بعد از انقلاب مشروطه و بخصوص به همت کلنل وزیری، تحول بزرگی در موسیقی ایرانی پدیدار شد که پایه و اساس آن، آشنایی با اصول موسیقی اروپایی بود. ضبط‌های کمیابی که از آن دوران باقی مانده و نمونه‌هایی از آن در یکی دو سال اخیر توسط ناشران خارجی عرضه شده، می‌تواند مقایسۀ موسیقی قبل از وزیری را با موسیقی پس از وی آسان‌تر کند.
کمتر از دو سال قبل در انگلیس، مجموعه‌ای کمیاب از ضبط‌های موسیقی ایرانی متعلق به سال‌های ١٩٠۶ تا ١٩٣٣ (١٢٨۴ تا ١٣١١ خورشیدی) در قالبی تمیز و مرتب منتشر شد.
این قطعات که اکثراً کوتاه و متنوع‌اند، با سلیقه و دقت انتخاب شده تا نمونه‌هایی از موسیقی ایرانی آن سالها را در دسترس قرار دهد. ارزش تاریخی و تحقیقی دو سی.دی. منتشرشده انکارناپذیر است اما شنوندۀ امروزی با گوش کردن این آثار احساس "کهنگی" می‌کند.
نه تنها آلبوم اخیر که اکثرضبط‌های قدیمی موسیقی ایرانی این حس کهنگی را در شنونده بیدار می‌کند. نمی‌توان به دقت گفت که بر اساس ادراک امروزی ما، این خصوصیت تا چه سال‌هایی با موسیقی ایرانی پیوند خورده است. اما به احتمال زیاد رواج رادیو و تحولات سیاسی و اجتماعی، حال و هوای موسیقی ایرانی و سلیقۀ شنونده را تغییر داد.
علینقی وزیری و سردار سپه
علینقی وزیری - معروف به کلنل- را معمولاً نوکنندۀ موسیقی ایرانی می‌دانند. روح‌الله خالقی، شاگرد مستقیم وی، وزیری را بدون کم و زیاد آغاز گر "موسیقی جدید" ایران می‌داند. خالقی البته عاشق استاد خود بود و همواره از او با تحسین و شیفتگی سخن گفته است. با اینحال، همچنان معتبرترین منبع برای دریافت اهمیت کار وزیری همان نوشته‌های خالقی است.
او در جلد دوم «سرگذشت موسیقی ایرانی» می‌نویسد: "وزیری کسی بود که وقتی می‌دید روزنۀ امیدی باز شده و مردی با اراده و وطن‌پرست (سردار سپه که بعداً رضا شاه لقب گرفت) به سوی تختی پیش می‌رود که بیش از یک قرن سلاطین تن‌پرور و غافل بر آن تکیه زده بودند، احساسات خود را با نغمه‌های موسیقی بروی کاغذ آورد"...
اگرچه اکثر آثار و نوآوری‌های وزیری تنها در میان قشرهای درس‌خوانده و اروپایی‌مآب طرفدار داشت، ولی با گذشت زمان، آموزه‌های او در ایران منتشر شد و کم‌کم در اکثر مدارس موسیقی راه پیدا کرد.
کمپانی‌های صفحه پرکنی و تجارت موسیقی
به نوشتۀ خالقی، صفحاتی که در آن سالها ضبط می‌شد، بیشتر به موسیقی مردم‌پسند اختصاص داشت. چنان که خالقی می‌گوید کمپانی صفحه‌پرکنی "تصنیفی می‌خواست که زنی خوش‌آواز بخواند... صفحه‌فروش می‌گفت در مقابل بیست صفحۀ تصنیف‌های (خانم) روح‌انگیز، حتی نمی‌تواند یک صفحه سولوی تار وزیری را بفروشد"...
خالقی که کمپانی‌های صفحه‌پرکنی آن سالها را "تاجر" توصیف می‌کند، می‌نویسد که نمایندگان این شرکت‌ها می‌گفتند: "خریداران صفحۀ موسیقی بیشتر از طبقۀ سوم هستند و آهنگ‌هایی که ضبط می‌شود باید از جنبۀ عمومی، قابل توجه باشد"...
بدین ترتیب، با این که مردم عادی چندان به دنبال موسیقی وزیری نبودند، اما جریانی که توسط او ایجاد شد به دست شاگردانش ادامه یافت و در قالب هنرستان موسیقی و بعد دانشکدۀ هنرهای زیبا شکل آکادمیک گرفت.
سالها بعد – در دهۀ پنجاه خورشیدی – جریانی که به بازگشت به موسیقی قاجاری باور داشت، دوباره مسیر موسیقی ایرانی را تغییر داد و با "مرکز حفظ و اشاعۀ موسیقی"، سبک و شیوۀ دیگری پایه‌ریزی شد که تا انقلاب اسلامی و پس از آن ادامه یافت.
(برنامۀ رادیویی را در فایل صوتی گوش کنید)
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید