سی سال پس از مرگ آیت‌الله خمینی، داوری در بارۀ او چه تحولی یافته است؟ گفتگو با رضا علیجانی

سی سال پیش آیت‌الله روح‌الله خمینی، در اواخر شب ١٣ خرداد / سوم ژوئن، در پی یک ایست قلبی درگذشت. نظرات او که در دوران حیات خود پس از بنیان گذاری جمهوری اسلامی در ایران کلیۀ سیاست‌های راهبردی و رویکردها‌ی مدیریتی در کشور را زیر نظر داشت، همچنان پایه‌های نگرش‌ها و گرایش‌های تعیین کننده به حساب می‌آید. رویدادهای دوران او که با هدایت وی پدید آمد و یا جهت گرفت، زندگی امروز ایران را همچنان در گروگان خود دارد.

رضا علیجانی، روزنامه نگار، فعال سیاسی و کارشناس مسائل ایران مقیم پاریس DR

هر چند هنوز نیز، سی سال پس از درگذشت او، کسی در ایران جرئت ارزیابی پایه‌ای پندار و کردار سیاسی او را بخود نداد‌ه است، اما گاه و بیگاه، اینجا و آنجا، سخنانی به خیال و یا بهانۀ تمجید بر زبان و یا قلم می‌آید که به واقع بیشتر نقد کارنامۀ اوست.

سی سال پس از درگذشت روح‌الله خمینی، آیا تحولی در نگرش ایرانیان و به ویژه در نگرش سردمداران جمهوری اسلامی ایران به او پدید آمده است؟

رضا علیجانی، روزنامه نگار و فعال ملی ـ مذهبی می‌گوید، «در مقطع انقلاب شاید آقای خمینی اکثریت رای را در صندوق رای داشت، اما بتدریج در اوایل دهۀ شصت و بویژه اواسط آن جامعۀ ایران دچار پوست اندازی شد». او معتقد است که اگر سرکوب‌های گستردۀ دهۀ شصت انجام نگرفته بود، «رای شگفت انگیز و نۀ بزرگ به ساختار قدرت» ده سال پیش از خرداد ٧٦ فرصت ظهور می‌یافت.

رضا علیجانی تاکید می‌کند که «جامعۀ ایران در این سه دهه به میزان سه سده تغییر کرده» و دیگر اینک «نگاه آقای خمینی به جهان و زندگی از منظر اکثریت مردم ایران زیر سئوال» رفته و «نگاه نقل گرا و تقلیدی و تکلیف محوری» جای خود را به «حق خواهی و شهروندی سیاسی» داده است و مردم دیگر اینک «بجای مراجعه به مرجعیّت‌های اجتماعی به خرد خود مراجعه می‌کنند».

او پس از مرور بر اختلاف نظرها و برخی ایستادگی‌ها در برابر افکار آیت‌الله خمینی که البته «‌بشدت سرکوب» می‌شد، یادآوری می‌کند که امروز بسیاری «شاید در عمل از [نظرات] آقای خمینی عبور کرده‌اند، اما به دو دلیل همچنان به او تکیه می‌کنند». نخستین آن «ارادت و شیفتگی شخصی است» که نمونۀ بارز آن سخنان اخیر عبدالکریم سروش است که گفت «من بین شاه و خمینی، صد درصد خمینی را انتخاب می‌کنم» و دلیل دوم «مصلحت سنجی سیاسی است» که به عنوان نمونه «اصلاح طلبان کنونی هستند که هر چند تفکر آنها نسبت به جهان و زندگی تغییر کرده، اما مصلحت سیاسی خود را در این نمی‌بینند که آقای خمینی را نقد کنند».

مهمترین انتقاداتی که اینک در بارۀ روح‌الله خمینی شنیده می‌شود، بگفتۀ رضا علیجانی، «استبداد رای»، «نگاه فقه محور»، «اعدام‌های سال ٦٧»، «فتوا علیۀ سلمان رشدی»، «تائید اشغال سفارت آمریکا» و نیز «تحریک صدام حسین، هر چند که به لحاظ حقوقی صدام حسین اشغالگر بود»، همه انتقاداتی است که امروز بر روح‌الله خمینی وارد می‌شود.

مشروح این گفتگو را با دانلود و یا فعال کردن فایل صوتی گوش کنید ...