طبیعت‌گردی؛ الگوی مدرن زندگی با طبیعت
آنچه هسته اصلی طبیعت‌گردی را شکل می‌دهد، چیزی نیست جز عشق انسان به طبیعت و میل کودکانه‌اش برای بازگشت به آغوش و دامان زمین؛ همان‌جایی که سهراب سپهری از آن «سمت مرطوب حیات» یاد می‌کند و همان‌جایی که می‌شود «نبض گل‌ها» را گرفت و «وقتی خورشید در می‌آید متولد بشویم.»
نتشر شده در: : روزآمد شده در
سفر و گردش یکی از پایه‌های ثابت تعطیلات، از جمله تعطیلات نوروزی است.
در نوروز، زنده شدن زمین، طراوت خاک، اعتدال هوا و شکفتن گیاهان، بهانه خوبی است که طبیعت، مقصد بسیاری از سفرها و گردش‌ها شود و «طبیعت‌گردی» رونق بگیرد.
در حالی که طبیعت‌گردی امری چندان پیچیده و قابل بحث به نظر نمی‌رسد و در وهله اول تصور می‌شود ریشه در تاریخ بشر دارد و در مورد نوروز هم با روز سیزدهم فروردین عجین شده، اما آنچه امروز از این واژه استنباط می‌شود صرفا یک تفرج ساده نیست، بلکه طبیعت‌گردی، شیوه مدرن ملاقات با طبیعت است که تعریف، نظام و حقوق ویژه خود را دارد.
افزایش نسبی طبیعت‌گردی در سال‌های اخیر باعث شده بخش مهمی از مسافران را «طبیعت‌گردان» تشکیل دهند؛ به همین دلیل، پرداختن به این موضوع ضرورت پیدا کرده است.
خاستگاه طبیعت‌گردی
طبیعت‌گردی، فارسی شده واژه «اکوتوریسم» است که طی سال‌های اخیر وارد فرهنگ گردشگری ایرانیان شده، اما در همین مدت چندان بسط داده نشده است.
به طبیعت‌گردی، «گردشگری سبز» نیز می‌گویند اما آنچه اغلب در تعریف این واژه آمده، دیدار از «طبیعت زنده» و زندگی کوتاه در مناطق بومی است که تا حدود زیادی از گزند دخالت انسان مصون مانده و دست نخورده است.
باید توجه داشت که به فعالیت‌هایی مانند اسكی و شكار، طبیعت‌گردی گفته نمی‌شود، بلکه این گونه فعالیت‌ها در شاخه «گردشگری بر پایه طبیعت» قرار دارند که متفاوت از مفهوم طبیعت‌گردی است.
آنچه هسته اصلی طبیعت‌گردی را شکل می‌دهد، چیزی نیست جز عشق انسان به طبیعت و میل کودکانه‌اش برای بازگشت به آغوش و دامان زمین؛ همان‌جایی که سهراب سپهری از آن «سمت مرطوب حیات» یاد می‌کند و همان‌جایی که می‌شود «نبض گل‌ها» را گرفت و «وقتی خورشید در می‌آید متولد بشویم.»
همچنین طبیعت‌گردی نیاز تاریخی انسان را به ماجراجویی و حیرت‌زدگی پاسخ می‌هد؛ چیزی که نمونه‌های کلاسیکش را در متون کهن مثل سفرنامه سندباد، و نمونه‌های امروزی‌اش را در فیلم‌های هالیوودی و کتاب‌های پرفروش می‌توان یافت.
آداب طبیعت‌گردی
آنچه طبیعت‌گردی را جذاب می‌کند، آداب خاص آن است؛ یکی از این آداب داشتن کوله‌باری از وسایلی است که بر اساس سبکی، سادگی، اهمیت و کارایی بیشتر انتخاب می‌شود.
شرایط جغرافیایی و اجتماعی مقصد، و همچنین ویژگی‌های جسمی مسافر در آداب طبیعت‌گردی جزو عوامل تأثیرگذار است.
سفر به طبیعت مثل سفر به مکان‌های مقدس است؛ آن چه در آنجا اهمیت ندارد زرق و برق و جذابیت‌های متداول است.
آمادگی قبل از «طبیعت‌گردی» شبیه آماده‌سازی‌های قبل از سفر معنوی است، بیشتر تکیه بر تزکیه روان و سلامت جان دارد.
طی سال‌های اخیر، دولت‌ها تلاش کرده‌اند که آئین‌نامه‌هایی در زمینه طبیعت‌گردی تدوین کنند و برای اجرا از راهنمایان متخصص بهره گیرند.
با این حال دور از ذهن است که بتوان به طور کامل اتفاقات طبیعت‌گردی را مهار کرد؛ خطرات طبیعت جزء جدایی ناپذیر این نوع سفر است.
فواید طبیعت‌گردی
اولین بهره طبیعت‌گردی نصیب شخص طبیعت‌گرد می‌شود: لذت، نشاط، سلامت و آرامش. همچنین دریافت‌ها و تجربه‌های شخصی از مطالعه و مشاهده طبیعت، پیشبرد برنامه‌ها در زمینه بازیافت را تسریع می‌کند.
همچنین ارزانی طبیعت‌گردی نسبت به دیگر سفرها، در افزایش این نوع گردشگری نقش دارد.
اما تأثیر مثبت طبیعت‌گردی بر اقتصاد و کیفیت زندگی مردم بومی، از فواید بزرگ این نوع گردشگری است که باید تقسیم فوائد حاصل از آن را نیز در میان مردم بومی در نظر داشت.
اشتغال‌زایی در مناطق دورافتاده و پیوند فرهنگ‌ها پیامد مستقیم طبیعت‌گردی است.
به عنوان نمونه، در برخی از کشورها، طبیعت‌گردان خانه‌های روستایی را اجاره می‌کنند، با روستاییان به ماهیگیری می‌روند و در همان خانه‌های روستایی با خانواده آنها گرد هم می‌نشینند و از حضور در طبیعت لذت می‌برند.
گفته می‌شود طبیعت‌گردی در هر هكتار، از هر نوع كشاورزى سودمندتر است و اشتغالزایى آن سه تا پانزده برابر بیشتر از كشاورزى است.
مسؤولیت‌های طبیعت‌گردی
اما مهم‌ترین نکته‌ای که برای طبیعت‌گردی در نظر گرفته می‌شود، توجه به سویه‌های مسؤولانه آن است؛ این‌که کمترین ضرر متوجه طبیعت و همچنین فرهنگ بومی شود.
انجمن بین‌المللی طبیعت‌گردی نیز یادآور شده که این نوع گردش، سفری مسؤولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی تأکید می‌شود.
به اعتقاد بسیاری، اساسا مفهوم «طبیعت‌گردی» در دهه‌های اخیر، در واکنش به تبعات منفی توسعه گردشگری در جهان از جمله نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، پدید آمده است.
در واقع «طبیعت‌گردی» گفتمانی است برای حفاظت از محیط زیست، با تمامی نظام حقوقی آن، که می‌کوشد نگرانی‌ها را در این زمینه کاهش دهد و مانع بهره‌برداری بی‌رویه از منابع و انرژی‌های طبیعی شود.
در کنار مسؤولیت افراد، دولت‌ها نیز موظف‌اند طرح‌های مخرب را در مناطق طبیعت‌گردی اجرا نكنند.
طبیعت‌گردی در ایران
ایران، سرزمین چهارفصل، با ویژگی‌های گوناگون جغرافیایی، بستر مناسبی برای طبیعت‌گردی است، اما عدم آموزش و اطلاع‌رسانی دقیق و هدف‌مند، طبیعت‌گردی ایرانیان را در همان مراحل ابتدایی خود نگاه داشته است.
هدف آموزش طبیعت‌گردی هم باید متوجه طبیعت‌گردان باشند و هم اقوام محلی. اما قبل از آن باید تعریفی از طبیعت‌گردی مورد قبول همه سازمان‌ها و مراکز قرار گیرد. بسیاری معتقدند که نبود تعریفی واحد از طبیعت‌گردی منجر به سردرگمی در برنامهریزی و مدیریت علمی شده است.
گرچه توسعه طبیعت‌گردی نیازمند سرمایهگذاری گسترده برای امكانات زیربنایی مثل هتل و جاده نیست، اما بی‌توجهی دولت به سیاست‌گذاری در این حوزه، انگیزه‌ها را برای گسترش طبیعت‌گردی کاهش می‌دهد.
به نظر می‌رسد در ایران، مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، هنوز بسیاری از زیرساخت‌ها متناسب با طبیعت‌گردی و حفظ تعادل اکوسیستم، پی‌ریزی نشده است و این نگرانی وجود دارد که اغلب مناطق بکر و طبیعی ایران در خطر آسیبهای پنهان ناشی از حضور طبیعت‌گردان ناآگاه از مسائل محیطزیستی قرار بگیرد.
جدای از این، دولت گاهی با طرح‌های عمرانی یا اکتشافی، خود به تنهایی کمر همت به تخریب طبیعت می‌بندد!
برخی از مناطق ایران گنجایش ایجاد امکانات گردشگری نظیر هتل را ندارند و برای حفظ بافت طبیعی این مناطق، سیاست جایگزینی طبیعت‌گردی به جای گردشگری ناگزیر است.
آن چه مسلم است این است که سیاست و به دنبال آن، تجارت شکننده و حساس طبیعت‌گردی نیازمند مهارت‌های مدیریتی است، اما در ابتدا، آنچه در برنامه‌ریزی‌های سازمانی برای طبیعت‌گردی اولویت دارد، استقرار گروه‌های امدادی برای رسیدگی به وضعیت کسانی است که به عنوان نمونه دسترسی به مراکز درمانی ندارند.
اموری از این دست، ظرفیت‌های هر کشوری از جمله ایران را در طبیعت‌گردی افزایش می‌دهد.
سپاسگزاری از طبیعت
همانطور که در قدیم، کشاورزان با برگزاری جشن‌هایی مثل «جشن‌های خرمن» به نوعی از طبیعت سپاسگزاری می‌کردند، شاید سپاسگزاری انسان مدرن از طبیعت نیز خود را به صورت «طبیعت‌گردی» نشان داده است؛ شکرانه‌ای که همراه با جست‌وجوی حقیقت است:
«روی پای تر باران به بلندی محبت برویم
در به روی بشر و نور و گیاه و حشره باز کنیم
کار ما شاید این است
که میان گل نیلوفر و قرن
پی آواز حقیقت بدویم.»
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید