دسترسی به محتوای اصلی
سیمای فرانسه

پروتستانتیسم و اصلاح دینی در تاریخ فرانسه

نتشر شده در:

مسیحیان پروتستان امسال پانصدمین سالگرد تأسیس آئین خود را جشن می گیرند. در ٣۱ اکتبر سال ۱۵۱٧ مارتین لوتر که متاثر از اندیشه های انسانگرایانه بود اعتراض نامۀ ٩۵ ماده ای خود را بر سر در کلیسای "شاتو ویتنبرگ" در منطقه ساکسونی آلمان نصب کرد و با این اقدام نخستین پایه های آئین جدید مسیحی تحت عنوان پروتستانتیسم را بنا گذاشت.

تابلوی کشتار پروتستان‌های فرانسه معروف به کشتار "سن برتلِمی"
تابلوی کشتار پروتستان‌های فرانسه معروف به کشتار "سن برتلِمی" saint barthélémy
تبلیغ بازرگانی

اگر چه در فرانسه پروتستان ها تنها ٣ درصد جمعیت مسیحی این کشور را تشکیل می دهند، اما، آنان نقش تعیین کننده ای در پی ریزی فرانسه مدرن ایفا کرده اند، به طوری که گفته می شود که از قرن شانزدهم به بعد بدون پروتستان ها تاریخ فرانسه نه وجود خارجی دارد و نه قابل فهم است.

اندکی بعد از پایه گذاری آن در آلمان، پروتستانتیسم از سال ۱۵٢۰ وارد فرانسه شد و از آن تاریخ به بعد این کشور دیگر هرگز تماماً کاتولیک نبوده است. در واقع، از قرن شانزدهم فرانسه برغم جنگ های متعدد مذهبی همواره ناگزیر از همزیستی با کسانی بود که از آئین و دین پادشاه در این کشور پیروی نمی کردند. این همزیستی نوعی کثرتگرایی را در امور دینی در فرانسه پایه گذاشت که برای نمونه در اسپانیای کاتولیک هرگز تجربه نشد یا تجربه آن تنها از چهار دهۀ پیش به این سو آغاز شد. با این حال، تاثیر پروتستانتیسم در فرانسه همواره بیش از وزن جمعیتی آن بوده به طوری که از پروتستانتیسم در این کشور به عنوان دینی خاموش ولی اثرگذار یاد می شود.

ژان کالون، متاله و اصلاح طلب دینی و مروج پروتستانتیسم در فرانسه بیش از دکارت یا ناپلئون پایه گذار تمدن دموکراتیک و کاپیتالیستی در این کشور بوده است. به یک معنا او مبتکر زبان فرانسوی و اندیشه و استدلال فلسفی در این زبان بود. بدون "ژان باتیست سه"، اقتصاددان پروتستان و نظریه پرداز بازار آزاد نمی توان انقلاب صنعتی و لیبرالیسم اقتصادی را در فرانسه فهمید. بدون نقش متألهان و فلاسفه پروتستان فرانسوی قانون لائیسیتۀ فرانسه (یا جدایی دین از کلیساها) و همچنین قضایای "دریفوس" و نجات یهودیان فرانسه از بند آلمان نازی در سال های ۱٩٤۰ امکانپذیر نبود.

های فرانسوی از منزلت مهمی در صنایع نفت، سینما، مد و خودروسازی فرانسه برخوردار بوده اند. بسیاری از کادرهای مهم پزشکی، دانشگاهی و دولتی فرانسه به ویژه تعداد زیادی از فرمانداران این کشور از خانواده های پروتستان برآمده اند. لویی شوایتزر، از بستگان مادری ژان-پل سارتر، مدیر پیشین خودروسازی "رُنو" بود. پدر او از مدیران صندوق بین المللی پول و نوۀ الهیات دان و پزشک معروف فرانسوی آلبرت شوایتزر بود. خودروسازی پژو که از نخستین صنایع خودروسازی جهان به شمار می رود توسط یک خانوادۀ پروتستان فرانسوی (برداران پژو) در ۱۸۱۰ پایه گذاشته شد و نخستین خودروی این شرکت در ۱۸۹۱ تولید و به بازار عرضه شد.

بزرگترین دستاورد پروتستانتیسم در فرانسه پذیرش و نهادینه شدن کثرتگرایی دینی بوده که بدون آن لائیسیته یا جدایی دولت از مذاهب و کلیسا ها در این کشور امکانپذیر نبود. این این دستاورد بزرگ پروتستانتیسم به فرانسه امکان داد که به خشونت جنگ های طولانی مدت مذهبی پایان دهد و در تاریخ پر فراز و نشیب این کشور راه همزیستی با دیگر ادیان و مذاهب را هموار سازد.

در فاصلۀ سال های ۱۵٩۸-۱۵۶٢ جنگ های مذهبی فرانسه را شدیداً فرسوده و ویران کرده بود. در واقع، طی این دوره فرانسه نتوانسته بود از طریق جنگ به جنگ های دینی خاتمه دهد. زیرا جنگ مذهبی فی نفسه خشونت مطلق است و بدون نابودی دین رقیب خاتمه نمی یابد. با این حال طی این دورۀ نسبتاً طولانی نه کاتولیک ها توانستند پروتستان ها را نابود کنند و نه پروتستان ها موفق شدند فرانسۀ کاتولیک را تماناً به پروتستانتیسم متمایل سازند. نتیجه اینکه دو طرف چاره ای جز مدارا و همزیستی میان خود ندیدند. منشور یا "فرمان معروف نانت" که در سال ۱۵٩۸ منتشر شد و به مدت تقریباً صد سال دوام یافت ضامن صلح ادیان و همزیستی و مدارا میان کاتولیک ها و پروتستان های فرانسه بود.

لویی چهاردهم این فرمان را در سال ۱۶٨۵ لغو کرد و با این اقدام بیم بازگشت به دورۀ سیاه جنگ های مذهبی از نو بیدار شد. گفته می شود حدود ۱۵۰ هزار پروتستان فرانسوی از ترس جنگ و خشونت و تکرار قتل عام "سن-برتولِمی" از کشور گریختند.

اقدام پادشاه کاتولیک فرانسه موجی از انتقاد فلسفی را نسبت به نامدارایی دینی در اروپا برانگیخت. فیسلوف پروتستان فرانسوی "پی‌یر بل" که به زادگاه اسپینوزا، هلند، تنها کشور حقیقتاً آزاد اروپا در سدۀ هفدهم گریخته بود یک سال بعد از لغو فرمان نانت رساله معروفش را در دفاع از کثرتگرایی دینی منتشر کرد و در ۱۶۹٧ اثر معروف دیگرش "لغتنامۀ تاریخی انتقادی" را منتشر نمود که به حق یکی از بنیادهای بزرگ تاریخ فلسفی اروپا به شمار می رود.

نفرت از پروتستان ها تا قرن هجدهم ادامه یافت و تنها انقلاب فرانسه تا حدود زیادی این نفرت دینی را مهار کرد. در قرن نوزدهم پروتستان های فرانسوی جمهوری خواه، لائیک و غالباً سوسیالیست بودند. رفته رفته مخالفت سیاسی جای مخالفت دینی با پروتستان ها را گرفت و ضدیت با آنها ابعاد اقتصادی و اجتماعی نیز پیدا کرد.

"آلفونس توسه‌نل" در اثری که تحت عنوان "یهودیان، شاهان زمان" در سال ۱۸٤۵ منتشر کرد در اصل نه به یهودیان که به پروتستان های فرانسه حمله کرد و نوشت که چهار شهر ژنو، فرانکفورت، لندن و بوستون جهان را کنترل می کنند. توسه‌نل با این اثر بسیار پیش از ماکس وبر از پیوند سرمایه داری و پروتستانتیسم سخن گفت و از منظر چپ آن را به نقد کشید.

در نتیجۀ سرکوب های دینی، پیوند و نزدیکی عمیقی تاریخاً میان پروتستان ها و یهودیان فرانسه شکل گرفت بسیاری از مدافعان ماجرای دریفوس – افسر یهودی ارتش فرانسه - که به پیدایش جامعۀ حقوق بشر این کشور منجر شد پروتستان بودند. پیوندهای فکری و دینی میان این دو اقلیت دینی در فرانسه بسیار قوی بوده است. هر دو آنها بدون تعصب و میانجی متون انجیل ها را مطالعه و بررسی و دربارۀ آنها بحث و تبادل نظر کرده اند. بعد از انقلاب فرانسه پروتستان ها و یهودیان این کشور مبارزۀ طولانی مدتی را برای تأسیس دولت مدرنِ لائیک آغاز و در دفاع از آن تا امروز نقش مهمی ایفا کردند.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید

بخش‌های دیگر را ببینید
این صفحه یافته نشد

صفحۀ مورد توجۀ شما یافته نشد.