مرگ آنیس وردا، بانوی سالخوردۀ موج نو

برداشتن حجاب برای زنان مصر کاری است کارستان. با این که در این کشور حجاب اجباری نیست اما فشار محیط باعث شده که زنان مصری بیشتر از قبل روسری به سر شوند.

هفته‌نامۀ "کوریه انترناسیونال" که مطابق روش دیرینه‌اش مطالبی را از مطبوعات جهان گردآوری می‌کند، در شمارۀ آخر مقاله‌ای را از نشریۀ اینترنتی "دَرَج" – یک سایت نسبتاً تازه تأسیس لبنانی – انتخاب کرده که خبر می‌دهد خانم دینا انور، نویسندۀ مصری، به تازگی کتابی به زبان عربی منتشر کرده به اسم "زنانی که حجاب و نقاب را برداشتند؛ انقلابی در سکوت". خانم انور در این کتاب ١٣٠ زن را معرفی می‌کند که همگی تصمیم گرفته‌اند خود را از قید حجاب برهانند.

در همۀ موارد، نویسنده فشار و خشونت پنهانی را توصیف می‌کند که این زنان متحمل می‌شوند. روی جلد کتاب دینا انور عکسی از هفت تن از این زنان دیده می‌شود که در یک لحظه روسری‌ها را به هوا پرتاب کرده‌اند. مجلۀ "کوریه انترناسیونال" می‌نویسد "همین عکس روی جلد کافی بود تا واکنش‌های تند علیه نویسنده برانگیخته شود. به ویژه روحانیون مصری و رسانه‌های رسمی به شدت به کتاب دینا انور تاخته‌اند. این نشریه به نقل از "درج" حکایت می‌کند که یکی از واکنش‌هایی که در جامعۀ مصر بسیار نمود داشته، سخنان یک مجری تلویزیونی مشهور به اسم دعاء فاروق بوده است. وی که خود محجبه است و در شبکۀ تلویزیونی خصوصی "النهار" بینندگان زیاد دارد در برنامۀ خود سؤال کرده که "مگر برداشتن حجاب کار پرافتخاری است؟"... خانم فاروق سپس کتاب دینا انور را سخت به مسخره گرفته و گفته است: همۀ زنانی که به اصطلاح کشف حجاب می‌کنند کسانی هستند که در زندگی شکست خورده‌اند و می‌خواهند همۀ مسئولیت‌ها را به گردن حجاب بیندازند.

"کوریه انترناسیونال" به نقل از "درج" جملۀ دیگری را از یک روحانی مصری آورده که برای ایرانیان نیز حتماً خاطراتی را به یاد می‌آورد. این روحانی مصری گفته است: "حجاب یک نماد است و هرکس به این نماد توهین کند به همۀ مسلمانان توهین کرده. چنین کسی را مردم خود مجازات خواهند کرد و جانش را خواهند گرفت".

واژگونی بزرگ: پایان اقتصاد لیبرال
چگونه به پایان یک دور اقتصادی می‌رسیم؟ کسانی که عادت به تماشای شبکه‌های تلویزیونی بزرگ فرانسه دارند حتماً با چهرۀ فرانسوا لانگله آشنا هستند. تحلیل‌های اقتصادی روشن و در عین حال دقیق او طرفداران زیادی دارد. حالا آقای لانگله کتابی تحت عنوان "واژگونی بزرگ" منتشر کرده و نظریات خود را در مقام اقتصاددان شرح داده است. او معتقد است که  یک دورۀ لیبرالیسم اقتصادی رو به زوال است و جهان اینک به پایان یک سیکل اقتصادی رسیده است.

دوره‌بندی و نظریات در بارۀ سیکل‌های اقتصادی البته تازگی ندارد. هفته‌نامۀ "لوپوان" یادآوری می‌کند که کوندراتیف، اقتصاددان شوروی قبلاً گفته بود که اقتصاد مدرن دوره‌های کم و بیش پنجاه ساله را طی می‌کند و به تناوب مراحل رشد و سپس رکود را از سر می‌گذراند.

نظریۀ فرانسوا لانگله هم کم و بیش ادامۀ همان نوع نظریات است، منتهی با اتکا بیشتر به عوامل سیاسی، جمعیتی و مردم‌شناختی. به طور خلاصه این کارشناس اقتصاد فرانسوی معتقد است که آخرین دوره یا سیکل اقتصاد لیبرال از اواخر دهۀ ١٩۶٠ میلادی شروع شده و حالا رو به پایان است. او می‌گوید دوره‌های لیبرال در تاریخ دویست سال اخیر هر بار با بحران به پایان رسیده است، از جمله در سالهای ١٨٧٣ و ١٩٢٩ که سقوط بورس بحران‌های بسیار سنگین ایجاد کرد. بعد از این بحرانهای هول‌انگیز، هر بار جوامع خواستار نظم بیشتر و اقتدار بیشتر دولت شده‌اند. در نتیجه به باور آقای لانگله دوره‌های قبض و بسط اقتصادی از پی هم می‌آیند و زمانۀ ما، زمانۀ پایان انبساط و آغاز انقباض است.

در ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز بعد از چند دهه لیبرالیسم و تمایل به آزادی حالا کم‌کم به دورۀ عکس می‌رسیم. نیاز به امنیت و حمایت، بیشتر از نیاز به آزادی احساس می‌شود، تمایلات ناسیونالیستی اوج می‌گیرد و مرز کشیدن به دور اقتصاد ملی حکومت‌ها را وسوسه می‌کند. بدین ترتیب به عقیدۀ فرانسوا لانگله دوره‌ای که با بلوغ و به ثمر رسیدن نسل بعد از جنگ جهانی دوم شروع شد و سپس با یکی شدن مخابرات و انفورماتیک (اینترنت) به اوج شکوفایی رسید، اینک به پایان خود نزدیک می‌شود.

فرانسوا لانگله انتظار دارد که در سالهای آینده شاهد بسته شدن دوبارۀ مرزها، تشدید حمایت‌گری اقتصادی و کاهش آزادی‌های اجتماعی باشیم.

مرگ آنیس وردا، بانوی سالخوردۀ موج نو
با مرگ بانوی سالخوردۀ سینمای فرانسه، آنیس وردا، آخرین جرقه‌های موج نو خاموش می‌شود. دو روز قبل – شنبه ٢٩ مارس - خبر درگذشت وی در ٩٠ سالگی ناگهان تمام رسانه‌های فرانسه را پر کرد. اگرچه ژان لوک گدار هنوز زنده است و سالهای پیری را در انزوا، در گوشۀ دنجی در سوئیس می‌گذراند اما واقعیت اینست که از سردمداران موج نو سینمای فرانسه چندان کسی باقی نمانده است.

اما آنیس وَردا فراتر از سینماگر موج نو، نمایندۀ نسلی از هنرمندان و روشنفکران فرانسوی بود که اعتبار و محبوبیت جهانی داشتند و امروزه دیگر وارثی ندارند. کسانی که بدون هیچگونه مماشات، آزادی را مهم‌ترین ارزش انسانی می‌دانستند و هیچ مصلحت یا منفعتی را بر آن الویت نمی‌دادند. آدمهایی که زندگی خصوصی را هم با اعتقاد مطلق به اصل آزادی سپری کردند و هیچگاه به اصول محافظه‌کارانه و "رسوم مقبول جامعه" تن ندادند.

آنیس وردا که در جوانی در مدرسۀ هنرهای زیبا و سپس مدرسۀ معروف موزۀ لوور تاریخ هنر خواند، کارش را با عکاسی، بخصوص در محیط تئاتر و سینما، آغاز کرد. عکس‌های سیاه وسفید او از رنوآر هنگام فیلمبرداری از عکس‌های تاریخی و بیاد ماندنی است. او اولین فیلم کوتاه خود را ۶۵ سال پیش ساخت، یعنی در سالهایی که هنوز موج نو رسماً به راه نیفتاده بود. او خود بعدها گفته بود "از این که فیلم اوّلم، فیلم دشوارفهمی از کار درآمده بود افتخار می‌کردم!" این نخستین فیلم کوتاه البته به دست آلن رنه تدوین شد. آنیس وردا حکایت می‌کرد که در آن سالها از سینما هیچ نمی‌دانست و بنابراین آلن رنه هنگام تدوین فیلم، او را تشویق – و حتی ظاهراً کمی مجبور – کرده بود که منظماً به سینماتک (فیلمخانه) برود و آثار کلاسیک سینما را تماشا کند و چیزی بیاموزد.

چند سال بعد، آنیس وردا با ژاک دمی آشنا شد و تا زمان مرگ این فیلمساز، هیچگاه از او جدا نشد. خانم وردا از اوایل دهۀ ١٩۶٠ به پختگی حرفه‌ای رسید و یکی از شاهکارهای خود را به اسم "کلئو از ۵ تا ٧" در همین سالها، با تکیه به زبان خاص موج نو ساخت.

"کلئو از ۵ تا ٧" برشی کوتاه از زندگی زنی است به اسم کلئو که از ساعت ۵ تا ٧ بعد از ظهر در خیابان پرسه می‌زند و با نگرانی و هیجان نتایج آزمایش‌های پزشکی را انتظار می‌کشد. لحن شاعرانۀ فیلم که مطلقاً با سینمای رایج آن زمان، یعنی اساساً سینمای سرگرم‌کننده و قصه‌گوی آمریکا تفاوت داشت، امروزه همچنان یادآور فضای روشنفکرانۀ پاریسی آن سال‌هاست که روشنفکران و هنرمندان و جوانان را در گوشه و کنار جهان مجذوب کرده بود.

آنیس وردا در سال ٢٠١۵ نخل طلای افتخاری جشنوارۀ کن، و در سال ٢٠١٧ یک اسکار افتخاری دریافت کرده بود.