موسیقی «فادو» که میراث فرهنگی کشور پرتغال محسوب میشود، یکی دیگر از آن معجونهای یگانۀ تاریخی است که از اتفاق ساخته شده و با گذر از غربال ذوق و سلیقۀ نسلها و صیقلِ خوانندگان و نوازندگان دورههای گوناگون تا به ما رسیده است. کلمۀ «فادو» که ظاهراً در ریشه به معنای "قضا و قدر" یا سرنوشت است، به عنوان سبک موسیقی منتقلکنندۀ احساسات و مفاهیمی است که همگی در حوزۀ «نوستالژی» قرار میگیرند.
با این که واژۀ «نوستالژی» معادل دقیق فارسی ندارد، اما شعر و موسیقی جهان ایرانی انباشته از آن است. به همین دلیل، درک دنیای «فادو» برای فارسیزبانان و ایرانیان آسان است. شاید جای لغت «نوستالژی» در زبان فارسی خالی باشد اما در عوض همۀ عناصری که میتواند شکلدهندۀ آن باشد، مثل دریغ، غم، دلتنگی، هجران و... همگی حضوری پایدار و سنگین در موسیقی و زبان ما دارند. کلمات و احساساتی که به دنیای شعر و موسیقی «فادو» جان میدهد.
«فادو»: جان و روح پرتغالیها
قبلاً در این مجموعه برنامه از فلامنکو به عنوان مخلوطی اتفاقی از فرهنگها و موسیقیهای گوناگون یاد کردیم. به مناسبتی دیگر، از بردگان و غلامان آفریقایی گفتیم که زمانی به جنوب ایران آورده شدند و با خود موسیقی و سنتهایی آوردند که امروزه آثارش زنده است. فادو یکی دیگر از این مخلوطهای غریب و بدیع تاریخ است.
مثل فلامنکوی اسپانیا، فادوی پرتغالی (Fado) هم ریشههای چندان روشنی ندارد. میتوان حدسهایی زد و شباهتهایی را با موسیقیهای دیگر حس کرد. اما مهم اینست که نوعی از آواز خواندن، نوعی ساز زدن و نوعی از شعر به هم ترکیب میشود و به مرور فرم یا شکل، یا ظرفی را میسازد که مادهای غیرقابل تعریفتر و مبهمتر را در خود میگنجاند: ماده یا مفهومی که به آن روح ملی یا روح ملت میگویند. آیا این عبارت مصداقی هم دارد؟. وقتی میگویند "روح ملت پرتغال در موسیقی فادو نهفته است"، واقعاً چه معنایی دارد؟
مفهوم دقیق فلسفی یا تئوریک در کار نیست. با اینهمه اگر با حوصله و به تکرار ترانههای فادو را گوش کنیم و دنبال معنای اشعارشان برویم، میبینیم ماده یا روح مشترکی در همۀ آنها هست. چیزی که خود پرتغالیها را قبل از همه متأثر میکند و در آنان حس تعلق داشتن به یک فرهنگ و یک ملت را زنده نگاه میدارد.
ریشههای سر در گُم
میگویند ریشههای مستقیم فادویی که امروزه میشنویم تا اوایل قرن نوزدهم ادامه دارد و تأثیر موسیقیهای برزیلی در آن مشهود است.
اما با این فرض، مشکل را صد برابر مشکلتر میکنیم: موسیقی یا موسیقیهای برزیلی دنیایی چنان پیچیده، رنگارنگ و چند رگه است که هر چه بخواهید در آن مییابید.
برزیل که به نوبۀ خود از فرهنگ بردگان آفریقایی تغذیه کرده و اصلاً کل هویت خود را مدیون این التقاط میداند، از نظر موسیقایی معجونی هزاردانه است که شاخههای مشخص و ساده در آن یافتن، کار تقریباً غیر ممکنی است. در واقع، با مطرح کردن فرض برزیلی بودن ریشههای فادو، حتی یک گام هم به جلو نمیرویم.
تنها ترانههای فادو میماند و دلتنگی غریبی که از اعماق آواز، به دل شنونده راه مییابد...
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید