فراز و فرود روابط ترکیه با ناتوُ (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی)
نتشر شده در:
گوش کنید - ۰۹:۳۳
ترکیه در اکتبر ۱۹۵۱به ناتوُ پیوست. ارتش آن کشور از نظر تعدادِ پرسنل و تجهیزات دومین ارتشِ قدرتمندِ ناتوُ است. این کشور در دوران جنگ سرد یکی از استوارترین و مطمئنترین متحدانِ ایالات متحد آمریکا به شمار میرفت و تا فروپاشی شوروی کرانۀ جنوبیِ ناتوُ را تشکیل میداد. پایگاه هواییِ اینجیرلیک در ۱۲ کیلومتریِ آدانا یکی از استوارترین پایگاههای ناتوُ است. آن پایگاه در آغاز به منظور مقابله با توسعه طلبیِ شوروی در دوران جنگ سرد ساخته شد، اما با بالا گرفتنِ بحرانهایِ خاورِ میانه بیش از پیش بر اهمیت آن افزوده شد. ترکیه مدعی است که به تعهدات خود در برابر ناتوُ وفادار مانده است. اما به نظر میرسد پشتیبانیِ آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه با اکثریت کُرد و سپس کودتای نافرجام ۲۰۱۶ اردوغان را به این نتیجه رسانده است که باید در روابطش با ناتوُ تجدید نظر کند.
از چند هفتۀ پیش روابطِ ترکیه با ناتوُ، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، و در رأس آن، آمریکا، به سببِ مجهز شدنِ آن کشور به سیستمِ دفاعِ موشکی «اس ۴۰۰» روسیه تیره شده است. وزارت دفاع آمریکا تصمیم گرفته است فروش ۱۰۰ هواپیمایِ جنگندۀ رادار گریزِ اف ۳۵ را به ترکیه و نیز مشارکتِ آن کشور را در ساختِ آن جنگندهها به حال تعلیق درآوَرَد. به گفتۀ کارشناسان این سیستم دفاعِ موشکی میتواند اطلاعات حساسِ فنی دربارۀ جنگندههای اف ۳۵ جمع آوری کند. در نتیجه، آن جنگندهها را نباید در اختیار کشوری گذاشت که مجهز به سیستم دفاع موشکیِ «اس ۴۰۰» است. در پی تصمیم وزارت دفاع آمریکا دفتر مرکزیِ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نیز بی آنکه در اعتبار ترکیه به عنوان یکی از اعضای دیرینِ ناتوُ تردید کند، تصمیم گرفت به طور غیر رسمی نسبت به نتایجِ بالقوۀ مجهز شدنِ ترکیه به این سیستمِ دفاعی هشدار دهد.
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا «ناتوُ» سازمانی سیاسی- نظامی است. آن سازمان در ۴ آوریل ۱۹۴۹ در واشینگتُن دی سی تشکیل شد. امضا کنندگانِ پیمان در آغاز ۱۲ کشور بودند: ۱۰ کشور اروپایی به اضافۀ ایالات متحد آمریکا و کانادا. اما در دورانِ جنگ سرد ۴ کشور دیگر نیز به آن سازمان پیوستند. ترکیه در اکتبر ۱۹۵۱، یونان در ۱۹۵۲، آلمان غربی در ۱۹۵۵ و اسپانیا در ۱۹۸۲ عضو آن شدند. پس از فروپاشیِ بلوک شرق و پایان جنگِ سرد از ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹ در سه موج پیاپی ۱۲ کشور اروپایِ شرقی نیز به آن سازمان پیوستند. در ژوئن ۲۰۱۷ با پیوستن موُنتهنِگروُ شمار اعضایِ آن به ۲۹ رسید. برپایۀ مادۀ ۵ آن پیمان کشورهایِ امضا کننده حملۀ نظامی به یک یا چند کشور عضو ناتوُ را حملۀ نظامی به همۀ کشورهای عضو آن سازمان میدانند. از همین رو، پس از حملۀ تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ شورایِ آتلانتیک شمالی برای نخستین بار با استناد به مادۀ ۵ آن پیمان اعلام کرد که حمله به ایالات متحد آمریکا حمله به همۀ اعضایِ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است.
ارتش ترکیه از نظر تعدادِ پرسنل و تجهیزات دومین ارتشِ قدرتمندِ ناتوُ است. قدرتمندترین ارتش ناتوُ ارتش آمریکاست. برپایۀ آخرین آمارِ «مؤسسۀ بینالمللی مطالعات استراتژیک» ارتش ترکیه اکنون ۵۱۰ هزار نفر پرسنل دارد. افزون بر این، ترکیه ۴۰۰ هزار نفر نیروی ذخیره و ۱۰۰ هزار نفر پرسنل در ژاندارمریهای خود دارد. ارتش ترکیه از نظر تعداد پرسنل هشتمین ارتش جهان است. این کشور در دوران جنگ سرد، هنگامی که اتحاد شوروی میکوشید کنترلِ تنگۀ بُسفُر و داردانل را به دست بگیرد، یکی از استوارترین و مطمئنترین متحدانِ ایالات متحد آمریکا به شمار میرفت و تا فروپاشی شوروی کرانۀ جنوبیِ ناتوُ را تشکیل میداد.
پایگاه هواییِ اینجیرلیک در ۱۲ کیلومتریِ آدانا یکی از استوارترین پایگاههای ناتوُ است. ساختن آن پس از امضایِ موافقتنامهای با دولت ترکیه در ۱۹۵۱ آغاز شد و در ۱۹۵۵ به پایان رسید. در حدود ۵ هزار تن از پرسنل نظامیِ آمریکا در این پایگاه جایگیر شدهاند و گویا بیش از یک چهارم تجهیزاتِ اتمی ناتوُ در اروپا در آن نگهداری میشود. پایگاه هواییِ اینجیرلیک در آغاز به منظور مقابله با توسعه طلبیِ شوروی در دوران جنگ سرد ساخته شد، اما با بالا گرفتنِ بحرانهایِ خاورِ میانه بیش از پیش بر اهمیت آن افزوده شد. در بحرانِ سیاسیِ لبنان در سال ۱۹۵۸ که با بمبگذاری، قتلهای سیاسی و تظاهرات خیابانی همراه بود، آمریکاییها برای کنترل بحران و آرام کردنِ اوضاع از پایگاه اینجیرلیک فراوان سود جستند.
پس از بحرانِ لبنان، آمریکا دهها فروَند از پیشرفتهترین جنگندههایش را به پایگاه اینجیرلیک فرستاد. دولت ترکیه به واحدهای نیروی هوایی آمریکا اجازه داد برای آزمایش موشکهای هوا به زمین در ۲۴۰ کیلومتری شمال غربی کِنیا از اینجیرلیک استفاده کنند. پس از حملۀ نظامی ترکیه به قبرس در ۱۹۷۴ و اشغال ۳۸ درصد از خاک آن کشور، کنگرۀ آمریکا رأی به تحریم تسلیحاتیِ ترکیه داد، زیرا ترکها در آن حمله از سلاحهایی استفاده کرده بودند که آمریکاییها در اختیار آنان گذاشته بودند. در واکنش به تصمیم آمریکا دولت ترکیه نیز در اواسط ۱۹۷۵ اعلام کرد که اختیار همۀ پایگاههای نظامی آمریکا را در خاک خود به نیروی هوایی ترکیه واگذار میکند. اما با توجه به مسئولیتی که در برابر ناتوُ داشت پایگاههای هوایی ازمیر و اینجیرلیک را برای عملیاتِ آن سازمان باز گذاشت.
در سپتامبر ۱۹۷۸ آمریکا تحریم تسلیحاتیِ ترکیه را لغو کرد و کمکهای نظامی و دریاییاش را به آن کشور از سر گرفت؛ روابط دو کشور به حالِ عادی بازگشت و در مارس ۱۹۸۰ موافقتنامهای در زمینۀ همکاریهای اقتصادی و دفاعی میان آن دو امضا شد. دولت آمریکا سپس برای بهبود کیفیتِ زندگیِ خلبانان، افسران و درجهدارانِ آمریکایی در اینجیرلیک طرحی به نام «طرح تدارکِ ترکیه» به اجرا گذاشت که یکی از برنامههای آن ساختن مجمتعهای مسکونی در آن پایگاه هوایی بود.
در نخستین جنگ خلیج فارس که از ۲ اوت ۱۹۹۰ تا ۲۸ فوریۀ ۱۹۹۱ به طول انجامید، ائتلاف بینالمللی به رهبری آمریکا بخش مهمی از عملیات نظامیاش را برای بیرون راندن ارتش عراق از کویت از پایگاه اینجیرلیک رهبری کرد. آن پایگاه در کمکرسانی به میلیونها پناهندۀ کُرد در شمال عراق نیز سهم عمده داشت. در ۱۹۹۴ نیروی هوایی آمریکا ۷ هواپیمایِ سوخترسانِ «کِی سی ۱۳۵» در اختیار نیروی هوایی ترکیه گذاشت. در جنگ دومِ خلیج فارس که در ۲۰ مارس ۲۰۰۳ آغاز شد و به سرنگونی صدام حسین و اشغال عراق انجامید، ترکیه به نیروهایِ زمینی آمریکا اجازه نداد تا از خاک آن کشور به عراق حمله کنند. در فوریۀ ۲۰۰۴ ترکیه جزو ۷ کشور همسایۀ عراق بود که پس از نشستی در کویت خواهان خروج نیروهای اشغالگر از عراق شدند.
در جنگ با داعش نیز ترکیه پس از دودلیهایِ نخستین سرانجام به ائتلاف بینالمللی پیوست و گذاشت تا نیروهای ائتلاف از خاک آن کشور برای درهم شکستن جهادگرایان استفاده کنند. اما به نظر میرسد پشتیبانیِ آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه با اکثریت کُرد و سپس کودتای نافرجام ۲۰۱۶ اردوغان را به این نتیجه رسانده است که باید در روابطش با ناتوُ تجدید نظر کند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید