آیا "برجام" با ترامپ به فرجام می رسد؟ نگاهی به سه گزینه محتمل

در همین حال، عقب نشینی یکجانبه آمریکا از توافق اتمی هرچند از نقطه نظر حقوقی امکان پذیر است، اما این عقب نشینی در صورتیکه از سوی متحدین آمریکا در جهان مورد حمایت و پشتیبانی قرار نگیرد، میتواند عواقبی از نظر سیاسی و اقتصادی برای آمریکا داشته باشد.

هرچند ابعاد شخصیتی دونالد ترامپ، هنوز برای بسیاری ناشناخته است و معلوم نیست که با ورود او به کاخ سفید در باره توافق اتمی ایران چه اقدامی خواهد کرد، اما در اینجا با مراجعه به گفته ها و اظهارات برخی از چهره های نزدیک به دونالد ترامپ و سیاستمداران مشهورآمریکا تلاش میشود تا گزینه های ممکن بررسی شود.

ولید فارس: بازبینی توافق اتمی وین
 

ولید فارس، مشاور دونالد ترامپ در سیاست خارجی، هفته پیش در گفتگو با شبکه بی بی سی و در پاسخ به این سئوال که آیا رئیس جمهوری منتخب آمریکا برجام را پاره خواهد کرد؟ گفت: "پاره کردن شاید واژه خیلی تندی باشد، اما او توافقی را که قبلا صورت گرفته بر می‌دارد و با اروپائیان و طرف‌های تماس، بازبینی می کند."
ولید فارس در ادامه گفتگو و در پاسخ به این سئوال که آیا منظور بازبینی است و نه لزوما توقف اجرای توافق؟ گفت: " آن را بررسی خواهد کرد، به کنگره خواهد فرستاد، و از ایرانیان خواهد خواست چند مورد را تغییر دهند و مذاکراتی خواهد بود و مذاکرات بسیار فشرده خواهد بود."

باب کروکر: تردید دارد که دونالد ترامپ توافق هسته‌ای را لغو کند

باب کورکر، سناتور با نفوذ جمهوری‌خواه و از مخالفان سرسخت توافق هسته‌ای با ایران چهارشنبه شب، ۱۸ نوامبر در گفتگو با شبکه سی ان ان آمریکا گفت که تردید دارد دونالد ترامپ نسبت به لغو توافق هسته‌ای با ایران اقدام کند. او گفت چنین تصمیمی مشکلاتی برای دولت جدید آمریکا ایجاد می کند. او گفت اقدامات احتمالی در مورد توافق هسته‌ای با ایران بهتر است با آرامی وهماهنگی با متحدان اروپایی و دیگر کشورها انجام گیرد.

باب کورکر تاکید کرد که این توافق، یک توافق بین المللی بین ایران و چندین قدرت بزرگ جهانی است و سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا آن را تصویب کرده اند و ایالات متحد آمریکا، تنها یکی از امضاءکنندگان آن است.

سناتور ایالت تنسی همچنین گفت در وهله نخست باید از حکومت ایران خواسته شود که توافق اتمی را به درستی انجام داده و به اجرای کامل آن پایبند باشد.

توضیحات ولید فارس مشاور ارشد سیاست خارجی دونالد ترامپ در خصوص آینده توافق هسته ای حاوی دو نکته مهم است: نخست اینکه دونالد ترامپ به توافق فعلی با همه مفاد آن تن نخواهد دهد و در نظر دارد تا مفاد این توافق را تغییر دهد.

نکته دوم آنکه «پاره کردن» توافق هسته ای که دونالد ترامپ پیش تر اعلام کرده، جنبه استعاری دارد و نظر او در واقع اقداماتی برای بازبینی و تغییر برخی از مفاد توافق جامع هسته ای با ایران و از طریق گفت وگو و مذاکره است.

در این رابطه، هم اکنون مشاوران دونالد ترامپ مشغول تفسیر و تعبیر تمامی گزاره هایی هستند که وی در طول مناظرات انتخاباتی خود بر زبان آورده است. عقیده سایر تحلیلگران سیاست خارجی آمریکا نیز بر این است که این گزاره ـ چه در رابطه با ایران، روسیه و سوریه، یا در موارد تجارت بین المللی ـ همگی استعارات و تبلیغات انتخاباتی هستند و مشخص نیست، این سخنان در چهارچوب سیاست اجرایی چه مسیر و شکلی به خود خواهندگرفت و تا چه حد تغییر خواهد کرد.

اظهارات باب کورکر، سناتور جمهوری‌خواه و با نفوذ آمریکایی، رئیس کمیسیون روابط خارجی سنای آمریکا که از او به عنوان یکی از گزینه های مطرح برای پست وزرات امور خارجه آمریکا یاد می کنند نیز دارای دو نکته بسیار مهم است. نکته نخست آنکه آمریکا به تنهایی نمی تواند یک توافق بین المللی را که دیگر قدرت های بزرگ در آن شرکت داشته و مورد تصویب شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا قرار گرفته را لغو کند و مخالفت آمریکا ، عقب نشینی یک جانبه است. نکته دوم آنکه، باز بینی و تغییر مفاد آن باید با هماهنگی با متحدان اروپایی و کشورهای دیگر و با صبر و حوصله و آرامش انجام گیرد.

هنری کسینجر: دور انداختن توافق هسته‌ای بیش از آنکه به نفع آمریکا باشد، به نفع ایران است

هنری کسینجر یکی از برجسته ترین سیاستمداران آمریکایی که آرا و تفکرات وی در حوزه سیاست و روابط خارجی سرمنشأ تصمیم سازی های چند دولت در ایالات متحد آمریکا بوده است، در یک گردهمایی در شهر نیویورک‌ در باره سرنوشت برجام در دولت ترامپ گفت: دور انداختن توافق هسته‌ای ایران و۵+۱بیش از آنکه به نفع آمریکا باشد، به نفع ایران است. کیسینجر تاکید کرد: من چنین توافقی را حاصل نکردم، اما پایان دادن به آن در حال حاضر، دستاورد بزرگ و مهمی برای ما به همراه نمی‌آورد. هنری کیسینجر پیش‌تر تحلیل کرده بود که ‌ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب ایالات‌متحد آمریکا، برخلاف وعده‌هایی که در جریان مبارزات انتخاباتی داده بود، موضع چندان متفاوتی با باراک اوباما، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده درباره برجام نخواهد داشت و در عمل نمی‌تواند تغییرات زیادی در توافق هسته‌ای ایجاد کند.
او همچنین گفت: یکی از مشکلات ترامپ برای لغو، بازنگری یا مذاکره مجدد توافق هسته ای، همراه کردن دیگر قدرت‌های جهانی با این رویکرداست. قدرت‌های اروپایی به همراه چین و روسیه پس از اجرایی شدن آن به‌شدت در عمل به آن مصمم هستند.

فدریکا موگرینی: برجام یک مساله دوجانبه یا ملی نیست

در راستای سخنان هنری کسینجر، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یکشنبه گذشته در باره موضع اتحادیه اروپا در باره توافق اتمی وین گفته بود:
توافق هسته‌ای با ایران یک توافق دوجانبه میان آمریکا و ایران نیست، بلکه توافقی چندجانبه است که من همچنان به عنوان رئیس کمیسیون مشترک موظفم درباره پایبندی تمام طرف‌های این توافق تضمین دهم...توافق هسته‌ای در چهارچوب شورای امنیت سازمان ملل انجام شده و یک مساله دوجانبه یا ملی نیست.

اندیشکده امریکن اینترپرایز: ترامپ به‌طور قانونی می‌تواند توافق را کنار بگذارد، اما آیا کار عاقلانه‌ای خواهد بود؟

همزمان با اظهارات هنری کیسینجر، اندیشکده امریکن اینترپرایز در بخشی از گزارش خود به بررسی وضعیت اجرای برجام در آینده پرداخته است.

در گزارش این اندیشکده آمریکایی آمده است: توافق هسته‌ای در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان ملل مورد تایید قرار گرفت و این مساله، کنارگذاشتن توافق را سخت‌تر می‌کند. با این وجود، ترامپ به‌طور قانونی می‌تواند توافق برجام را کنار بگذارد، اما آیا این کار عاقلانه‌ای خواهد بود؟ پاسخ به این سوال منفی است و توافق هسته‌ای هر قدر هم که ناقص باشد، ترامپ اگر می‌خواهد منافع آمریکا را حفظ کند، باید این توافق را اجرا کند، اما در ازای آن فشار ها بر ایران را افزایش دهد، به عنوان مثال، دسترسی این کشور به دلار را محدود کند، با رفتارهای ایران در منطقه مقابله کرده و حضور نیروی دریایی آمریکا در خلیج‌فارس را تقویت کند.

آیا دونالد ترامپ به طور قانونی میتواند از توافق اتمی وین خارج شود؟

توافق هسته ای وین(برجام) یک پیمان بین المللی محسوب نمی شود. این توافق هیچگاه به طور رسمی امضا نشده و توسط پارلمان کشورهای ۵+۱، از جمله کنگره آمریکا تصویب نشده است. هرچند برجام یک توافق نامه چندجانبه است که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، اما نباید فراموش کرد که قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت در این باره، در صورت عدم رعایت شرایط مندرج در آن از سوی کشورهای عضو، هیچگونه مجازاتی برای کشورهای نقض کننده قطعنامه، به استثنای ایران پیش بینی نکرده است. قطعنامه شماره ۲۲۳۱ قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران، ازجمله قطعنامه‌های زیر ماده ۴۱ فصل ۷ منشور ملل متحد را به‌صورت مشروط لغو کرده، اما با مکانیزم نسبتا ساده‌ای قابلیت بازگشت دارد. در قطعنامه ۲۲۳۱ جزئیات مهمی در مورد مسئله نظارت بر عملکرد برنامه هسته ای ایران و همچنین ساز و کار بازگشت تحریم‌ها (موسوم به مکانیزم ماشه)، تحریم‌های تسلیحاتی و همچنین روند حل اختلاف منظور شده است. این در حالی است که عدم رعایت این قطعنامه از سوی دیگر کشورهای عضو( به عنوان مثال آمریکا) الزاماتی با عواقب حقوقی برای آنها ندارد.
بنابراین می توان گفت که توافق هسته ای وین(برجام) توافقی است بین کشورهای ۵+۱ و ایران و تا هنگامیکه طرفین به مفاد و اصول آن متعهد و پایبند هستند، میتواند دوام داشته باشد. همانطور که مارک تانر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا روز چهارشنبه گذشته، پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در باره آن اظهار نظر کرد:" توافق هسته ای وین تا مادامیکه تمامی طرف های توافق به آن پایبند باشند و آنرا رعایت کنند، معتبر است."

گزینه های ترامپ در باره توافق اتمی وین

در اینجا میتوان به جوهر سخنان هنری کسینجر، این سیاستمدار کهنه کار پی برد. باری، آمریکا میتواند به طور یکجانبه از برجام خارج شود. اما خروج آمریکا از برجام، در صورتیکه ایران به طور کامل به اجرای مفاد برجام پایبند باشد و تخطی نکند، آمریکا را در صحنه بین المللی منزوی می کند. همچنین، خروج آمریکا از برجام به اعتبار بین المللی این کشور، به عنوان یکی از اعضای اصلی شورای امنیت سازمان ملل متحد لطمه میزند.
با این وجود، این رویکرد میتواند یکی از گزینه های دونالد ترامپ پس از رسیدن به کاخ سفید باشد. گزینه ای که با قطع هر گونه گفتگو و مذاکره با ایران همراه خواهد بود. در این شرایط، دونالد ترامپ با همراهی کنگره(مجلس نمایندگان و سنای) جمهوری خواه میتواند هر روز مجازات های یکجانبه آمریکا علیه ایران را گسترش دهد، بدون آنکه اکثریت کشورهای جهان از آن تبعیت کنند. در چنین شرایطی، تنها امید آمریکا برای اجماع جهانی علیه ایران، عدم رعایت مفاد توافق هسته ای توسط ایران است.

گزینه دیگر دونالد ترامپ، تلاش برای بازبینی توافق اتمی وین است. اجماع جهانی برای اجبار احتمالی ایران به مذاکرات مجدد، بسیار غیر محتمل به نظر میرسد. درهمان حال، ایران تحت هیچ شرایطی به بازگشت بر سر میز مذاکره برای زیر پرسش بردن مزایایی که از این توافق به دست آمده، نخواهد رفت.

با این وجود، گزینه سومی نیز وجود دارد. در واقع بخشی از سخنان دونالد ترامپ در آیپک در سایه بخش دیگری از سخنان تهدید آمیز او مبنی بر پاره کردن توافق اتمی با ایران گم شده و آنطور که باید، مورد توجه قرار نگرفته است. ترامپ چه گفته؟ او یا اشاره به توافق اتمی وین، گفت: توافق بدی است،... زیرا ما در ارتباط با آن چیزی متقابلاً دریافت نکرده ایم...ترامپ همچنین پیشنهاد کرد که با روسیه در جهت انهدام داعش در سوریه همکاری خواهد کرد. آیا همکاری نزدیک با روسیه به منزله همکاری با ایران در سوریه نیست؟
در همین حال، باید گفت که نگرش تجاری یکی از مختصات اصلی شخصیت دونالد ترامپ است. این موضوع بر کسی پوشیده نیست. تمامی سوابق او در فعالیت های تجاری و اقتصادی بوده است. سخنان او در زمینه مسائل تجارت بین المللی و اعمال موازین حمایتی از صنایع و تولیدات داخلی آمریکا، او را از تمامی رهبران آمریکا در ۴۰ سال اخیر متمایز می کند.
آیا دونالد ترامپ در بازبینی توافق اتمی ایران، در سودای توافقی نیست که منافع تجاری و اقتصادی آمریکا را به نحو شایسته ای تأمین کند؟ آیا آنچه اوباما در توافق حاضر نتوانسته به دست آورد، ترامپ در صدد احیای آن نیست؟
این گزینه می تواند با اولویت هایی که ترامپ تا کنون برای آینده اقتصادی آمریکا ترسیم کرده است، در تطابق کامل قرار بگیرد. یک توافق کاملاً برد، برد! و اگر ترامپ در این راه موفق شود؟ برای او پیروزی بسیار مهمی محسوب می شود و جایگاه او را در نزد افکار عمومی مردم آمریکا به یکباره ارتقا خواهد داد!