سپاه پاسداران: دولتی در دولت

موجودیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ – آوریل ١٩٧٩ – رسمیت یافت. اصل ١۵٠ قانون اساسی جمهوری اسلامی، وظیفۀ اصلی این سپاه را "نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن" تعریف می‌کند در حالی که وظیفۀ ارتش "پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی" است.

به گفتۀ کلمان تِرم، پژوهشگر انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک "هدف سپاه نه ترویج ناسیونالیسم به شیوۀ ایرانی، که ترویج و گسترش ایدئولوژی مذهبی نظام جمهوری اسلامی است".

سپاه پاسداران طی جنگ علیه عراق متحول شد. بعد از این جنگ هشت ساله که طی آن هزاران نفر از اعضای سپاه نیز کشته شدند، تشکیلات این سازمان بسیار گسترش یافت و به بزرگ‌ترین نهاد نظامی کشور و همچنین یکی از پرنفوذترین سازمان‌ها در سیاست و اقتصاد تبدیل شد.

خبرگزاری فرانسه می‌نویسد که در سالهای اخیر سپاه پاسداران به نام "مبارزه با تروریسم" یا "مبارزه با تکفیریون" در عراق و سوریه کشته‌های زیاد داده است.

حضور بین‌المللی

از نظر آمریکا و متحدانش نیروی قدس سپاه ابزار اصلی بی‌ثباتی در منطقه است. اما رژیم جمهور اسلامی، وظیفۀ نیروی قدس را یاری دادن به همسایگان و "تأمین ثبات منطقه در مقابل مداخلات بیگانه" می‌داند.

کشورهای منطقه مثل عربستان، امارات متحد عرب یا بحرین نیز نقش اصلی نیروی قدس را "صدور انقلاب" می‌دانند. این دولت‌ها می‌گویند سپاه با حمایت از اقلیت‌های شیعه، اصل حاکمیت ملی کشورها را نقض می‌کند.

بنا بر گزارش امسال انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) سپاه پاسداران دارای ١٢۵هزار عضو است (١٨هزار نفر در نیروی دریایی و ٣٠هزار نفر در نیروی هوایی). با این حساب شمار نفرات سپاه بیش از یک‌سوم نفرات ارتش است. اما سپاه، سازمان بسیج را نیز در اختیار دارد که یک نیروی شبه‌نظامی است و منبع مهمی برای استخدام نیرو محسوب می‌شود.

در عرصۀ نظامی برخی وظایف مثل تأمین امنیت خلیج فارس و تنگۀ هرمز به ویژه به سپاه پاسداران سپرده شده است. علاوه بر این، حوزۀ فعالیت‌های نیروی قدس در کشورهایی مثل ونزوئلا یا برخی کشورهای آفریقایی کاملاً ناشناخته است.

سیاست، اقتصاد، بازرگانی

با ورود تدریجی اعضای قدیمی سپاه پاسداران به سیاست و اقتصاد و بازرگانی، نفوذ این سازمان در تمامی سطوح کشور به شدت افزایش یافت. علی لاریجانی رئیس کنونی مجلس قبلاً معاون سپاه پاسداران، و محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت کنونی، فرماندۀ کل سپاه بودند.

اما از دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، نقش اقتصادی سپاه بسیار سنگین‌تر شد. همزمان با احمدی‌نژاد شمار زیادی از سپاهیانی که در جنگ با عراق شرکت داشتند به مسئولیت‌های بالای اقتصادی و بازرگانی و در عین حال به فرصت‌های اقتصادی کم‌سابقه‌ای دست یافتند.

نمونۀ بارز این حضور سنگین، قرارگاه خاتم‌الانبیا است که "بزرگ‌ترین پیمان‌کار پروژه‌های دولتی ایران" به شمار می‌آید. این مجموعۀ عظیم نه تنها در صنایع معدن و نفت حضور دارد که ساخت بخش بزرگی از جاده‌ها، پل، سد و تونل‌های ایران را نیز به عهده می‌گیرد. خبرگزاری فرانسه یادآوری می‌کند که در سال ٢٠٠۴، سپاه پاسداران بر سر مدیریت و کنترل فرودگاه امام خمینی با دولت اختلاف پیدا کرد و در نتیجه حتی به رئیس جمهوری محمد خاتمی اجازه نداد که مراسم گشایش فرودگاه را طبق برنامه اجرا کند.

گذشته از فعالیت‌های رسمی، مخالفان رژیم جمهوری اسلامی گزارش‌های زیادی در بارۀ فعالیت‌های سپاه در قاچاق مواد مخدر، قاچاق سوخت و کلاً صادرات و واردات غیرقانونی منتشر کرده‌اند.