ادبیات فرانسه: جمهوری جوایز ادبی

روز چهارشنبه 22 نوامبر، با اهدای جایزه "انترالیه" به "ژان رنه واندر پلاتسن" برای کتاب "نوستالژی افتخار" تقریبا فصل جوایز اصلی ادبی فرانسه به پایان رسید.

هفته پیش نیز جایزه ادبی "گنکور دبیرستانی‌‍‌ها" به رمان "هنر باختن" نوشته "آلیس زنیتر" نویسنده جوان فرانسوی الجزایری تبار اهدا شد.
جایزه "گنکور دبیرستانی"، امسال سی ساله شد و هنوز نسبت به جایزه اصلی "کنگور" که بیش از صد سال سابقه دارد، جوان است. اما این جایزه به یک دلیل مهم، و آن، ارتباطش با نسل جوان فرانسه، توانسته وزن خود را در میان دیگر جوایز ادبی این کشور حتی خود جایزه اصلی "کنگور" افزایش دهد.

بر اساس آماری که به تازگی منتشر شده، طی چند سال گذشته (2012 تا 2016) فروش رمانی که برنده جایزه "گنکور دبیرستانی‌ها" شده، نسبت به دیگر رمان‌های برگزیده جوایز ادبی بیشتر بوده است.
به طور متوسط، رمان برنده جایزه "گنکور دبیرستانی‌ها"، 443 هزار نسخه در سال به فروش می رود؛ در صورتی که این رقم برای رمان برگزیده جایزه اصلی گنکور 400 هزار است.

پس از این دو جایزه مهم، به ترتیب "جایزه بزرگ رمان آکادمی فرانسه" با 247 هزار نسخه، "رنودو" با 221 هزار نسخه، "فمینا" با 83 هزار نسخه و "انترالیه" با 65 هزار نسخه و "مدیسیس" با 41 هزار نسخه قرار دارند.

به این ترتیب جوایز ادبی در فرانسه در سال‌های اخیر به طور متوسط فروش کتاب را به 40 هزار تا 440 هزار نسخه افزایش می‌دهند.

با این حال در سال‌هایی هم این فروش افزایش بیشتری داشته. مثلاً زمانی که رمان "میشل ولبک" نویسنده فرانسوی، برنده جایزه گنکور شد؛ فروش کتاب او به 800 هزار نسخه رسید.

ضمن آنکه جوایز ادبی فرانسه، در معرفی آثار ادبی به مترجمان علاقه‌مند به ادبیات فرانسه در دیگر کشورها نیز مؤثر است. به عنوان نمونه، در ایران همواره رمان برنده جایزه گنکور حتی از سوی مترجمان و ناشران مختلف ترجمه و چاپ می‌شود.

فهرستی از برندگان جوایز اصلی ادبی فرانسه:

گنکور: "اریک وویار" برای "دستور کار"

گنکور دبیرستانی‌ها: "آلیس زنیتر" برای "هنر باختن"

رنودو: "الیویه گوئز" برای "مرگ یوزف منگله"

انترالیه: "ژان رنه واندر پلاتسن" برای "نوستالژی افتخار"

فمینا: "فیلیپ ژانادا" برای "کارد باغبانی"

مدیسیس: "یانیک هنل" برای "تاجت را نگهدار"

جایزه بزرگ رمان آکادمی فرانسه: "دانیل روندو" برای "مکانیسم آشوب"

فلور: "پیر دوکروزه" برای "اختراع اجساد"

دسامبر: "گرگوآر بوئیه" برای "پرونده M"

فنک: "ورونیک اولمی" برای "بختیه"

جوایز ادبی فرانسه در قیاس با جوایز ادبی دیگر کشورهای غربی، از نظر مادی ارزش چندانی ندارند. مثلا به برنده جایزه "گنکور" که اصلی‌ترین جایزه فرانسه است، یک چک 10 یورویی داده می‌شود. به غیر از اعتبار ادبی، نویسندگان بهره مادی خود از این جوایز را به واسطه تأثیری که این جوایز بر فروش کتاب می‌گذارند، می‌برند.

با این حال فروش کتاب در فرانسه فقط به جوایز ادبی بستگی ندارد. مثلاً در بازار کتاب فصل پائیز فرانسه، با وجود اینکه جوایز ادبی هیچ علاقه‌ای به رمان تازه املی نوتوم نشان ندادند، اما این نویسنده از نظر فروش کتاب در صدر فهرست پرفروش‌ها بود و دقیقاً در فاصله 14 اوت تا 13 اکتبر، رمان تازه نوتوم 112 هزار و 500 نسخه به فروش رسید.

نکته مهم درباره جوایز ادبی امسال فرانسه، این که دو جایزه اصلی، یعنی گنکور و رنودو به رمان‌هایی تعلق گرفت که درباره جنگ جهانی دوم و نازی‌هاست. برخی دیگر از آثار برگزیده نیز موضوعاتی تاریخی دارند.

گفته می‌شود که در دهه 1990 بیشتر رمان‌ها موضوعات تاریخی داشت، اما پس از آن نیز در بعضی سال‌ها جایزه گنکور به رمان‌هایی تعلق گرفته که در بستر واقعه‌ای تاریخی شکل گرفته بودند، نظیر رمان "دیدار به قیامت" نوشته پیر لومتر که در سال 2013 برنده جایزه گنکور شد و به تازگی فیلمی که بر اساس آن ساخته شده، در سینماهای فرانسه به نمایش درآمد.

فرانسه از نظر تنوع در جوایز ادبی، یک کشور استثنایی است. سالانه ده‌ها جایزه بزرگ ادبی و ده‌ها جایزه کوچک ادبی اهدا می‌شود که ناشران نقشی در برگزاری آن ندارند.
به علاوه، تقریباً هر هفته یکی دو نمایشگاه و جشنواره‌ کتاب، با موضوعات گوناگون در شهرهای مختلف فرانسه برگزار می‌شود.

این تنوع در جوایز و جشنواره‌ و نمایشگاه کتاب، موجب ایجاد یک فضای دموکراتیک و رقابتی در عرصه کتاب و ادبیات شده است.
در این فضا، تأکید جوایز ادبی بر یافتن استعدادهای تازه است. مثلاً خودداری از اهدای جایزه "کنگور" به نویسنده‌ای که پیشتر برنده این جایزه شده، یک اصل است. گرچه "رومن گاری" نویسنده برنده "گنکور"، با چاپ رمانی با اسم مستعار "امیل آژار" که آن هم برنده جایزه گنکور شد این قانون را به سخره گرفت.

با این حال، در میان استعدادها و نام‌های جدید، غول‌های ادبی فرانسه نیز می‌درخشند. به ویژه که امسال از دو نویسنده زنده برنده جایزه نوبل ادبیات، یعنی "ژان ماری گوستاو لوکلزیو" و "پاتریک مودیانو"، کتاب‌های تازه‌ای منتشر شد.

در کل، خلاف آنچه زمزمه می‌شود که ادبیات فرانسه در محاق است، طی یک دهه گذشته نویسندگان این کشور در عرصه بین‌المللی خوش درخشیده‌اند.

به غیر از دو جایزه نوبل در سال‌های 2008 و 2014، به تازگی "ماتیاس انار" نامزد جایزه "من بوکر" بین‌المللی شد که مهم‌ترین جایزه بین‌المللی در زمینه زبان انگلیسی است.

همچنین امسال "امانوئل کاریر"، جایزه بزرگ نمایشگاه بین المللی کتاب مکزیک را که از مهمترین جوایزه ادبی زبان اسپانیایی در جهان است به دست آورد.

"میشل ولبک"، نویسنده مطرح فرانسوی نیز که در دهه 1990 به شهرت رسید و در دهه 2000 آثارش همچنان مورد استقبال قرار گرفت و به ویژه برنده جایزه "گنکور" شد، طی سال‌های اخیر با آخرین رمانش با نام "تسلیم" بار دیگر در کشورهای غربی مطرح شد.

ضمن آنکه بر اساس آمار رسمی در ایران، ترجمه رمان‌های فرانسوی، رتبه اول را در میان آثار منتشر شده در حوزه ترجمه ادبی در این کشور به خود اختصاص داده است.