وقتی موسیقی خاصی به سرعت جای خود را در جامعه‌ای باز می‌کند، معمولاً به این دلیل است که خصوصیتی دارد که جایش خالی بوده است. جاز، راک اند رول، دیسکو و یا موسیقی کوچه‌بازاری، همگی در زمانی خاص، به نیاز مردم به "شور و حال" پاسخ می‌دادند و به گفتۀ روح‌الله خالقی در "تحریک احساسات و عواطف" مردم عادی موفق بودند.
موسیقی جاز وقتی در آمریکا و سپس اروپا باب شد، مخالفت و نقدهای تند و تیز زیادی را برانگیخت. وجه "جلف" یا "سبک‌سری" این موسیقی و بخصوص اطوار و رفتارها و به طور کلی فرهنگی که با این موسیقی همراه بود، برای برخی آمریکایی‌های مسیحی سفیدپوست محافظه‌کار "چندش‌آور و منزجرکننده" بود.
بعد از جاز، راک اند رول نیز همین نوع واکنش‌ها را دامن زد، با این تفاوت که راک اند رول بیشتر با ستارگان سفیدپوست مثل الویس پریسلی باب شد و حداقل از نظر قشرهای محافظه‌کار، "فراوردۀ سیاه" نبود.
روح‌الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران می‌نویسد: «خانم‌های متجدد، مشتاق رقص‌های وحشیان آفریقا و آمریکای جنوبی شده‌اند که در صحنۀ دانسینگ‌ها با وضع شهوت‌انگیز بسیار زننده‌ای به کار می‌رود. والس و تانگو که رقص‌های زیبای فرنگی است حالا دیگر به نظر مدپرستان قدیمی شده است»...
او جای دیگری می‌افزاید: «اغلب جوانان امروز که به موسیقی فرنگی آشنا شده‌اند به مقتضای جوانی و حرارت و گرمی و سرور و بی‌خیالی دورۀ شباب، میل ندارند از شنیدن آواز همایون و شور کمی هم به تفکر مشغول شوند و چون چیز دیگری از موسیقی توقع دارند که ما نداریم، به تدریج به موسیقی خود بی‌علاقه می‌شوند. اینست که شوقی برای به دست آوردن قطعات موسیقی "جاز" که موسیقی عامیانۀ سادۀ فرنگی است پیدا کرده‌اند»...
بعدها موسیقی دیسکو فقط به یک دلیل سریعاً منتشر شد: جوان‌ها می‌خواستند باز هم بیشتر، طولانی‌تر، آزادانه‌تر و تندتر برقصند.
پایۀ این موسیقی -مثل موسیقی تکنو- ریتم‌های سریع دوضربی و چهارضربی است. ریتم‌هایی که دقیقاً و فقط برای "پایکوبی" ساخته شده‌اند.
تحریک احساسات و عواطف
دلیل رواج موسیقی عربی در ایران که پایۀ سبک کوچه‌بازاری شد نیز جای خالی نوعی از موسیقی بود که زیاد خواهان داشت.
در واقع مردم خواهان موسیقی پرهیجان بودند. موسیقیّ که بدون "اتلاف وقت" به رقص و طرب برسد و یا به همان سرعت سوزناک و پرآه و ناله شود.
علاوه بر موسیقی پرشور عرب، موسیقی قفقازی هم در همین دوران در ایران باب شد و کاباره‌ای نبود که یک برنامۀ رقص لزگی نداشته باشد. به نوشتۀ خالقی «امروز در مجامع و محافل عمومی و در کافه‌ها و سینماها از موسیقی ما خبری نیست و حتی در مهمانخانه‌ها به جای موسیقی ایرانی رِنگ‌های قفقازی که به اسم قطعات شرقی به کار می‌رود چنان متداول شده که دیگر کسی تصور نمی‌کند آن متعلق به ما نیست»...
طولانی و خسته‌کننده
باید به سال‌های قبل از رواج موسیقی کوچه‌بازاری نگاه کرد. زمانی که به نوشتۀ روح‌الله خالقی «یک‌نواختی عجیبی سراپای موسیقی ما را گرفته» بود.
خالقی در کتاب «نظری به موسیقی»، شرایط حاکم در موسیقی ایرانی را در هفتاد، هشتاد سال قبل چنین شرح می‌دهد: «کمتر پیش‌درآمدی است که از اول تا آخر تغییر ضرب یا تفاوت حالتی داشته باشد. باری موسیقی کنونی ما از پیش‌درآمد و آواز و تصنیف و رنگ تجاوز نمی‌کند و براستی می‌توان گفت که تصنیف‌های مرحوم عارف و رِنگ‌های مرحوم درویش هنوز بهترین نمونۀ موسیقی معمول امروز است... قبل از آنها آوازهای ایرانی خیلی طولانی بود و به تدریج مردم از شنیدن آنها خسته شده بودند. از این جهت مرحوم درویش [...] چهارمضراب‌ها و قطعات ضربی به آنها افزود تا بیشتر سبب جلب شنوندگان شود».
اما همین عارف هم که به تأیید خالقی نخستین کسی بود که سرودهای ملی ساخت، آثارش «تمام حزین و غم‌انگیز بوده و به عوض بیدار کردن ملت و تحریک احساسات و عواطف آنها و برانگیختن قوۀ شجاعت و میهن‌دوستی، در مجلس باده‌گساری، نزد یک مشت مردم کسل خاموش از حال رفته خوانده می‌شد»...
خالقی می‌گوید چون عارف خود دلی پژمرده داشت و آدمی ناامید و بدبین بود، طبعاً آثار او نیز «شنوندگان را متأثر و دلتنگ می‌کرد و روح شهامت و شجاعت را که از خواص سرودهای ملی است، نداشت. پس به عوض این که عارف سرودهایی بسازد که سربازان فداکار در راه آزادی بخوانند، تصانیف او ورد زبان مطرب‌ها و اطفال ولگرد کوچه‌ها شد».
روح‌الله خالقی با آگاهی به کمبودهای موسیقی ایرانی آثار ارزنده‌ای خلق کرد و به حق باید او را مبدع لحن حماسی در موسیقی معاصر ایران دانست.
اما خالقی و هنرمندانی مثل او طبعاً اهل آفریدن موسیقی‌هایی نبودند که به قول خود او با "حرارت و گرمی و سرور و بی‌خیالی دورۀ شباب" جور دربیاید و یا لحن "شهوت‌انگیز" داشته باشد. ولی چنین تقاضایی نه تنها در جامعۀ ایرانی که در همه جای دنیا وجود داشت و شاید روز به روز بیشتر هم بشود. موسیقی کوچه‌بازاری یکی از پاسخ‌هایی بود که برای این تقاضای عام در ایران عرضه شد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید