نمایشگاه کتاب فرانکفورت، حکایتی که از قرون وسطا آغاز شد...

نمایشگاه و بازار کتاب فرانکفورت بزرگ ترین، قدیمی ترین، و مهم ترین نمایشگاه کتاب جهان است، به ویژه برای اهل فن.

حتی پیش از اختراع ماشین چاپ توسط گوتنبرگ، نمایشگاه فرانکفورت اهمیت مهمی در حیات اقتصادی آلمان قرون وسطا داشته است. طبق اسناد به دست آمده اولین نمایشگاه فرانکفورت به قرن سیزدهم برمی گردد در دوران امپراطوری فردریک دوم. این گردهمایی فرهنگی تجاری در قرن شانزدهم به اوج شکوفایی خود رسید. به این ترتیب، شهر فرانکفورت که صاحب بهترین چاپخانه ها بوده مهم ترین بازار کتاب اروپا، و میزبان ناشران (چاپخانه دارها) و کتابفروشان آلمانی و غیر آلمانی می شود.

قدیمی‌ترین نمایشگاه کتاب جهان

در نمایشگاهی که در سال ١۵۶٩ میلادی برگزار شد، از هشتاد و هفت غرفه‌ی موجود، سه غرفه متعلق به ایتالیا، چهار غرفه از فرانسه ، پنج غرفه از ژنو ، هفده غرفه از آنِ اهل فن فرانکفورتی، و بقیه متعلق به کتابفروشان و چاپخانه دارهای سایر شهرهای آلمان بوده است. در قرن هفدهم به دلیل جنگ های سی ساله و شیوع بیماری‌های مرگبار از رونق این فعالیت کاسته می شود. نه ناشری رمق و امکان کار داشته و نه کتابفروش‌ها مشتری ای. در نیمه ی قرن هجدهم به دلایل مختلف از جمله مقاومت و ناباوری کتابفروش‌های فرانکفورتی در مواجهه با نوآوری های فنی ، و نیز تغییر زبان نوشته‌های ادبی از لاتین به آلمانی، شهر لایپزیگ در حرفه‌ی چاپ و نشر از فرنکفورت پیشی گرفت و نمایشگاه و بازار کتاب فرانکفورت کم کم از رمق افتاد. با این حال، بعد از یک سکوت طولانی، از فردای خاتمه‌ی جنگ جهانی دوم، نمایشگاه کتاب فرانکفورت جان دوباره گرفت و سال به سال قوی تر و موثر تر شد.

نمایشگاه و بازار

این نمایشگاه مهم ترین رویداد سالانه است برای اهل نشر، چراکه فقط یک نمایشگاه نیست، بلکه بازار معتبر کتاب است. فرصت یگانه ای است که ناشران بتوانند کتاب‌های‌ خود را به هم حرفه‌های شان که از کشورهای مختلف آمده‌اند معرفی کنند و به عبارتی بی رودربایستی "بفروشند". فرانکفورت مهم ترین فرصت است برای خرید حقوق ترجمه‌ی آثار. هزاران ناشر، آژانس ادبی، مترجم، مولف، و فعالان حرفه‌ای بخش های مختلف زنجیره ی " کتاب" گردهم می آیند تا کاری کنند که چرخ بازار کتاب در کشورشان بچرخد.

شاید بد نباشد به ارقام دو سال پیش اشاره ای شود:

سال ٢٠١۵ میلادی، ١٠٤ کشور در نمایشگاه فرانکفورت حضور داشتند. با ٧١٤۵ شرکت کننده ی صاحب غرفه و حضور ٢٧۵٠٠٠ بازدیدکننده که ١٧٠٠٠٠ نفرشان اهل فن بودند. از این جمعیت، ٧٠ درصد آلمانی بوده اند، ٢٠درصد از کشورهای مختلف اروپا، ۵ درصد آسیایی و ٢٫۵درصد شان هم آمریکایی . حضور ۶۶٩ مسئول آژانس ادبی از ٣٠ کشور، به بازار خرید حقوق ترجمه ی آثار ادبی جنب و جوشی یگانه می دهد.

در این بستر، هر سال بیش از هزار ملاقات، سمینار، بحث و بررسی، میزگرد و دیدار پیرامون موضوعاتی از قبیل نشر، آموزش، فنی آوری، کتاب های هنری، آثار داستانی و غیر داستانی، موسیقی، کتاب های کودک، تصویرگری، عکاسی، و ترجمه برگزار می‌شود تا تجربیات حرفه ای برآمده از خاستگاه های فرهنگی و اجتماعی مختلف مبادله شوند. جوهره ی اهمیت نمایشگاه فرانکفورت در همین تبادل تجربه خلاصه می شود. تبادلی که توسط حدود ١٠٠٠٠ خبرنگار از کشورهای مختلف بازتاب پیدا می کند.

حکایت فرانکفورت ازین بابت استثنایی است، که نمایشگاهی پنج روزه است که سه روز اول فقط به شرکت کنندگان و اهل فن اختصاص دارد و فقط دو روز آخر آن است که ورود برای عموم علاقمندان میسر می شود.

از سال ١٩٧۶، هر سال یک کشور به عنوان مهمان افتخاری این گردهمایی درنظر گرفته می شود.

فرانسه، مهمان امسال

مهمان شصت و هشتمین نمایشگاه فرانکفورت، کشور فرانسه است با جایگاهی اختصاصی به مساحت حدود ۵٣٠ مترمربع با حضور بیش از ١٣٠ ناشر (از ناشران قدیمی و طراز اول تا ناشران کوچک و نوپا) که برای معرفی ٣٨٠٠عنوان کتاب منتشر شده به زبان فرانسه راهی فرانکفورت می شوند. سوای ناشران، بیش از بیست غرفه با صدها شرکت کننده ی دست اندرکار حرفه‌ی کتاب (از توزیع کنندگان کتاب های کاغذی یا دیجیتالی، تا متخصصان داده پردازی اطلاعات کتاب و یا خبرنگاران تخصصی و نیز منتقدان) در این جمع حضور دارند.

مهمان اصلی نمایشگاه بودن، امتیازی است که به دست آوردنش نه ساده است نه ارزان. فرانکفورت پیشنهادش را به کشور مورد نظر ارائه می دهد و با آن کشور است که درباره ی "مهمان افتخاری" شدن نمایشگاه فرانکفورت فکر و بررسی های لازم را انجام دهد و به نهاد برگزاری نمایشگاه فرانکفورت پاسخ دهد. این نهاد با نظارت انجمن کتابفروشان و ناشران آلمان و با همفکری وزارت فرهنگ این کشور درباره ی انتخاب مهمان افتخاری تصمیم می گیرد. تصمیم نهایی که معمولا از سه سال قبل اتخاذ می شود، در پی بحث‌هایی پیرامون بنیه ی فرهنگی و ادبی کشور مهمان، امکانات حمایت از ترجمه از زبان آن کشور، و همین طور بودجه صورت می گیرد. هزینه ی مهمان افتخاری بر عهده ی خود اوست. برای مثال کشور فرانسه که مهمان افتخاری امسال است با برنامه‌ریزی و حمایت انستیتو فرانسه در آلمان، مرکز ملی کتاب فرانسه، دفتر بین المللی نشر، و وزارت فرهنگ راهی فرانکفورت می شود. این مخارج کلان، که طبق تخمین متخصصان بین شش تا نه میلیون یورو برآورد شده، در واقع نوعی سرمایه گذاری فرهنگی به حساب می آید چراکه در این پنج روز، این کشور در جایگاه اختصاصی اش نگین نمایشگاه خواهد بود با حضور نویسنده ها، مترجم ها، خوانش آثار و حدود ٣٠٠ برنامه ی جنبی که همه رنگ فرهنگ کشور فرانسه را دارند و فرصتی مغتنم ایجاد می‌کنند برای برانگیختن کنجکاوی و ترغیب به بهتر شناختن و شناساندن آثار منتشر شده توسط ناشران فرانسه و نیز ناشران فرانسه زبان آفریقا و کارائیب. همین امر است که به عقد قراردادهای ترجمه خواهد انجامید؛ چیزی که آرزوی هر ناشر و نویسنده است.

مهمان افتخاری سال آینده ی فرانکفورت کشور گرجستان خواهد بود.

نسیم وهابی

منابع:

La foire aux livres de Francfort-sur-le-Mein, Henri Dehérain, Journal des savants, Année 1911, Volume 9- N° 9, pp. 417-421 :