موصل پرجمعیتترین شهر عراق پس از بغداد است. بیشتر مردم آن عربِ سنی مذهب اند. اقلیتهای قومی و دینی دیگر مانند کردها و ترکمنها و آشوریها نیز در آن شهر زندگی میکنند. میدانهای نفتی موصل که در سال 1927 شناسایی شدند، بیش از نیمی از تولید نفتی عراق را تا سقوط صدام تأمین میکردند. در جنگی که از چهار ماه پیش برای پس گرفتن شهر از نیروهای داعش آغاز شده، صدها نظامی عراقی و هزاران نفر از مردم عادی کشته شده اند. به گزارش روزنامۀ «استارز اند استرایپس»، که ارتش آمریکا آن را در خارج منتشر میکند، در پایان ژانویۀ 2017 شمار کشته شدگان در میان نظامیان عراقی 1600 و در میان مردم عادی بیش از 5000 نفر بود.
از یکشنبۀ گذشته نوزدهم فوریه نبرد برای آزادسازی غرب موصِل از دست جهادیون داعش آغاز شده است. نیروهای نظامی و شبهنظامیِ عراقی با پشتیبانیِ نیروهای بینالمللی این جنگ سرنوشتساز را پیش میبرند. شهر موصل در ماه ژوئن سال 2014 به زیر کنترل گروه موسوم به دولت اسلامی درآمد. نام موصل را در قرن هفتم میلادی اعراب به آن شهر داده اند و معنای آن «جای وصل» و به عبارتی چهارراه است. جایی را که موصل در آن قرار دارد در عهد باستان نینوا مینامیدند که تورات 34 بار از آن یاد کرده است. میگویند یونس، یکی از پیامبران بنیاسرائیل، را در آن شهر به خاک سپرده اند و گویا جهادیون داعش آرامگاه او را ویران کرده اند. شهر موصل در 350 کیلومتری شمال بغداد و در 100 کیلومتری مرزهای ترکیه و سوریه قرار دارد و دومین شهر پرجمعیت عراق است.
نینوا پایتخت دولت نیرومندِ آشور بود. مورخان، اوج شکوفایی و عصر زرّین آن را قرن هشتم پیش از میلاد میدانند. میراث باستانشناختی شهر نشان از پُرباری و سرزندگیِ فرهنگ آشور در آن زمان دارد. درژوئیه و اوت سال 612 پیش از میلاد، سَکاها، مادها، کلدانیها و بابلیها دست در دست هم آن شهر را از زیر کنترل دولت آشور بیرون آوردند و دست به غارت و تخریب آن زدند. با سقوط نینوا عمر دولت نیرومند آشور نیز به پایان رسید. نینوا را امروز به استانی که موصِل در آن قرار دارد، اطلاق میکنند. درواقع، موصِل را در دورۀ رواج و گسترش مسیحیت در آن سرزمین بر ویرانههای نینوا بنا کردند. مسیحیانِ موصل وابسته به شاخۀ نِسطوری مسیحیت بودند.
پس از سقوط دولت آشور، بر استانی که امروز نینوا خوانده میشود به ترتیب، هخامنشیان، سلوکیان سوریه، رومیها و ساسانیان فرمان راندند. در سال 641 میلادی آن سرزمین را اعراب مسلمان گشودند و موصِل به سبب آنکه در تقاطع راههای کاروانرو میان ایران و سوریه قرار داشت، خیلی زود به مرکز اصلی تجارت در آن منطقه تبدیل شد. پارچههای نخی ظریف معروف به موصِلی را در آن شهر میبافتند. مارکوپولو در توصیف جامههای مسلمانان از آن پارچهها سخن گفته است. سنگ مرمر موصل نیز نام آن شهر را در جهان پُرآوازه کرد.
در قرن دهم میلادی، موصل پایتخت دولت حمدانیان بود. حمدانیان سلسله ای عرب و شیعه مذهب بودند که پس از جدا شدن از خلافت عباسی توانسته بودند در شمال عراق کنونی امیرنشینی کم و بیش مستقل تشکیل دهند. با کشورگشایی سلجوقیان و حاکمیت امرای سلجوقی در قرن یازدهم میلادی موصل پایتخت یکی از ممالیک آنان شد. این شهر در ژوئیه و اوت 1262 در حملۀ مغول ویران شد و پیش از آنکه سلطان سلیم اول آن را در نیمۀ اول قرن شانزدهم میلادی ضمیمۀ خاک امپراتوری عثمانی کند، تاریخ پرفراز و نشیبی را از سر گذراند. عثمانیها آن را با منطقه ای که در آن قرار دارد زیر عنوان ولایت موصل به یکی از ولایتهای مهم امپراتوری تبدیل کردند.
در طی چهار قرن که ولایت موصل جزو خاک عثمانی بود، شهر رونق گذشته اش را باز یافت و به یکی از مراکز مهم تجاری تبدیل شد. اما ثروت اصلی آن در زیر خاک نهفته بود. در پایان قرن نوزدهم با کشف نفت در بینالنهرین غربیها به ویژه بریتانیاییها به اهمیت استراتژیک ولایت موصل پی بردند. قدرتهای غربی از میانۀ قرن نوزدهم میخواستند ولایتهای عثمانی را میان خود تقسیم کنند. بریتانیاییها به منظور امن کردن و کنترل راههایی که هند را به جزایر بریتانیا می پیوست، در پی دستیابی به سرزمینهای شرقیِ عثمانی بودند. آنان نخست با مسلط شدن بر جَنوب ایران و عراق کنترل خلیج فارس را به دست گرفتند و در آغاز قرن بیستم تسلط بر بینالنهرین را در صدر برنامههای خود قرار دادند. زیرا با دستیابی به نفت آن سرزمین سوخت کشتیها و ارتش خود را تضمین میکردند. البته بریتانیاییها در سال 1899 نخستین امتیاز اکتشاف نفت را در بینالنهرین از عثمانی گرفته بودند.
در جنگ جهانی اول با پیوستن امپراتوری عثمانی به جبهۀ «قدرتهای مرکز» یعنی پادشاهی بلغارستان و امپراتوریهای آلمان و اتریش- مجارستان فرصتی برای متفقین فراهم آمد تا تکلیف ولایتهای عرب آن امپراتوری را یکسره کنند. از ماه نوامبر 1915 فرانسوا ژرژ پیکو از طرف فرانسه و مارک سایکس از طرف بریتانیا برای تقسیم آن ولایتها پنهانی مذاکره میکردند. مذاکره کنندگان در 1916 چنین نهادند که در پایان جنگ ولایت موصِل منطقۀ نفوذ فرانسه باشد و ولایتهای بغداد و بصره منطقۀ نفوذ بریتانیا. اما در سال 1918 بریتانیاییها با دیدن نفت سرشار موصل دبّه آوردند. فرانسویها توان مخالفت نداشتند. ژرژ کلمانسو، رئیس دولت فرانسه، موصل را به بریتانیاییها واگذاشت و قرار شد سهمی از نفت آنجا را به فرانسه بدهند.
ترکها از همان آغاز با قَیمومت بریتانیا بر موصل مخالفت کردند. در مذاکراتی که به امضای قرارداد لوزان در سال 1923میان رهبران ترک و متفقین انجامید، حل مسئلۀ موصل به آینده موکول شد. برپایۀ قراردادی که در سال 1925 میان ترکیه و عراق و بریتانیا بسته شد، دولت ترکیه سرانجام پذیرفت که موصل جزو خاک عراق باشد. در عوض، قرار شد 10 درصد از تولید احتمالی نفت آن را به ترکیه بدهند. در شانزدهم دسامبر 1925 جامعۀ ملل موصل را زیر قَیمومت بریتانیا جزو خاک عراق اعلام کرد. میدانهای نفتی موصل، که در سال 1927 شناسایی شدند، بیش از نیمی از تولید نفتی عراق را تا سقوط صدام تأمین میکردند.
سیر رویدادها، همۀ پیمانها و قول و قرارهای نیمۀ اول قرن بیستم را دربارۀ موصل باطل کرد. از ژوئن 2014، این شهر با همدستی کادرهای سابق حزب بعث صدام حسین به زیر کنترل گروه دولت اسلامی درآمد. تاکنون بیش از پانصد هزار نفر از جمعیت شهر گریخته اند. داعشیها بسیاری از آثار تاریخی آن را ویران کرده اند. جنگی که امروز برای آزادسازی کامل شهر در جریان است، جنگ پیچیده و دشواری است. از 24 اکتبر 2016، یعنی از آغاز حملۀ نیروهای عراقی با پشتیبانی نیروهای بینالمللی برای پس گرفتن شهر از داعش، صدها نظامی عراقی و هزاران نفر از مردم عادی کشته شده اند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید