علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد و رئیس دانشگاه تهران در دوران پهلوی، درگذشت
دکتر علینقی عالیخانی، از رجال برجستۀ دوران پهلوی که نخست در تشکیلات دولتی و سپس در بخش خصوصی از مدیران کاردان و برنامه گذار بود، روز ٤ تیر/ ٢۵ ژوئن، در واشینگتن درگذشت. او در پایان تحصیلات خود در حقوق بینالملل و سپس اقتصاد کار خود را در شرکت ملی نفت ایران آغاز کرد و سپس در دورهای بحرانی با بر عهده گرفتن وزارت اقتصاد، تشکیلات تازۀ آن را بر پایۀ دیدگاههای خود در امر توسعه بنا نهاد. او پس از ٧ سال وزارت، ریاست دانشگاه تهران را پذیرفت و دو سال بعد بخش دولتی را برای همیشه ترک کرد و به فعالیتهای اقتصادی در بخش خصوصی رو آورد. دکتر عالیخانی پس از انقلاب سالها مشاور اقتصادی سازمانهای بینالمللی و شرکتهای خصوصی بود.
نتشر شده در:
دکتر علینقی عالیخانی از سرشناس ترین فن سالاران دهۀ چهل خورشیدی در ایران بود که با دانش نو، نگرش توسعه خواه و ارادهای پایدار تشکیلات نوین وزارت اقتصاد ایران را از ترکیب دو وزارت بازرگانی و صنایع بنا نهاد و دست بکار تدوین و اجرای برنامههای گستردۀ توسعۀ صنعتی ایران شد.
علینقی عالیخانی پس از کسب درجۀ کارشناسی علوم سیاسی از دانشگاه تهران به فرانسه آمد و ابتدا در رشتۀ حقوق بینالملل و سپس اقتصاد آموزش دید. او دارای درجۀ دکترای دولتی در اقتصاد بود و دیدگاههای او در این زمینه از نگرشی که در دهۀ پنجاه میلادی در فرانسه نسبت به فلسفۀ علم اقتصاد وجود داشت، مایه میگرفت. فرانسۀ آنهنگام دوران پس از جنگ را سپری میکرد و علم اقتصاد بویژه به کار برنامه گذاردن، سازمان دادن و ساختن برای فراهم آوردن رفاه عمومی و تامین اجتماعیِ شهروندان میآمد.
علینقی عالیخانی با همین دیدگاه به ایران آمد و هنگامی که وارد شرکت نفت شد، ریاست ادارۀ امور غیر صنعتی به وی واگذار شد. او در این مقام پرداختن به امور مسکن، بهداشت و آموزش کارکنان شرکت نفت و خانوادۀ آنها را بر عهده داشت و در این زمینهها برنامههای توسعه و سازندگی بسیاری به اجرا گذاشت. او در همۀ این امور، هر جا ممکن بود ترتیبی میداد که کار به بهره گرفتن از منابع و توانائیهای داخلی واگذار شود و هر جا که ممکن نبود و نیاز به کارشناسیهای خارجی داشت، از آن برای آموزش نیروهای داخلی و آماده ساختن آنها برای آینده بهره میبرد.
علینقی عالیخانی همین نگرش را در وزارت اقتصاد که با آمدن او پایه گذاری شده بود به کار بست. او همواره افراد کاردان را گرد خود جمع میکرد و از آنان میخواست در امور اندیشه کنند، برنامه تدارک بینند و خود با قدرت بیان و حتی هیکل و ظاهر پُر اُبهت و مقاومت ناپذیر خود به جستجوی منابع لازم برای اجرای آن میرفت.
او در بهمن ١٣٤١ هنگامی به وزارت اقتصاد خوانده شد که از یکسو با اعلام برنامۀ اصلاحات ارضی محمدرضا شاه پهلوی، تنشهای گوناگونی در جامعه شکل میگرفت و از سوی دیگر ایجاد فرصتهای سرمایه گذاری در بخش صنعتی ضرورت مییافت. در همین حال دو وزرات بازرگانی و صنایع به دلیل رقابت شدید و فلج کننده از برنامه گذاری بازمانده و کشور را به رکود اقتصادی کشانده بودند. نخست وزیر وقت، اسدالله علم، بگفتۀ خود از شاه دستور گرفته بود که آن دو وزارتخانه را یکجا کند و اقتصاد دانِ نگرش داری را که در آمریکا آموزش ندیده باشد به ادارۀ تشکیلات تازه بگمارد. اسدالله علم پس از پُرس و جو علینقی عالیخانی را نزد خود میخواند و میگوید قصد دارد دو وزارتخانۀ نامبرده را یکی کند و از او میپرسد چه نامی بر آن میتوان نهاد. عالیخانی بدون تحمل میگوید «وزارت اقتصاد». اسدالله علم همان هنگام به او میگوید «از شما هم میخواهم که وزیر این وزارتخانۀ جدید باشید». علینقی عالیخانی آنهنگام تنها ٣٤ سال داشت. وی تا مرداد ١٣٤٨ در دولتهای اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا ادارۀ وزارت اقتصاد را بر عهده داشت و در این دوران از یکسو به تاسیس صنایع گوناگون بنیادی در نقاط مختلف کشور پرداخت و از سوی دیگر بستر توسعۀ صنعتی کشور را برای سالهای پس از آن فراهم ساخت.
علینقی عالیخانی خود گفته است که نگرش اقتصادی او همواره «گونهای از سوسیالیسم اروپائی» بوده و «نظام بی رحمانۀ» آمریکا را نمیپذیرفته و «توزیع درآمد» همواره دغدغۀ خاطر او بوده است.
علینقی عالیخانی با ترک وزارت اقتصاد به ریاست دانشگاه تهران نامیده شد و پس از دو سال به بخش خصوصی رفت.
او پس از انقلاب، یادداشتهای اسدالله علم را که دربرگیرندۀ مطالب پُراهمیتی برای درک تاریخ معاصر ایران است به درخواست خانوادۀ او ویراستاری و منتشر کرد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید