طاهره قره‌العين که بود و چرا کشته شد؟

"خاک، شکوفه، آتش"، فیلم مستندی در مورد زندگی "طاهره قره‌العين"، يكي از زنان بسیار بحث‌برانگیز دو سده اخير تاريخ ايران، موضوع فیلم مستند "شبنم طلوئی"، بازیگر، نویسنده و کارگردان تآتر است که در روز دوم ژوئیه در پاریس به نمایش گذاشته می‌شود.

این فیلم، با تصویر خودِ مستندساز و پسرش در کنار یک رودخانه آغاز می‌شود. سپس خاطره‌ها با نظم زمانی بازگو می‌شوند تا ما را به انگیزه جستجو پیرامون شخصیت طاهره قره‌العين، ویژه گی‌ها، پرسشگری‌ها، آزادی‌خواهی و سرکشی او برساند. شخصیتی که حتا صحبت در موردش چندان مجاز نیست.

فیلم بیش از این که به طاهره قره‌العين به عنوان کسی که بیشتر به دلیل روابط و جذب شدنش به نظرات "باب"، رهبر جنبش "بابی" شهرت دارد، بر مقوله زن تکیه می کند و به اندیشه وامی‌دارد؛ بدین معنا که ما درمی‌یابیم او به خانواده‌ای وابسته بوده که در آن به وی دانش آموخته بودند وبه افکار و پرسش‌گری‌هایش پاس می‌گذاشتند.
از این رو داستان زندگی طاهره قره‌العين به کسانی پاسخ می‌دهد که همواره می گویند چرا زنان در طول تاریخ اثر مهمی از خود به جا نگذاشته‌اند و نشان می‌دهد که اگر به دخترها امکان داده می‌شد و می‌شود، می‌توانند در همه زمینه‌ها با مردان رقابت کنند.

09:29

گفتگو با شبنم طلوعی، بازیگر، نویسنده و کارگردان

"خاک، شکوفه، باد" که پر از تصاویر آرشیوی است و دیدگاه‌های چند کارشناس را هم مطرح می‌سازد، همچنین تلاش بر این دارد که بگوید تاریخ بی‌طرف وجود ندارد.
از سوی دیگر، با شکافتن دلایل قتل وی، بر نابود شدن و یا بی‌هویت شدن پیکر کسانی که به دلیل باورهایشان کشته شده‌اند، انگشت می‌نهد.
از شبنم طلوعی پرسیدم چگونه به سوی این موضوع کشیده شد؟

تابستان و فستیوال‌ها

فصل تابستان فرا رسید و به شمار فستیوال‌ها افزوده شد، به ویژه در فرانسه که در هر گوشه و کنار آن فسیتوالی موضوعی یا در پیوند با یک هنر برگزار می گردد. اگر هم فستیوالی در کار نباشد، گردهم‌آئی‌ها و دیدارها، جمعی از علاقمندان را به سوی خود می‌کشانند؛ از این رو بیش از 200 رخداد در پیوند با هنر هفتم در ماه‌های تابستان برگزار می شود و می‌توان گفت که بیشتر شهرها رخداد ویژه خود را دارند.

البته ارزش همه این رخدادها یکسان نیست و اگر "فستیوال کَن"، "فستیوال فیلم‌های انیمیشن" شهر "انسی"، و "فستیوال فیلم‌های کوتاه کِلرمون فِرآن" را کنار بگذاریم که نخستین جایگاه‌ها را در جهان دارند، ازجمله به فستیوال‌هائی چون "سه قاره شهر نانت"، "لومییر" در شهر "لیون"، "فستیوال سینمای ایتالیا"ی شهر "انسی"، "فستیوال سینمای انگلیس" شهر "دینار" و شماری دیگر میرسیم.

فستیوال شهر "لاروشل" درشمال فرانسه از این جهت بسیار مهم و محبوب است که غیرمسابقه‌ای است و به میراث سینما توجه می‌کند. این فستیوال و فستیوال مهم فیلم شهر "کارلووی واری" در جمهوری چک، تقریبأ هم زمان برگزار می شوند و از این رو گاه در نشان دادن پاره‌ای از از فیلم‌ها سهیم می‌گردند.

فستیوال شهر "لاروشل"، میعادگاه سینما‌دوستان، در تعطیلات با فیلم‌های "پرسپولیس"، "مشتری" و "بهشت"، ساخته ایرانیان، شهر لاروشل درشمال غربی فرانسه، برای چهل‌و چهارمین بار از روز اول  تا ١٠ ژوئیه درهای خود را به روی آن سینما دوستانی می‌گشاید که دور از هیاهوی فستیوال‌های مسابقه‌ای و به هنگامی که در تعطیلات هستند و میخواهند نه تنها فیلم‌های تازه را پیش از اکران عمومی آنها ببینند بلکه با دیدن مرور بر آثار کامل و یا گسترده سینماگران بزرگ، دانش سینمائی خود را تازه کنند.

امسال نیز این فستیوال که ١٤ اکران سینماها را در اختیار دارد، باز هم از ساعت ١٠ بامداد تا ١٠٫۵ شب حدود ٢۵٠ فیلم و از جمله ٢٠٠ فیلم بلند داستانی، مستند و انیمیشن را در فرمت‌های گوناگون از سراسر جهان نمایش می‌دهد.

مرور برآثار کارگردانان و یا هنرپیشگان از جهان رفته، با تلاش بر یافتن فیلم‌هائی که چندان دیده نشده اند، کشف سینماهای ناشناخته، پیش‌نمایش پیش از حدود ٤٠ فیلم در حضور سینماگران آنها که از سراسر جهان می‌آیند، فیلم‌های کودکان و فیلم‌هائی که تاریخ سینما را دربر می‌گیرند و شماری از آنها ترمیم شده‌اند، از جمله برنامه‌های این فستیوال است.

اکیپ سازمان دهنده این فستیوال، از 5 تن تشکیل شده که ٤ تن آنان را زنان تشکیل می‌دهند و از این همواره نگاهی ویژه به آثار سینماگران زن جهان انداخته‌اند. علت این است که به باور این سازمان دهندگان و بنا بر شناختی که از دشواری‌ها در فرانسه و در جهان دارند، فیلم‌سازی برای زنان دشوارتر از مردان است. آنها در عین حال می‌گویند که در پاره‌ای از کشورها که چندان به حقوق زنان احترامی گذاشته نمی‌شود شماری از زنان فیلم می‌سازند از جمله زنان سینماگر ایرانی هستند که فستیوال از برخی از آنان در سال 2008 دعوت به عمل آورده بود و امسال به سینماگران زن تُرک می پردازد که از جمله آنان "یسیم اوستا اوغلو"ست که فستیوال، 4 فیلم او را در حضورش نمایش می‌دهد، و دیگری "دنیز آک چای" کارگردان فیلم "خانه هیچ‌کس" است؛ فیلم بسیار موفق "موستانگ" ساخته "دنیز غمزه" هم نمایش داده خواهد شد.

امسال بخش دیگری از سینمای انیمیشن که "مستند" است، با نمایش فیلم "والس با بشیر" ساخته" اری فولمن" و "پرسپولیس" ساخته "مرجان ساتراپی" و همچنین فیلم بسیار جالب "کوهستان جادوئی" ساخته "آنکا دامین"، برجسته می‌شود.

یکی از رویدادهای بزرگ فستیوال امسال، نمایش همه فیلم‌های "کارل تئودور درایر" کارگردان دانمارکی (1889-1968)، یعنی هم فیلم‌های دوران سینمای صامت او (چرا که فستیوال همواره به نمایش فیلم‌های این دوره و همراهی آنها با پیانو ویا ارکستر پرداخته است)، و هم فیلم‌های بعدی او خواهد بود.
مرور بر فیلم هائی که "آلبرتو سوردی" در آنها نقش‌آفرینی کرده نیز یکی از بخش‌های فستیوال است؛ از "باربت شرودر" هم بزرگداشت به عمل خواهد آمد.

در بخش "اینجا و آنجا" که فیلم‌های نو و از جمله فیلم‌های شرکت کرده در فستیوال "کن" نمایش داده می شود ، فیلم "مشتری" ساخته "اصغر فرهادی" و همچنین "بهشت" ساخته "سینا عطائیان دنا" به نمایش درمی‌آیند.
در بخش "دیروز وامروز" به فیلم هائی که به تاریخ سینما پیوسته اند و یا ترمیم شده‌اند ارج نهاده می‌شود.

بخش دیگری از فعالیت فستیوال، تشکیل کارگاه‌ها و انجام پروژه‌های گوناگون در شهر "لاروشل" است که یکی از آنها در زندان مرکزی "سن مارتن دو ره" و دیگری در بیمارستان "لاروشل- ره- اونیس" انجام می گیرد.

فستیوال مهم شهر "کارلوی واری"، یک فیلم ایرانی و دو فیلم از و درباره افغانستان
در زمینه فستیوال‌های فیلم آنهم در آغاز فصل تابستان، فستیوالی که از چند سال پیش تبدیل به یکی از میعادگاه‌های مهم سینما شده، فستیوال شهر "کارلوی واری" در 120 کیلومتری پراگ، پایتخت جمهوری چک است. این فستیوال که امسال برای پنجاه و یکمین بار برگزار می‌شود و یکی از ویترین‌های مهم سینما اروپای شرقی به شمار می آید، کار خود را از روز اول ژوئیه آغاز کرده تا روز دهم همین ماه برگزار خواهد بود.

طی ١٠ روز برگزاری تماشاگران جوانی که با کوله پشتی های خود می‌آیند و در کنار محل برگزاری فستیوال و سالن‌های سینمای آن اتراق می کنند خواهند توانست امسال حدود 200 فیلم را در بخش‌های مختلف ببینند. البته شماری از آنها خواستار دیدن فیلم‌هائی هستند که یا چندان بخت اکران شدن در این کشور را ندارند ویا اکران شدنشان طول خواهد کشید. جالب اینجاست که این جوانان برای بخش سینمای چک هم سر و دست می شکنند.

این شهر کوچک بسیار زیبا که چشمه های آب گرم معدنی‌اش بسیار مشهور است و شماری را برای مداوا به سوی دست‌کم شش مرکز مهم آن می کشد، در عین حال شاهد حضور ستارگان مهم جهان خواهد بود.
علت موفقیت این فستیوال را در مدیریت خانم "اوا ژآئورالوآ" مدیر هنری پیشین فستیوال دانست که جای خود را به "کارل اوخ" واگذار کرده است. البته او چندان دور نشده و نقش مشاور هنری را ایفا می کند.

یکی دیگر از ابتکارات فستیوال کارلوی واری کار جدی بر روی "تیزر" یا "تریلر" این فستیوال است. بدین معنا که از سالها پیش این فستیوال فیلم کوتاهی با مضمونی کمدی با شرکت هنرمندانی که در این فستیوال جایزه گرفته‌اند می‌سازد و در آغاز نمایش فیلم‌ها نشان می دهد.

به هر حال در بخش مسابقه‌ای فستیوالی که همه ساله جای خاصی به سینما ایران داده، هیچ فیلم ایرانی به چشم نمی‌خورد. اما در بخش "نگاهی دیگر"، فیلم "لانتوری" ساخته "رضا درمیشیان" و فیلم "گرگ و گوسفند" ساخته "شهربانو سادات" کارگردان جوان افغان گنجانده شده.

در بخش "افق‌ها" نیز فیلمی به نام "سرزمین روشن گران" از "پیتر یان د پوئه" کارگردان بلژیکی دیده می‌شود که فیلمش محصول مشترک بلژیک، افغانستان و چند کشور دیگر است.
این فستیوال که 12 فیلم را در بخش مسابقه‌ای خود گنجانده، هیچ کارگردان بنامی را برنگزیده و بیشتر به آثار کارگردان‌های اروپای شرقی توجه کرده است.

با "کارل اخ" مدیر هنری فستیوال، چند پرسش از جمله این را مطرح کردم که گرچه فستیوال بخش فیلم‌های "شرق غرب" را دارد که در آن آخرین تولیدات کشورهای اروپای شرقی گنجانده می‌شوند، چرا بازهم ۶ فیلم از این منطقه را در بخش مسابقه‌ای برگزیده است؟

Karel Och مدیر هنری پیشین فستیوال شهر "کارلوی واری"

"کارل اخ": این قصدی نیست ما از پیش تصمیم نمی‌گیریم من فکر می‌کنم که علت آن پیوندهای نزدیک و صمیمانه‌ای است که ما با این کشورها داریم. ما طرح‌های این کارگردانان و تهیه کنندگان آن‌ها را دنبال می کنیم. آنها را از نزدیک می شناسیم و آنها به کرات به فستیوال آمده‌اند. ما فیلم را می بینیم. اما باز هم منطقه ای فکر نمی کنیم. به عنوان مثال اگربتوانیم برای نخسیتن بار یک فیلم جالب از یک کارگردان ایرانی نشان بدهیم، این کار را می کنیم. این هم تصادفی است و هم نتیجه فعالیت هایی است که ما در منطقه انجام می‌دهیم.

پرسش: در برنامه امسال می‌بینیم که بخشی به نام "چارچوب‌های آینده: ده کارگردان تازه‌ای که می بایست دنبال کرد" افزوده شده؟"

"کارل اخ": بله، باید بگویم که این‌ها دانشجویان سینما هستند و ما همراه با صندوق توسعه سینما، فیلم‌های پایان تحصیلی ١٠ دانشجوی رشته سینما را برمی‌گزینیم و آنها را نشان می‌دهیم و ما همچنین به آنها امکان می دهیم با تماشاگران جلسات بحث وگفتگو داشته باشند، با نمایندگان صنعت سینما آشنا شود و از "ماستر کلاس"ها استفاده کنند. به عبارت دیگر ما به آنها امکان می‌دهیم راه خود را در صنعت سینما بیابند که مانند جنگل پیچیده‌ای است .

پرسش: شما در بخش "افق‌ها" شماری از فیلم‌هائی را گنجانده اید که درفستیوال "کن" بودند، چگونه است که فیلم "مشتری" ساخته "اصغر فرهادی" را برنگزیدید که هنرپیشه اش جایزه بهترین هنرپیشه مرد را ربود؟

"کارل اخ": ما از پخش‌کننده چک این فیلم خواستیم که فیلم را در اختیارمان بگذارد، اما پخش کننده گفت که برنامه‌های دیگری برای فیلم دارد و می‌خواهد از سال آینده آن را در سینماها پخش کند و فاصله بین نمایش آن در فستیوال و در سینماها کم است. می دانید ما همیشه نمی توانیم فیلمی را که خواستارش هستیم به دست بیاوریم.

پرسش: شما در بخشی "نگاهی دیگر" فیلم بسیار خوب "لانتوری" ساخته "رضا درمیشیان" از ایران و فیلم "گرگ و گوسفند" ساخته "شهربانو سادات" کارگردان جوان افغان را گنجانده‌اید و همچنین فیلم دیگری در مورد افغانستان به نام "سرزمین روشن گران" از "پیتر یان د پوئه" کارگردان بلژیکی در بخش "افق‌ها" دیده می‌شود.

"کارل اخ": بله، این یک فیلم مستند-داستانی است که همراه با زندگی سربازان نیروهای خارجی در افغانستان، زندگی یک نوجوان افغان را در ژانری ویژه نشان می‌دهد که می تواند مورد پسند بینندگان قرار گیرد.

پرسش: برگردیم به فیلم‌های ایرانی که شماری از آنها چون "والدراما" ساخته "عباس امینی" و "رؤیاهای دم صبح" ساخته "مهرداد اسکوئی"، در برلن با استقبال بسیار خوبی روبروشدند. یادمان هست که دو سال پیش "آلبرتو باربرآ" رئیس فستیوال و نیز از فرا رسیدن موج تازه ای از کارگردانان ایرانی خبر می داد و می گفت دلش می خواسته شمار بیشتری را برای فستیوالش برگزیند. "تییری فرمو"، مدیر هنری فستیوال "کن" هم امسال یک چنین جملاتی را بر زبان آورد و گفت کیفیت فیلم‌های ایرانی‌ای که دیده بود به وی امکان می داد چها ، پنج‌تای آنها را برگزیند. آیا شما به جز فیلم "لانتوری" که فیلم بسیار خوبی است، فیلم های خوب دیگری از ایران ندیدید؟

"کارل اخ": ما تلاش می کنیم و فیلم‌هائی هم دیدیم اما پیش از ما فستیوال‌های دیگر "برلن" و "کن" برگزار میشوند و بعد از ما هم فستیوال "ونیز" فرا می رسد. بنابراین اگر فیلمی توسط "برلن" و "کن" رد شود، کارگردانان ترجیح می دهند منتظر پاسخ "ونیز" باشند و ما هیچ کاری نمی توانیم بکنیم. اما به هر رو، ما روابط بسیار خوب و سازنده ای با "محمد اطبائی" مدیر "مستقل‌های ایرانی" داریم و تقریباً همه ساله یکی از فیلم‌های پیشنهادی او را می‌پذیریم. به هرحال ما فیلم‌های بسیاری می‌بینیم و به منطقه نمی‌اندیشیم.

پرسش: در پایان ممکن است درباره یک جنبه ویژه فستیوال امسال خبری بدهید؟

"کارل اخ": من بسیار از نمایش فیلم شب گشایش هیجان زده هستم. این فیلم یک تولید مشترک جمهوری چک، انگلستان و فرانسه است به نام "آنتروپوئید" (انسان نما) ساخته "شان الیس"، که رویدادهای چکسلواکی را در سال‌های 1942 به تصویر می‌کشد.