ظرفیت‌های نظامی ایران برای بستن تنگۀ هرمز

همزمان با ادامه تنش در آبهای خلیج فارس و تداوم بی ثباتی در بازارهای جهانی نفت، علی فدوی فرمانده نیروی دریایی سپاه اخطار کرد : "در صورتی که امنیت ایران مورد تهدید قرار گیرد، اجازه عبور حتی یک قطره نفت از تنگه هرمز را نخواهیم داد". اجرای سیاست محروم ساختن تدریجی ایران از صادرات نفت که در صورت دوام به خفقان اقتصادی کشور منتهی خواهد شد، جدی ترین خطری است که طی 20 سال گذشته امنیت جمهوری اسلامی را مورد تهدید قرار داده است.

مسدود ساختن آبراه هرمز، علاوه بر ضرورت فراهم آمدن شرایط لازم برای توجیه چنین عملیاتی از سوی ایران ، نیازمند در اختیار داشتن ظرفیت نظامی کافی و همچنین دفاع در برابر اقدامات متقابل کشورهایی است که در نتیجه مسدود ساختن آبراه هرمز امنیت ملی و سلامت اقتصادی آنها در مخاطره قرار میگیرد.

تلاش احتمالی برای مسدود ساختن تنگه هرمز بی تردید ورود به مرحله نهایی جنگ گرم مابین ایران و نیروی های نظامی مخالف ایران در منطقه خواهد بود.

از این جهت بررسی ظرفیتهای نظامی ایران برای مسدود ساختن تنگه هرمز، قدرت دریایی بازدارنده آمریکا در آبهای خلیج فارس برای مقابله با آن و همچنین حد اکثر و حد اقل زمان لازم برای بازگشایی آبراه هرمز، در صورت مسدود شدن، از جمله مباحثی است که ذهن ناظران را به تحولات مرتبط با بحران خفته در آبهای خلیج فارس معطوف داشته است.

گزینه ها و امکانات

در ابتدای سال جاری مسیحی، جمهوری اسلامی با برگزاری مانور نظامی "ولایت 90" توسط یکان‌های دریایی ارتش و سپاه، علاوه بر تمرین پاره‌ای از عملیات احتمالی برای مسدود ساختن تنگه هرمز، قابلیت‌های خود را نیز در این زمینه به نمایش گذاشت.

با وجود در اختیار داشتن امکانات متنوع بمنظور اخلال در عبور و مرور کشتی ها از تنگه هرمز، قابلیت نظامی ایران برای مسدود ساختن کامل این آبراه و مسدود نگاه داشتن آن بمدت زیاد، در گذشته از سوی منابع نظامی آمریکا مورد تردید قرار گرفته است.

با در نظر گرفتن اندازه کوچک ناوگان روی آب ایران که مرکب از شش ناو جنگی (کوروِت) قدیمی است، امکان رویارویی دریایی ایران با ناوگان دریایی آمریکا و استفاده از این ظرفیت برای مختل ساختن تردد کشتی‌ها در آبراه هرمز عملا منتفی است.

از این جهت بجای محاصره تنگه هرمز و هجوم تمام عیار دریایی علیه ناو های جنگی حاضر در منطقه و ممانعت از عبور و مرور کشتی‌ها، ایران از راه کمین کردن در اطراف آبراه، تلاش خواهد کرد کشتی‌های غیرنظامی مراقبت نشده را بصورت انفرادی هدف قرار دهد.

در اجرای این تاکتیک نظامی، مین های دریایی، اژدرها، موشکهای برد کوتاه سطح به سطح ضد کشتی به عنوان سلاحهای کلیدی ایران مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

بمنظور پرهیز از رویارویی مستقیم با نیروی دریایی آمریکا در آبهای خلیج فارس، بسیار محتمل است که جمهوری اسلامی ظرفیت زیر دریایی ها، قایق های تند رو و همچنین سکوهای متحرک پرتاب موشک، مستقر در جزایر و سواحل خلیج فارس را، برای مین گذاری آبهای نزدیک به تنگه هرمز و حمله علیه کشتی‌ها مورد استفاده قرار دهد.

هجوم محدود از هوا

طی رزمایش "ولایت 90" علاوه بر استفاده از قابلیت‌های یاد شده، پرتاب موشک از آسمان و استفاده از ظرفیت محدود نیروی هوایی ایران در هجوم به کشتی‌ها به نمایش گذاشته شد.

نقطه ضعف بزرگ ایران در استفاده از هواپیماهای نظامی در حمله احتمالی علیه کشتی‌ها، ظرفیت فوق پیشرفته دفاع ضد هوایی آمریکا (و کشور های عرب) در منطقه خلیج فارس است.

بمنظور تدارک حمله علیه کشتی ها، ایران اخیراً تلاشهایی را برای مجهز ساختن هواپیماهای فانتوم اف-4، و هواپیماهای روسی سوخو 24 فنسر، به موشکهای ضد کشتی صورت داده و از "تولید انبوه" موشکهای مشابه با "اگسوست" فرانسوی که پیشتر در خلیج فارس توسط عراق و در جنگ فالکلند توسط آرژانتین مورد استفاده موثر قرار گرفته، خبر داده است.

اتخاذ احتمالی این شیوه نظامی، یادآور "جنگ تانکر ها" در خلیج فارس طی ماههای پایانی نبرد هشت ساله ایران و عراق است. بر اساس آمار مرکز مطالعات استراتژیک لندن، در طول جنگ ایران و عراق 259 تانکر در فاصله سالهای 1984 تا 1988 مورد تهدید قرار گرفتند ولی تنگه هرمز همچنان باز ماند.

تهدید موشکی

مسیر ورودی نفتکش‌ها و کشتی های تجاری بزرگ به تنگه هرمز در آبهای ساحلی ایران قرار دارد. مسیر خروجی نفتکش‌ها از تنگه هرمز، موازی با مسیر ورودی و در نقاطی به سواحل جنوبی خلیج فارس نزدیکتر است.

دو جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک در میان این دو مسیر قرار دارند. جزیره بزرگ قشم در شمال و جزیره ابوموسی با فاصله چند کیلومتر در جنوب این دو خط موازی عبور و مرور کشتی‌ها قرار گرفته اند. جزایر دیگر ایران نیز با موقعیتی مناسب کشتی‌های عبوری را در تیررس خود دارند.

از این جهت حملات موشکی علیه کشتی‌ها جدی‌ترین خطری است که از جانب ایران متوجه کشتی‌رانی در آبهای خلیج فارس و ناوگان و آمریکا در منطقه است و آمریکا این خطر را کاملا جدی تلقی میکند.

طی بیست سال گذشته ایران قابلیت‌های موشکی خود را با انگیزه افزایش ظرفیت دفاع ساحلی و همچنین ایجاد یک نیروی بازدارنده بهبود بخشیده است.

ظرفیت موشک‌های ضد کشتی ایران کاملا متکی به تولیدات و فن‌آوری‌های چینی است. عرضه موشک‌های ساخت چین به ایران از نیمه جنگ ایران و عراق با فروش موشک‌های موسوم به کرم ابریشم آغاز شد. در دهه 1990 ایران موشک‌های چینی سی-801، (و سی-802 با برد بیشتر) را از چین دریافت کرد. این موشکها در ایران "نور" نامگذاری شده‌اند.

جمهوری اسلامی حداقل سه نوع موشک برد کوتاه دیگر نیز برای استفاده علیه کشتی‌های عبوری و همچنین دفاع از خطوط ساحلی از چین دریافت کرده است. این موشک‌ها را در ایران (خانوادۀ) "کوثر" می‌نامند. کوثر-1 و کوثر-3 نمونه های موشک سی-701، و موشک‌های "نصر"، معادل سی-704 چینی است.

علیرغم ادعای ایران برای تولید مستقل این موشک‌ها، ممکن است تولید آنها همچنان به واردات قطعات ساخت چین نیازمند باشد. ایران در مانور ولایت 90 از آزمایش موشک‌های ضد کشتی موسوم به "قدر" خبر داد. بنا بر گزارش‌های منابع چینی، برد موشک‌های در اختیار ایران از 25 تا 300 کیلومتر (نوع "رعد" که در موتور آن سیستم "توربوجت" مورد استفاده قرار گرفته) ارزیابی می‌شود.

با در نظر گرفتن عرض خلیج فارس، تمامی خطوط ساحلی جنوب خلیج فارس در تیررس بالقوۀ موشک‌های سطح به سطح ایران قرار دارند. ایران علاوه بر تلاش برای بهبود دقت هدف‌گیری، در مورد افزایش قدرت تخریب کلاهک‌های انفجاری موشک‌های سطح به سطح خود نیز به موفقیت‌هایی دست یافته است.

قایق های تند رو

بمنظور استفاده از موشکهای سطح به سطح، سپاه پاسداران 25 فروند قایق تندرو با سرعت 50 گره دریایی در اختیار گرفته است. قایق‌های کلاس پیکان قادر‌اند دو موشک کوثر (و یا نصر) را حمل کرده و در فاصله چند دقیقه خود را به هدفهای عبوری در آبهای خلیج فارس برسانند.

نیروی دریایی سپاه در خلیج فارس همچنین به 10 دستگاه قایق بزرگتر از نوع "تندر" نیز مجهز شده است. این قایق‌ها با وجود بدنه نسبتاً بزرگ از سرعت بالایی برخوردارند. نیروی دریایی ارتش نیز دارای 13 قایق کلاس "کمان" است که هریک قادر‌اند 2 تا 4 موشک نور را حمل کنند.

بدنه بزرگتر قایق‌های "تندر"، و کمان، هدف گیری آنها را آسان تر میسازد، با این وجود مجموعه این وسایل تند‌رو و تجهیز آنها به موشکهای نور و نصر، ظرفیت تهاجمی قابل ملاحظه‌ای است که می‌تواند کشتی‌های عبوری را با خطر روبرو سازد. نیروی دریایی آمریکا طی هفته جاری یک فروند قایق خصوصی در ابعاد قایق‌های کلاس "تندر" را طی یک اقدام بازدارنده در آب‌های خلیج فارس هدف قرار داد.

زیردریایی

به دلیل اعمال تحریم‌ها و همچنین محدودیت‌های مالی، ظرفیت نیروی دریایی روی آب ایران نسبت به شرایط پیش از جنگ هشت ساله بهبود چشمگیری نداشته، اما جمهوری اسلامی با در اختیار گرفتن سه زیردریایی "کیلوکلاس" ساخت روسیه و همچنین تولید 15 دستگاه زیردریایی کوچک در داخل، قابلیت حمله علیه کشتی‌های عبوری در آبهای خلیج فارس را بهبود بخشیده است.

نقطه ضعف زیردریایی های کوچک و قایق‌های تندرو ایران، حوزه محدود عملیات آنها است.

زیردریایی‌های کوچک ایران بمنظور پرهیز از شناسایی شدن و همچنین ظرفیت محدود زیر آب ماندن، عموما در آبهای نزدیک به بندرعباس مستقر شده اند. قابلیت عملیاتی این زیردریایی‌ها در آب‌های کم‌عمق بیشتر و ظرفیت عملیاتی آنها در آب‌های عمیق بمراتب کمتر است.

سابقه جنگ

در طول جنگ تانکرها در خلیج فارس تنها آسیب وارده به نیروی دریایی آمریکا توسط ایران، در آوریل 1988 و اندکی پیش از اعلام آتش بس مابین ایران و عراق متوجه ناو "یو اس اس ساموئل رابرتس" شد که مورد اصابت یک مین دریایی قرار گرفت.

متعاقب این رویداد، عملیات نظامی موسوم به "آخوندک" از سوی آمریکا علیه ایران بموقع اجرا گذاشته شد و طی آن کشتی‌های جنگی و همچنین سکوهای نفت دریایی ایران هدف قرار گرفتند.

در طول جنگ تانکرها، نیروی دریایی آمریکا کشتی های تجاری بزرگ و نفتکش‌ها را تا عبور آنها از تنگه هرمز همراهی می‌کرد. در فاصله ژوئیه سال 1987 تا دسامبر سال 1988 که جنگ متوقف شد، آمریکا 252 کشتی تجاری را همراهی کرد و در این فاصله تنها یک کشتی غیرنظامی اسکورت شده (بریجتون) که پرچم آن از کویتی به آمریکایی تغییر کرده بود مورد اصابت مین قرار گرفت.

نیروی دریایی بریتانیا نیز روزانه تا 14 نفتکش بزرگ را در آب‌های خلیج فارس همراهی می‌کرد. تعداد کشتی‌های اسکورت شده توسط بریتانیا در زمان مشابه 1026 دستگاه بود.

بازخوانی درس‌های جنگ تانکرها بخصوص طی یک سال منتهی به جنگ ایران و عراق، ظرفیت‌های کاملا بهبودیافته موشکی جمهوری اسلامی طی ده سال گذشته ، و استفاده از تاکتیک‌های هجوم ملخی از سوی قایق‌های تندرو، استفاده از خطوط ساحلی طولانی و جزایر پراکنده ایران در خلیج فارس و استفاده از زیردریایی‌های کوچک، و حمله همزمان موشکی از راه آسمان، حاکی از توانایی‌های ایران برای به مخاطره انداختن کشتی‌رانی در تنگه هرمز است. تردیدهای موجود، پیرامون گستردگی و عمق مخاطره و همچنین قابلیت مسدود نگاه داشتن تنگه در دراز مدت است.
آمریکا و هم‌پیمانانش طی هفته‌های اخیر ظرفیت‌های نظامی خود را بمنظور مقابله با تهدیدهای ایران برای بستن هرمز، و اقدام به بازگشایی آن در صورت مسدود شدن افزایش داده اند.