ای کویتی نوشتند که رئیس جمهوری آمریکا برای دیدار با حسن روحانی اعلام آمادگی کرده است. به نوشتۀ آن روزنامه، ایرانی‌ها پیش‌تر از طریق یک میانجیِ عُمانی پیامی به واشینگتن فرستاده بودند و آمادگی خود را به ۷ شرط برای مذاکره با آمریکا اعلام کرده بودند. روز دوشنبه ششم اوت نیز حسن روحانی در «گفت و گوی تلویزیونی با مردم» با اشاره به پیشنهاد ترامپ برای مذاکره گفت: اگر صداقتی وجود داشته باشد، ایران همواره از مذاکرات استقبال کرده است. از انقلاب ۱۹۷۹ تاکنون رهبران جمهوری اسلامی چندین بار با میانجی یا بی‌میانجی، پنهان یا آشکار با آمریکایی‌ها مذاکره کرده‌اند.
در ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ (۱۴ فوریه ۱۹۷۹) درست سه روز پس از پیروزی انقلاب افراد مسلحِ وابسته به یک سازمان چریکی به سفارت آمریکا در تهران تاختند و چند تن از اعضای سفارت را به گروگان گرفتند. بیشتر گزارش‌ها تاکنون سازمان چریک‌های فدایی خلق را عامل آن حمله می‌دانستند. اما در ۱۹ ژوئیۀ امسال سایت تابناک ویدئویی از آن رویداد منتشر کرد که در آن یکی از حمله‌کنندگانِ مسلح می‌گوید که نیروی اصلی آن حمله را اعضای سازمان مجاهدین تشکیل می‌دادند. آن گروگان‌گیری با دخالت ابراهیم یزدی، وزیر امور خارجۀ دولت موقت، پس از دو ساعت پایان یافت و سه روز بعد دولت آمریکا جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت. بی‌شک مذاکره‌ای انجام گرفته بود که چند و چون آن روشن نیست.
یک هفته بعد چند ناشناس مسلح به کنسولگریِ آمریکا در تبریز حمله کردند و دولت آمریکا ناگزیر شد کنسولگری‌هایش را در تبریز و اصفهان و شیراز تعطیل کند. با تند و تیز شدن احساساتِ ضدآمریکایی در جامعه به ویژه براثر تبلیغات و مردم شورانیِ چپ‌گراها، وزارت امور خارجۀ ایران از دولت آمریکا خواست که برای فرستادن سفیر جدید به تهران دست نگه دارد. دولت موقت از جریانِ ضدآمریکایی که روز به روز پُرشورتر می‌شد، نتوانست جلوگیری کند. در خرداد ۱۳۵۸ (ژوئن ۱۹۷۹) خمینی در یک سخنرانی گفت: روابط ایران با آمریکا روابط مظلوم با ظالم است و ایران نیازی به رابطه با آن کشور ندارد.
با این حال، آمریکایی‌ها گام‌هایی در جهتِ بهبود روابطشان با ایران برداشتند. در شهریور ۱۳۵۸ (سپتامبر ۱۹۷۹) دولت موقت درخواست چند خرید نظامی از آمریکا کرد. آمریکایی‌ها پذیرفتند و سپس بعضی از سلاح‌هایی را که شاه خریده بود، به ایران تحویل دادند. در ۱۱ مهرماه ۱۳۵۸ (۳ اکتبر ۱۹۷۹) ابراهیم یزدی که برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفته بود، با همتای آمریکایی‌اش، سایروس وَنْس، دیدار و گفت و گو کرد که به گفتۀ او دوستانه و بی‌پرده بود. آنان به توافق‌هایی دست یافتند که یکی از آن‌ها تحویل قطعاتِ یدکیِ نظامی به ایران بود که دولت ایران در زمان شاه خریده بود.
پذیرش شاه در خاک آمریکا در ۳۰ مهرماه ۱۳۵۸ (۲۲ اکتبر ۱۹۷۹) برای درمان پزشکی روابط جمهوری اسلامی و دولت آمریکا را دوباره تیره کرد. انقلابیان در سراسر ایران راه‌پیمایی‌ها برضد آمریکا سازمان دادند. در دهم آبان ۱۳۵۸ (اول نوامبر ۱۹۷۹) بازرگان، ابراهیم یزدی و مصطفی چمران، وزیر دفاع، با بْرِژینسکی، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در الجزایر دیدار کردند. آن دیدار از تلویزیون سراسری ایران پخش شد و خمینی دانشجویان را به تشدید اعتراض برضد آمریکا فراخواند. در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ (۴ نوامبر ۱۹۷۹) ۴۰۰ تن از دانشجویان دانشگاه‌های تهران زیر عنوانِ «دانشجویانِ مسلمانِ پیرو خط امام» به سفارت آمریکا تاختند و ۵۲ آمریکایی را به گروگان گرفتند. خمینی کار آنان را «انقلاب دوم» خواند. در پی آن، بازرگان و همۀ اعضای دولت موقت استعفا کردند. خمینی استعفای آنان را پذیرفت و ادارۀ امور کشور را تا برگزاری انتخابات به شورای انقلاب سپرد.
دولت آمریکا برای آزادی گروگان‌ها راه‌های گوناگونی را آزمود. اما همه ناکام ماند، تا که سرانجام در ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ (۸ آوریل ۱۹۸۰) روابط سیاسی‌اش را با ایران قطع کرد. در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر۱۹۸۰)عراق به ایران حمله کرد. چندین کشور غربی از عراق پشتیبانی کردند. در ۲۹ دی ماه ۱۳۵۹ (۱۹ ژانویۀ ۱۹۸۱) چند ساعت پس از پایان ریاست جمهوری جیمی کارتر ایران گروگان‌های آمریکایی را که ۴۴۴ روز در حبس بودند آزاد کرد.
در ۱۹۸۵ در گیر و دار جنگ ایران و عراق آشکار شد که دولت ریگان برای آزاد کردن گروگان‌های آمریکایی در لبنان با جمهوری اسلامی مخفیانه مذاکره می‌کند و آمریکا به ایران اسلحه می‌فروشد. این موضوع سرچشمۀ یکی از بزرگ‌ترین بحران‌هایِ دورۀ ریاست جمهوری ریگان شد و آن را «ایران گِیت» نام نهادند. در ۱۹۸۸ ناو جنگی آمریکا هواپیمای «ایران ایر» را با ۲۹۰ سرنشین بر فراز خلیج فارس سرنگون کرد. در ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ ایران به مداخلۀ نظامی آمریکا در کویت برای بیرون راندن نیروهای صدام حسین اعتراضی نکرد. در ژانویه ۱۹۹۸ محمد خاتمی از تلویزیون «سی ان ان» مردم آمریکا را به گفت و گو دعوت کرد.
در ماه مارس ۲۰۰۰ مادلن آلبرایت، وزیر امور خارجۀ آمریکا، ایران را به برقراری روابط با آمریکا دعوت کرد. در سپتامبر آن سال خبرگزاری‌ها از احتمال دیدار آلبرایت با کمال خرازی، وزیر امور خارجۀ ایران، خبر دادند. در سپتامبر ۲۰۰۱ سازمان سیا ایران را به داشتن برنامۀ هسته‌ای متهم کرد. در ژانویه ۲۰۰۲ جرج بوشِ پسر ایران را جزو کشورهای «محور شرارت» قرار داد و در دسامبر آن سال دولت آمریکا تصویرهای ماهواره‌ای تأسیسات اتمی اراک و نطنز را منتشر کرد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید