پیمانِ اقلیمیِ پاریس حاصلِ نیم قرن تلاشِ جهانیان برای حفاظت از محیط زیست است. 195 کشور آن را امضا کرده اند. بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، آن را نقطۀ عطف تاریخی خوانده است. بیرون رفتنِ آمریکا از آن پیمان یکی از وعدههای انتخاباتیِ دونالد ترامپ بود. آمریکا به تنهایی نزدیک به 18 درصد گازهای گُلخانه ای جهان را تولید میکند و یکی از بزرگترین کشورهای آلایندۀ جهان است. کشور چین، بزرگترین تولید کنندۀ دی اُکسید کربن، به تشویق و پافشاریِ دولت اوباما به پیمانِ اقلیمیِ پاریس پیوست و به رغم بیرون رفتن آمریکا همچنان به آن وفادار مانده است. کارشناسانی چین را در کنار اتحادیۀ اروپا ضامنِ پایداریِ آن پیمان میدانند.
جمعۀ گذشته چهارم ماه اوت ایالات متحد آمریکا خروج رسمیِ خود را از پیمانِ اقلیمیِ پاریس به سازمان ملل اعلام کرد. آن پیمان نخستین پیمان اقلیمیِ جهانی است و تاکنون 195 کشورِ جهان از جمله ایران آن را امضا کرده اند. پیمان اقلیمیِ پاریس سرانجامِ بیست و یکمین «کنفرانس کشورهای امضا کننده» یا «کاپ 21» بود که از 30 نوامبر تا 12 دسامبر 2015 در پاریس برگزار شد. آن پیمان در چهارم نوامبر 2016 به مرحلۀ اجرا درآمد و برپایۀ مُفاد آن، بیرن رفتن کشورهای امضا کننده از آن، سه سال پس از اجرایی شدن پیمان امکانپذیر است. در نتیجه، آمریکا نمیتواند پیش از سال 2019 آن را ترک کند. از سوی دیگر، رسمی شدنِ خروجِ امضا کنندگان از آن پیمان یک سال طول میکشد. بنابراین، آمریکا اگر در آینده پشیمان نشود، درعمل، در پایان سال 2020 از آن پیمان بیرون خواهد رفت. هدف اعلام شدۀ پیمانِ اقلیمیِ پاریس جلوگیری از بالا رفتنِ میانگینِ درجۀ حرارت کرۀ زمین به بیش از دو درجۀ سانتیگراد و رساندنِ آن تا سال 2050 میلادی به یک و نیم درجۀ سانتیگراد است.
55 کشور که باهم مسئول ایجاد 55 درصدِ گازهایِ گُلخانه ای در جهان هستند، میبایست پیمانِ اقلیمیِ پاریس را امضا کنند تا آن پیمان به مرحلۀ اجرا درآید. از 22 آوریل 2016 تا 21 آوریل 2017 کشورهای جهان میتوانستند در مقّر سازمان ملل متحد به آن پیمان بپیوندند. ایران پس از تصویب مجلس و سپس شورای نگهبان در 22 آوریل 2016 آن را امضا کرد. در آن زمان، ایران صد و ششمین کشور جهان بود که به آن پیمان میپیوست. اتحادیۀ اروپا میبایست منتظر بماند تا یکایک 28 کشور عضوِ اتحادیه آن پیمان را امضا کنند. اما سرانجام صلاحیتِ اتحادیه برای امضای پیمان به نمایندگی از کشورهای عضو اعلام شد و در پنجم اکتبر 2016 آن اتحادیه پیمانِ اقلیمیِ پاریس را امضا کرد. با پیوستن اتحادیۀ اروپا به آن پیمان، شرط ضروریِ اجرایی شدن آن آماده شد.
نخستین همایشِ جهانی که در آن مسئلۀ محیط زیست به عنوان مسئلۀ خطیرِ بینالمللی مطرح شد، کنفرانسِ استُکهُلم بود که سازمان ملل آن را از 5 تا 16 ژوئن 1972 در سوئد برگزار کرد. آن کنفرانس با تکیه بر گزارشهایی چند از جملۀ گزارش معروفی زیر عنوان «ما یک کُرۀ زمین بیش نداریم» سازماندهی شده بود. کشورهای شرکت کننده در آن کنفرانس در پایان اعلامیه ای 26 ماده ای و یک طرحِ عملی شامل 109 رهنمود برای مبارزه با آلودگیِ هوا منتشر کردند. سازمانِ «برنامۀ محیطِ زیستِ مللِ متحد» با نام اختصاریِ «یو- ان- ئی- پی» که نهادی وابسته به سازمان ملل متحد است، در پی آن کنفرانس پدید آمد. کار این نهاد هماهنگ کردنِ فعالیتهای سازمان ملل در زمینۀ محیطِ زیست است و به کشورهای جهان در کاربستِ «سیاستهایِ زیست محیطی» کمک میکند. از زمانی که مفهومِ «توسعۀ پایدار» مطرح شده، «یو- ان- ئی- پی» کوشیده است مسئلۀ محیط زیست جایگاهی در سیاستهای کلّیِ توسعۀ پایدار داشته باشد. ادارۀ مرکزی آن سازمان در نایروبی در کشورِ در حالِ توسعۀ کِنیا قرار دارد.
پیش از کنفرانس استُکهُلم ممکن نبود حتی ده وزیرِ محیط زیست در جهان برشمرد. اما ده سال پس از آن کنفرانس، یعنی در سال 1982، هنگامی که دومین نشستِ بینالمللی زیست محیطی در نایروبی برگزار شد، صد و ده وزارتخانه یا دبیرخانۀ دولتی در کشورهای گوناگونِ جهان تنها به مسائلِ زیست محیطی میپرداختند. در سال 1988 به دنبالِ نشست نایروبی، سازمانی میان- دولتی و علمی زیر عنوان «مجمعِ میان- دولتیِ کارشناسان در زمینۀ دگرگونیهای آب و هوایی» تشکیل شد. کارشناسانِ همۀ کشورهایِ عضوِ سازمان ملل میتوانند به آن سازمان راه یابند. دانشمندان و کارشناسانی که در آن گرد آمده اند، بیطرفانه و روشمند اطلاعات علمی، فنی و اجتماعی- اقتصادی را در بارۀ خطرهای گرم شدن آب و هوا گردآوری و تجزیه و تحلیل میکنند تا بتوانند پیامدهای احتمالیِ آن را پیش بینی کنند و برای جلوگیری از آن رهنمودهای مشخصِ عملی بدهند.
سومین نشستِ جهانی دربارۀ محیط زیست در سال 1992 از 3 تا 14 ژوئن در ریودو ژانیرو (برزیل) برگزار شد. در آن نشست 172 کشور و 110 تن از سرانِ کشورها حضور داشتند و در پایان اعلامیه ای 27 ماده ای را زیر عنوانِ «اعلامیّۀ ریو دربارۀ محیط زیست و توسعه» امضا کردند که در آن مفهوم «توسعۀ پایدار» توضیح داده شده است. در مادۀ اول آن آمده است: انسانها از حق مسلم زندگی سالم و بارآور در هماهنگی با طبیعت برخوردارند و باید در مرکز توجه سیاستهای توسعۀ پایدار قرار گیرند. در مادۀ چهارم آن نیز آمده است: برای رسیدن به توسعۀ پایدار حفاظت از محیط زیست باید بخش جداییناپذیر فرایند توسعه باشد و نباید جداگانه در نظر گرفته شود.
در 11 دسامبر 1997 پیمانی بینالمللی به منظور کاهش گازهای گُلخانه ای، عامل اصلی گرم شدنِ زمین، در کیوتو (ژاپن) بسته شد. آن پیمان در 16 فوریۀ 2005 به مرحلۀ اجرا درآمد، زیرا چندین سال طول کشید تا همۀ 55 کشوری که 55 درصد گاز دی اکسید کربن را تولید و در فضا منتشر میکنند و میبایست برای اجرایی شدن پیمان آن را امضا کنند، به آن بپیوندند. سرانجام روسیه آن را در 18 نوامبر 2004 امضا کرد و پیمان پس از 90 روز در 16 فوریۀ 2005 به مرحلۀ اجرا درآمد. پیمان کیوتو در نظر داشت در فاصلۀ میان سال 2008 و سال 2012 انتشار شش گاز گُلخانه ای از جمله دی اکسید کربن و مِتان را حداقل 5 درصد نسبت به سال 1990 کاهش دهد.
در سال 2009 گروه کوچکی از کشورها از جمله آمریکا و بعضی از کشورهای به اصطلاح نوظهور (از نظر اقتصادی) پیمان کُپنهاگ یا «کاپ 15» را به منظور کاهش گازهای گُلخانه ای امضا کردند با این امید که آن را جانشین پیمان کیوتو کنند. اما همۀ 110 کشوری که در کپنهاگ گرد آمده بودند، آن را امضا نکردند. زیرا کنفرانس نتوانست به یک توافق جمعی برسد. کشورهای اصلی امضا کننده نیز به مُفاد پیمان وفادار نماندند. کانادا سه سال پس از امضای آن پیمان خروج خود را از آن اعلام کرد و ژاپن در کنفرانس نوزدهم (کاپ 19) در ورشو اعتراف کرد که نمیتواند به مُفاد پیمان وفادار بماند.
با موافقتنامههای دوربان در سال 2011 و کوششهایی که در کنفرانس لیما در سال 2014 زیر عنوان «کاپ20» انجام گرفت، زمینه برای پیمانِ اقلیمی پاریس آماده شد. بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، پیمان پاریس را نقطۀ عطف تاریخی خوانده است. با بیرون رفتن آمریکا از آن پیمان، بیشک از دامنۀ اثرگذاریِ آن کاسته خواهد شد، زیرا آمریکا یکی از بزرگترین کشورهای آلاینده است و نزدیک به 18 درصد گازهای گُلخانهای را درجهان تولید میکند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید