رویدادهای مهم ایران در سال ۱۳۹۶ از نگاه کنشگران و کارشناسان

۱. تظاهرات دی‌ماه

بیگمان تظاهرات دی‌ماه مهمترین رویداد سال ۹۶ تلقی می‌شود. نخستین تظاهرات برای اعتراض به گرانی هزینه زندگی و فساد اداری در هفتم دی، ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷، در مشهد برگزار شد. اما به سرعت رنگی سیاسی و ضدحکومتی گرفت و به شهرهای دیگر سرایت کرد. گستردگی جغرافیایی، شعارهای بی‌سابقه ضدحکومتی و خصوصیات اجتماعی، اقتصادی معترضان، بازتاب نارضایتی گسترده حتی در میان طبقه‌ای بود که روزی هوادار رژیم جمهوری اسلامی را تشکیل می‌داد.

ژاله وفا، اقتصاددان ساکن آلمان، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، با تأکید بر گوناگونی علل ناخرسندی‌ها، انگیزه‌های اقتصادی اعتراضات را بیان می‌کند.

همچنین مهناز شیرآلی، پژوهشگر و مدرس مدرسه علوم سیاسی پاریس، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، ناخرسندی‌ها را ریشه‌دار می‌بیند و شورش امسال را بیان مخالفت با کل نظام تلقی می‌کند.

آیت‌الله خامنه‌ای و بسیاری دیگر از مسئولان کشوری این تظاهرات را به بیگانگان نسبت دادند و دست دشمنان خارجی را پشت پرده شورش‌ها دیدند. بسیاری از مقامات و از جمله عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، بر اساس گزارش‌های دستگاه‌های امنیتی و انتظامی، عوامل داخلی و نارضایتی گوناگون را سبب شعله‌ور شدن اعتراضات خواندند.

رهبر جمهوری اسلامی ایران، البته چنانکه خود گفت، برای پیشگیری از بهانه به دست دشمنان دادن، بر ضرورت رفع مشکلات و انجام اصلاحات درونی نیز تأکید کرد.

مهدی مظفری، استاد علوم سیاسی در دانمارک، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، دامنه اصلاحات لازم در این زمینه را بسیار فراتر از آن چیزی می‌داند که در نظر مقامات جمهوری اسلامی است، اما معتقد است که در چارچوب این ساختار سیاسی، نرمش ممکن نیست.

منابع مختلف شمار کشته‌شدگان این تظاهرات را بین ۳۲ تا ۵۰ نفر، زخمی‌شدگان را نزدیک به ۱۱۰ نفر و دستگیرشدگان را بین ۴۵۰۰ تا بیش از ۵۰۰۰ نفر ذکر کردند.

۲. انتخابات ریاست جمهوری

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز که در روز جمعه ۲۹ اردی‌بهشت برگزار شد، از رویدادهای دیگری است که می‌توان درباره آن تأمل کرد.

در این انتخابات، اصولگرایان با نامزدی ابراهیم رئیسی و دیگر جناح‌ها با حمایت از حسن روحانی به میدان آمدند. البته نامزدهای دیگری نیز پا به صحنه گذاشتند که برخی خود کنار رفتند و برخی نیز آراء چندانی به دست نیاوردند.

در مبارزات انتخاباتی، اصولگرایان دولت وقت و بنابراین حسن روحانی و معاون وی اسحاق جهانگیری را به حیف و میل و اعطای حقوق‌های کلان و نجومی به مدیران دولتی و ضعف مدیریتی متهم کردند و حسن روحانی نیز آنان را به "زبان بریدن و دهان دوختن" شهروندان متهم کرد.

محمد قالیباف، شهردار پیشین تهران که نخست نامزد انتخابات بود و در مناظرات انتخاباتی شرکت کرد و سپس به حمایت از رئیسی کنار رفت، گفت که وقتی یک وزیر در واردات غیرقانونی نقش دارد، چگونه می‌توان با قاچاق مبارزه کرد.

ابراهیم رئیسی مسئولیت‌های دوگانه اعضای دولت را سبب اصلی قاچاق کالا در کشور دانست که یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در انتخابات سال جاری بود.

اما حسن روحانی نیز چنانکه آمد، مخالفان خود را به "ممنوع" ساختن همه چیز متهم کرد و از اینکه آنان از آزادی سخن می‌گویند، اظهار تعجب کرد.

شکست ابراهیم رئیسی در این انتخابات، برای بسیار تحلیلگران شکست علی خامنه‌ای بود. حسن یوسفی اشکوری، روحانی اصلاح‌طلب، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، با اشاره به سخنان رهبر جمهوری اسلامی، این که گفته بود وی هرگز در هیچ انتخاباتی از نامزد خاصی حمایت نکرده است، می‌گوید حمایت خامنه‌ای بدون آنکه نام نامزد خاصی را ببرد، همواره آشکار بوده است.

در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، حسن روحانی در مرحله اول، ۵۷.۱۴ درصد آرا را به دست آورد و نیازی به برگزاری دور دوم نشد.

۳. حمله به ساختمان مجلس و مقبره خمینی

از دیگر رویدادهایی که در سال ۱۳۹۶ شهروندان ایرانی را بهت‌زده کرد، حمله شماری از افراد مسلح به ساختمان مجلس و مقبره آیت‌الله خمینی بود. مسئولیت این حمله را که در روز ۱۷ خرداد صورت گرفت، گروه دولت اسلامی (داعش) بر عهده گرفت. دست‌کم ۱۷ نفر در این حمله کشته شدند، هرچند مقامات ایرانی آن را بی اهمیت جلوه دادند و آیت‌الله خامنه‌ای از آن به عنوان "ترقه‌بازی" یاد کرد.

هوشنگ حسن‌یاری، کارشناس و استاد امور نظامی و استراتژیک، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، این حمله، ضعف کارکرد اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی را آشکار کرد.

اما این رویداد درون کشور، بی‌تردید نتیجه درگیری‌های بیرون جمهوری اسلامی است که بسیاری از کارشناسان داخلی سببی توجیه‌پذیر برای آنها نمی‌یابند. در تظاهرات دی‌ماه نیز بسیاری از شعارها مقامات کشور را به رها کردن "سوریه و غزه و لبنان" و فکر کردن به حال "مردم ایران" دعوت می‌کرد. حضور ایران در نزاع‌های منطقه‌ای این کشور را در موقعیت خطرناکی قرار داده است.

کاظم کردوانی، تحلیلگر مسائل ایران، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، اعمال نگرش ایدئولوژیک بر روابط خارجی را مهم‌ترین سبب هدایت ایران به گفته او، به لبه پرتگاه می‌داند. از نظر حسن شریعتمداری، کنشگر سیاسی و تحلیلگر مسائل ایران نیز عامل اصلی به خطر افتادن امنیت ملی ایران، سپاه پاسداران است.

۴. زلزله غرب ایران

زلزله یکشنبه ۲۲ آبان در غرب ایران، بخش‌های مهمی از شهرها و روستاهای این منطقه را ویران کرد و در سرمای پائیز شمار بیشماری از شهروندان را بی‌خانمان کرد.

یکی از ساکنان پاوه که در فردای وقوع زلزله سخنانش از بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه پخش شد، گفت که امدادرسانی "خیلی ضعیف" است و مردم به نیروهای دولتی "بی‌اعتماد" هستند.

۵. دستگیری فعالان محیط زیست

در اواخر سال ۱۳۹۶، دستگیری فعالان محیط زیست، به ویژه درگذشت کاووس سیدامامی در زندان اوین، از رویدادهایی بود که نه تنها نگرانی‌های فراوانی در داخل برانگیخت، بلکه مناسبات جمهوری اسلامی ایران را با دولت کانادا که وی ملیت این کشور را داشت، دچار تنش کرد.

مقامات ایران نه تنها درباره علل دستگیری فعالان محیط زیست توضیح قابل ملاحظه‌ای ارائه نکردند، بلکه درگذشت کاووس سیدامامی را در زندان اوین "خودکشی" خواندند و به گفته فرزندان او، بر خانواده فشار آوردند که از هرگونه گفت‌وگو با رسانه‌ها در این زمینه بپرهیزند.

رضا علیجانی، فعال ملی مذهبی ساکن پاریس و از تحلیلگران مسائل ایران، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، سکوت مقامات در این باره را قرینه‌ای بر این می‌بیند که هیچ علت خاصی برای اینگونه پرونده‌سازی‌ها وجود ندارد.

در چنین شرایطی بود که علی یونسی وزیر پیشین اطلاعات فاش کرد که زهرا کاظمی، خبرنگار-عکاس ایرانی-کانادائی، که در سال ۱۳۸۲ در تهران دستگیر و پس از مدتی در زندان درگذشت، تنها به اصرار دادستان وقت، سعید مرتضوی به جاسوسی متهم شد.

کریم لاهیجی، رئیس افتخاری فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های دفاع از حقوق بشر، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه، در این زمینه می‌گوید که پرونده زهرا کاظمی، تنها پرونده‌ای نیست که این چنین "دفن" می‌شود.

۶. دختران خیابان انقلاب

رویدادهای سال ۱۳۹۶ را نمی‌توان بدون تلاش دختران خیابان انقلاب در دفاع از آزادی پوشش مرور کرد.

گلناز غبرائی، نویسنده و مترجم ساکن آلمان، حمایت از آنان را وظیفه همه شهروندان مرد و زن می‌داند. او می‌گوید اعتراض دختران خیابان انقلاب "مسالمت‌آمیزترین" اعتراض بود که به شیوه‌ای "جنایتکارانه" با آن برخورد شد.