نقش پایدار ایران باستان در جشن کریسمس L’empreinte de l’Iran ancien sur Noël

به گفتۀ بعضی از دین‌شناسان، مسیحیانْ شام آخر مسیح، عُروج او به آسمان و رستاخیز او را از آیین میترا گرفته‌اند. اگرچه از پرستش میترا اثری در باورهای کنونی ایرانیان نمی‌توان یافت، اما ایرانیانی که به ایران باستان دلبسته‌اند، با شنیدن سخنان این دین‌شناسان افتخار می‌کنند.

شنوندگان عزیز، سلام !
Chers auditeurs bonsoir

بیست روز دیگر، مسیحیانِ جهان روز تولد مسیح را جشن خواهند گرفت. این جشن از شب 24 ماه دسامبر آغاز می‌شود و در سراسر روز 25 دسامبر ادامه می یابد. پیش از رسمیت یافتن مسیحیت در امپراتوری روم در قرن چهارم میلادی، معتقدان به دین‌ها و کیش‌های غیرابراهیمی امپراتوری، که سپس «پاگان» یعنی کافر یا مُشرک نامیده شدند، جشنی در همین روز به مناسبت انقلاب زمستانی به نشانۀ زایش دوبارۀ خورشید برگزار می کردند. برابر شدن روز تولد مسیح با روز جشن انقلاب زمستانی، کار کلیسای مسیحی بود. رهبران کلیسا می‌خواستند رفته رفته پیروان دین‌های دیگر را از برگزاری مناسک دینی‌شان منصرف کنند و در عین حال تولد مسیح را به روشنایی فزایندۀ گیتی ربط بدهند. می‌دانیم که در سال دو انقلاب نجومی روی می‌دهد، یکی در حدود 21 ژوئن به نام انقلاب تابستانی که روزها در آن شروع می‌کنند به کوتاه شدن، و یکی دیگر در حدود 21 دسامبر که روزها رو به دراز شدن می‌گذارند.

Noël que les Anglo-Saxons appellent Christmas sera bientôt fêté par tous les chrétiens du monde, qu’ils soient catholiques ou protestants. C’est la fête de la naissance de Jésus. Elle commence la nuit du 24 décembre et se poursuit toute la journée du 25. À part certains chrétiens orthodoxes de l’Ukraine, de la Russie et de la Terre Sainte qui commémorent la naissance de Jésus le 7 janvier selon le calendrier Julien, ou l’Eglise arménienne qui la fête le 6 janvier, la plupart des orthodoxes du monde célèbrent cette fête chrétienne en même temps que les catholiques et les protestants. En fait, le 25 décembre n’est pas vraiment le jour de la naissance du Christ. Après l’officialisation de la chrétienté au sein de l’Empire romain au 4e siècle, cette fête a été positionnée par l’Eglise chrétienne à la date des festivités païennes marquant le solstice d’hiver pour en premier lieu affaiblir les pratiques païennes, et ensuite associer la naissance de Jésus à une notion de lumière croissante

انقلاب‌های نجومی در جامعه‌های ابتدایی سرچشمۀ اعتقادات گوناگون در میان انسان‌های عصر نوسنگی بودند که از راه کشاورزی و دام‌پروری می‌زیستند. روز 21 ماه دسامبر که آن را روز انقلاب زمستانی می‌نامند، کوتاه‌ترین روز سال است. در این روز، گویی خورشید در جنوبی‌ترین حد نهایی‌اش می‌ایستد تا دوباره به سوی شمال رهسپار شود. شب 21 ماه دسامبر برابر با شب 30 آذرماه، آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است. می‌دانید که در ایران این شب را شب یلدا یا شب چلّه می‌نامند و آن را جشن می‌گیرند. در این شب، مردمان ژرمنی به افتخار خورشید آتش می‌افروختند تا زایش دوبارۀ آن را برانگیزند و این نشان می‌دهد که پیش از کریسمس یا نوئل، مردمان چهارگوشۀ جهانْ انقلاب زمستانی را رویداد نجومی بزرگ می‌شمردند و آن را با برگزاری مراسمی گرامی می‌داشتند.

Le solstice d’hiver, autrement dit l’entrée dans l’hiver, s’accomplit autour du 21 décembre. C’est le jour le plus court de l’année où le soleil semble s’arrêter à son extrémité la plus méridionale pour repartir vers le nord. Les sociétés primitives notamment celles du néolithique où les hommes vivaient de l’agriculture et de l’élevage, étaient très sensibles à cet événement astronomique. Car il rythmait le travail des champs et ainsi alimentait de nombreuses croyances. En fait, les hommes avaient l’impression que la vie s’arrêtait provisoirement avant de reprendre son cours normal. Ils avaient le sentiment que le soleil s’apprêtait à renaître. C’est pourquoi dans la nuit du solstice d’hiver qui est la nuit la plus longue de l’année, les peuples germaniques allumaient du feu en l’honneur du soleil pour encourager sa renaissance. La peur de la nuit complète et la croyance dans le renouveau conduisaient les hommes à glorifier l’existence et la lumière solaire. Ce renouveau marqué par la renaissance du soleil a nourri la conception cyclique du temps que les Mésopotamiens appelaient l’éternel retour

در روم باستان چند روز پیش از انقلاب زمستانی مردم جشن‌هایی به افتخار ستارۀ زُحَل یا کیوان برگزار می‌کردند. در این جشن‌ها، نابرابری میان بردگان و اربابانشان کم و بیش از میان می‌رفت و همه باهم در ضیافت‌هایی که ترتیب می‌دادند، شرکت می‌کردند. این جشن‌ها از 17 دسامبر شروع می‌شد و تا 24 دسامبر ادامه می‌یافت. در آن هفت روز هیچ‌کس کار نمی‌کرد. جشن‌های هفت روزۀ کیوان دربرگیرندۀ دو جشن بود. یکی جشن خاتم یا مُهر نامیده می‌شد که در آن حلقه‌ها یا مجسمه‌های کوچکی از گِل پخته به کودکان هدیه می‌دادند یا در محرابِ معبدِ کیوان می‌گذاشتند؛ و دیگری، جشن «خورشید شکست‌ناپذیر» بود که از قرن سوم میلادی در امپراتوری روم معمول شده بود. این جشن را در فردای شب انقلاب زمستانی که در آن زمان با 25 دسامبر مصادف می‌شد، به افتخار زایش مجدد «خدای خورشید» برگزار می‌کردند که یادگار کیش آپولون ، به ویژه کیش میترا، خدای هند و ایرانی، بود.

A Rome, en 46 av. J.-C., Jules César avait réformé le calendrier romain et une erreur de calcul de l’astronome Sosigène d’Alexandrie avait décalé le solstice d’hiver de 4 jours. Cette date erronée a perduré jusqu’à nos jours. C’est ainsi qu’en 354 de notre ère, lorsque le pape Libère décide de fixer la célébration de la natalité du Christ le jour de la renaissance du soleil et la nuit du solstice, il l’établit le 25 décembre. A cette époque, pendant les jours précédant le solstice, les hommes se livraient à des festivités en l’honneur de Saturne et de l’âge d’or de son règne sur terre après son expulsion du ciel par son fils Jupiter. Ces réjouissances étaient rythmées par deux fêtes dont l’une s’appelait la fête des Sigillaires au cours de laquelle on offrait des figurines de terre cuite aux enfants et l’on en déposait sur l’autel de Saturne pour bénir la nouvelle année. L’autre était en l’honneur du « soleil invaincu » et de la renaissance de la divinité solaire, héritage des cultes d’Apollon et de Mithra, dieu indo-iranien

کیش میترا را سپاهیان امپراتوری روم پس از بازگشت از لشکرکشی سردار رومی، پُمپه، به کیلیکیه، چوکوروای کنونی در ترکیه، برضد دزدان دریایی در سال 67 پیش از میلاد با خود آورده بودند. از آنجا که میترا در وداها خدای پاسدارندۀ عدالت و ناظر بر نظم جهان است، کیش او در میان نظامیان و برده‌های آزاد شده پیروان زیادی یافته بود. البته در روستاهای امپراتوری هنوز خدایان سنتی را می‌پرستیدند، اما در میان مردم شهری به ویژه در میان مردان، کیش میترا اعتباری روزافزون می‌یافت چنان که در قرن سوم میلادی، بسیاری از اعضای مجلس سنا به این کیش گرویده بودند. کلیسا با استفاده از سکوت انجیل‌ها در بارۀ تاریخ تولد مسیح و پنهانی بودن مناسک آیین میترا، روز اصلی پرستش این خدا را روز تولد مسیح اعلام کرد تا از پیشروی این آیین در امپراتوری روم جلوگیری کند.

Un demi-siècle avant la naissance de Jésus, une population considérable de l’Empire romain honorait Mithra le 25 décembre en sacrifiant un taureau à sa gloire. Cette divinité indo-iranienne aurait été importée par les légions romaines revenues des expéditions de Pompée contre les pirates de Cilicie en 67 av. J.-C. Elle avait acquis une grande popularité parmi les militaires et les esclaves affranchis, car elle défendait la justice et veillait sur l’ordre du monde. Une partie de la population urbaine principalement masculine avait adhéré à son culte. Au 3e siècle de notre ère au moment où la religion chrétienne commençait à faire des adeptes, bon nombre de sénateurs de l’empire pratiquaient son culte. Le silence des Evangiles sur la date de naissance de Jésus et les pratiques occultes du culte de Mithra ont donné à l’Eglise l’occasion de choisir le 25 décembre, jour de la célébration du dieu Mithra comme le jour de la naissance de Jésus

بدین‌سان، مسیح بر آن شد که میترا را از قلمرو امپراتوری روم بیرون براند و رفته رفته عرصه را چنان بر او تنگ کرد که پیروانش ناگزیر شدند نهانی و دور از چشم مسیحیان به ستایش او بپردازند. از آغاز قرن پنجم میلادی، کلیسا آزار پیروان میترا را وظیفۀ دینی شمرد و مسیحیان به یافتن پرستشگاه‌های زیرزمینی میترا و تخریب آن‌ها پرداختند. با این حال، مسیحیت بخشی از باورها و مناسک آیین میترا را گرفت و از آن خود کرد. به گفتۀ بعضی از دین‌شناسان، مسیحیانْ شام آخر مسیح، عُروج او به آسمان و رستاخیز او را از آیین میترا گرفته‌اند.

On s’aperçoit ainsi que dès l’Antiquité des liens existaient entre les cultes de l’Iran ancien et les pratiques religieuses des Occidentaux. Depuis le milieu du 4e siècle, la religion chrétienne a commencé à s’installer progressivement en Europe. Dès le début du 5e siècle les chrétiens ont procédé à la persécution des adeptes de Mithra et à la destruction de leurs lieux de cultes. Mais ce qui est intéressant est que tout en chassant Mithra, le christianisme a repris, selon les spécialistes, certaines pratiques et croyances de ce culte païen comme, par exemple, la Cène, l’Ascension et la Résurrection du Christ. Du culte de Mithra, il ne reste presque rien dans les croyances des Iraniens d’aujourd’hui, mais certains d’entre eux se flattent de voir que le christianisme porte l’empreinte de l’Iran ancien

شاد و خرم باشید!

Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission