چرا سپاه قدس و خامنه‌ای آماج انتقادهای درون قدرت قرار گرفته‌اند؟

سردار قاسم سلیمانی، فرماندۀ سپاه قدس سپاه پاسداران ایران، در بیانیه ای عجیب و در واکنش به شخص یا اشخاص نامعلوم مدعی شد که "دشمن می کوشد در نظام اسلامی ایران جدایی و تفرقه و در دل مردم بذر ناامیدی بپراکند" بی آنکه بگوید که منظور او از دشمن کیست و یا دشمن از چه طریق می تواند در نظام - و بر سر چه موضوعی - تفرقه ایجاد کند...

قاسم سلیمانی در حضور آیت‌الله خامنه‌ای

بیانیۀ فرماندۀ سپاه قدس همزمان است با برخی انتقادهای صریح از جمله انتقادهای مهدی خزعلی بر سیاست های شخص قاسم سلیمانی در پدیداری و تشدید بحران های منطقه به ویژه ظهور و گسترش داعش از خلال جنگ های داخلی سوریه و عراق.

با این حال، آنچه در بادی امر مهم به نظر می رسد نه این انتقادها و یا واکنش سربستۀ سردار قاسم سلیمانی به آنها، بلکه اعتراف ضمنی خود فرماندۀ سپاه قدس به وجود اختلافات در درون ساخت قدرت و ای بسا در درون خود سپاه پاسداران دربارۀ نقش و حضور ایران در بحران سوریه و دیگر درگیری ها و بحران های منطقه است.

بررسی این اعتراف ضمنی موضوع گفتگوی این هفته است با آقایان حسن شریعتمداری و رضا علیجانی، تحلیلگران مسائل سیاسی ایران.

آنان در این بررسی از جمله گفته اند که بیانیۀ قاسم سلیمانی صرفاً گویای اختلاف درون قدرت بر سر بحران سوریه و نقش ایران در این بحران نیست. بحران مناسبات جمهوری اسلامی با عربستان و دیگر کشورهای منطقه از انگیزه های واکنش سردار سلیمانی می تواند باشد. در واقع، بحران مناسبات ایران و عربستان کل رویکرد و رفتار حکومت ایران را در منطقه با چالش و اختلافات درونی روبرو ساخته است.

از سوی دیگر، بیانیۀ قاسم سلیمانی و حتا "نامۀ عذرخواهی" سعید مرتضوی، دادستان پیشین تهران، نوعاً گویای کشمکش و تحولاتی در مناسبات مقامات جمهوری اسلامی با خود آیت الله علی خامنه ای نیز هست. اگر "عذرخواهی" سعید مرتضوی دربارۀ جنایات کهریزک تلاشی برای مصون نگه داشتن رهبر از تبعات این فاجعه است، در عوض ادعای قاسم سلیمانی مبنی بر اینکه او همواره "سرباز صفر ولایت" بوده و مایل است در همین مقام بماند کوششی است تا مسئولیت تبعات درگیری ایران در جنگ سوریه و دیگر جاها را متوجه شخص رهبر کند. به یک معنا، به مرور که این بحران های دامنه دار و عمیق تر می شوند، فاصله گیری از رهبر نیز در بین مقامات نظامی و سیاسی کشور شتاب می گیرد.     

به همین خاطر حسن شریعتمداری معتقد است که کل نظام سیاسی ایران اکنون در موضعی تدافعی قرار گرفته است.
رضا علیجانی در ادامۀ چنین ملاحظه ای می افزاید که در جمهوری اسلامی همواره پرونده‌های پنهانی وجود دارد که از خطوط قرمز نظام به شمار می روند و به نظر می رسد که مسئلۀ سوریه و نقش ایران در بحران سوریه به مرور به یکی از همین پرونده های تبدیل شده و ابهامات و گُنگ‌گویی بیانیۀ سردار قاسم سلیمانی نیز ریشه در همین امر دارد.
رضا علیجانی می افزاید که هزینه های سنگین مالی و سیاسی دخالت نظامی حکومت ایران در بحران سوریه به موضوع اختلاف میان دولت و سپاه پاسداران نیز تبدیل شده است و بر اساس پاره ای اخبار وزیر امور خارجۀ ایران، محمدجواد ظریف، در پی بیانیۀ تهدیدآمیز سردار سلیمانی دربارۀ بحرین استعفای خود را تسلیم نظام کرد که از قرار مورد قبول واقع نشد.

افزون بر این، نباید اختلافات و اصطکاک های فرماندهان ارشد سپاه پاسداران را نادیده گرفت. قاسم سلیمانی پس از دریافت آخرین درجۀ نظامی از سوی رهبر جمهوری اسلامی در مقامی بالاتر از فرماندۀ کل سپاه پاسداران محمد علی جعفری قرار گرفته است. به همین اعتبار او حتا گفته است که او و نیروها و پادگان های تحت امر او مستقیماً به شخص رهبر جمهوری اسلامی پاسخگو هستند.

در هر حال، بیانیه قاسم سلیمانی نشان می دهد که سیاست های او و رهبر در مورد سوریه با انتقادها و مخالفت هایی در درون نظام اسلامی روبرو هستند.
در خصوص این انتقادها حسن شریعتمداری از جمله گفته است که بیانیۀ قاسم سلیمانی این ادعای حکومت را نیز در بین خودی ها شدیداً زیر سئوال برده که گویا دخالت های سپاه در سوریه و یمن برای جلوگیری از سرایت جنگ به داخل مرزهای ایران بوده است. منتقدان سیاست های سپاه، قاسم سلیمانی و رهبر، اکنون از خود می پرسند که آیا همین دخالت ها باعث نشده اند که دامنۀ جنگ و بحران سوریه به کل منطقه و کم‌کم به داخل مرزهای ایران سرایت بکند.

افزون بر این، نباید اختلافات دولت و سپاه را نیز نادیده گرفت. دولت حسن روحانی در اثر فشارهای بین‌المللی می کوشد تا پولشویی های گستردۀ فرماندۀ سپاه قدس از طریق نظام بانکی کشور را مهار کند و همین مجادلات و کشمکش‌هایی را میان دولت از یک طرف و سپاه پاسداران و رهبر از طرف دیگر به وجود آورده است.