منابع مسیحی، قِبطی‌ها را ۱۵ تا ۱۸ درصد جمعیت ۹۵ میلیونیِ مصر برآورد می‌کنند. قِبطی‌ها بومیان واقعیِ مصر، نگاه دارندۀ نام کهنِ آن و پاسدارانِ بخشی از فرهنگ باستانیِ آن سرزمین اند. نخستین بار که تروریست‌های مسلمان قصدِ جانِ قِبطی‌ها را کردند، در اول ژانویۀ سال ۲۰۱۱ بود. در سراسرِ دورانی که مسلمانان، از هر قوم و قبیله ای، بر مصر حکومت کردند، قِبطی ها «اهل کتاب» و ذِمّی به شمار آمدند. با این حال، کم و بیش آسوده زیستند.
جمعۀ گذشته ۲۶ ماه می تروریست‌های جهادی با حمله به مینی‌بوس زائران قِبطی در نزدیکی شهر المِنیا در ۲۴۵ کیلومتری جَنوب قاهره دست‌کم ۲۹ تن از سرنشینان آن مینی‌بوس را کشتند و ۲۵ تنِ دیگر را زخمی کردند. روز شنبه «داعش» مسئولیت آن حمله را به عهده گرفت. قِبطی‌ها کیستند؟ می‌دانیم که امروز ساکنان مسیحیِ مصر را به این نام می‌خوانند. اما این نام شکل تغییر یافتۀ نامی است که یونانیان به مصر باستان دادند. قبطی‌ها نه تنها نگاه دارندۀ نام کهنِ مصر بلکه پاسدارانِ بخشی از فرهنگ باستانیِ آن سرزمین اند. مورخان قِبطی‌ها را بومیان واقعیِ مصر می‌دانند. زبان قبطی، زبان کهن مصر و از خانوادۀ زبان‌های افریقایی- آسیایی است و تا قرن ۱۷ میلادی زنده بود و به آن سخن می‌گفتند. امروز این زبان، زبان دینی قبطی‌هاست.
مصر فرعونی در حدود سال ۳۳۰ پیش از میلاد به تصرف اسکندر مقدونی درآمد. در آن زمان، ۹ سال بود که هخامنشیان برای بار دوم بر آن سرزمین فرمان می‌راندند. نخستین دورۀ فرمانروایی آنان بر مصر در سال ۵۲۵ پیش از میلاد آغاز شده بود و ۱۲۰ سال به طول انجامیده بود. یکی از یادگارهای آن دوران، جشن نوروز یا «نیروز قِبطی» است که قبطی‌ها هنوز آن را با آداب و رسوم کهن ایرانی برگزار می‌کنند. گشودن مصر به دست اسکندر مقدونی سرآغاز تمدنی تازه در آن سرزمین شد. بازماندگان اسکندر زیر عنوان «دودمانِ بطلمیوسی» یا «بطالِسه» نزدیک به سه قرن بر مصر فرمان راندند. بنیان‌گذار آن دودمان یکی از سرداران اسکندر مقدونی به نام بطلمیوس اول بود. مصریان فرمانروایان بطلمیوسی را که روی هم رفته ۱۴ تن بودند مانند ساتراپ‌های هخامنشی فرعون می‌خواندند. کْلِئوپاترای هفتم معروف به «کْلِئوپاترا» واپسین فرمانروایِ آن خاندان و آخرین فرعون مصر بود.
در سال ۳۰ پیش از میلاد با مرگ کْلِئوپاترا مصر به زیر فرمان امپراتوری روم درآمد و مصریان در قرن اول میلادی مانند دیگر مردمان کرانه‌های مدیترانه رفته رفته با مسیحیت آشنا شدند. می‌گویند کلیسای اسکندریه را مَرقُس معروف به «سن مارک» در سال ۴۲ میلادی بنیان گذاشته است. او از پیروان عیسی و از نخستین مسیحیان بود. می‌دانیم که نوشتن یکی از انجیل‌های چهارگانه را به او نسبت می‌دهند. مَرقُس، که نام عبرانی اش «یوحنا» بود، مصریان را از پرستش خدایان باستانی‌شان باز‌می‌داشت. از همین رو، در سال ۶۷ میلادی مردم او را در نزدیکی‌ِ اسکندریه کشتند و جسدش را سوزاندند. با این حال، مسیحیتی که به همت او در مصر رواج یافت، مسیحیتی نیرومند و پویا بود. رُهبانیّتِ چشمگیر آن در آغاز بی‌شک نتیجۀ آموزه‌های مَرقُس بود. یکی از شخصیت‌های تاریخی مسیحیت قِبطی، آنتونیِ بزرگ، راهب و قدیس مسیحی است که در حدود سال ۲۵۱ میلادی در شهری در استان فَیّوم مصر زاده شد. در ۱۷ ژانویۀ هرسال کاتولیک‌ها و ارتدوکس‌ها یاد او را گرامی می‌دارند.
در سال ۳۲۸ میلادی، مصر به زیر فرمان امپراتوری روم شرقی یا بیزانس درآمد. در آن زمان، بدعت‌گذاری در مسیحیت رواج داشت و در مصر نیز کشیشی از اسکندریه به نام «آریوس» در اصلِ ایمانیِ تثلیث تردید کرد و مدعی شد که عیسی از مقام الوهیّت بی‌بهره است، زیرا آفریدۀ خداست. درواقع، او منکر ذات دوگانۀ انسانی- الهی مسیح شد. برپایۀ عقاید او مکتبی زیر عنوان «آریوسیّه» یا «آریانیسم» شکل گرفت که حتی کنستانس دوم و والِنْس، دو امپراتور روم در قرن چهارم میلادی، به آن گرویدند. در سال ۴۵۱ میلادی «شورای خَلقیدون»، چهارمین شورای جهانی کلیسا، تک‌ذات‌انگاری آن مکتب را الحاد شمرد و قبطی‌ها از همان زمان کلیسای بیزانس را ترک کردند و کلیسای مستقلی تشکیل دادند. آریانیسم هنوز در جهان مسیحیتِ غربی طرفدارانی دارد. البته کاتولیک‌ها، ارتدوکس‌ها و بیشتر شاخه‌های پروتستانتیسم با آن مخالف اند و آن را الحاد می‌دانند. بنیادهای فکری آن مکتب در مسیحیتِ قبطی‌های کنونی باقی مانده است. امروز ۹۰ درصد قبطی‌ها پیرو «کلیسای ارتدوکسِ قِبطی» اند که در اصل، ادامۀ همان «کلیسایِ اسکندریۀ مَرقُس انجیل‌گزار» است. مسیحیتِ قِبطی مناسک خاص خود را دارد.
تا قرن بیستم، «کلیسای ارتدکس اتیوپی» زیر کنترل «کلیسای قِبطیِ مصر» بود و رئیس یا پاتریارک آن «مونوفیزیست» یعنی تک‌ذات‌انگار بود و معمولاً از مصر می‌آمد. جهادیون صلیبی هنگامی که در قرون وسطا به مصر رسیدند از آزار و اذیت قِبطی‌ها نیز خودداری نکردند. در قرن هفتم میلادی قِبطی‌ها برای رهایی از ستم امپراتورهای بیزانس گشودن کشورشان را به دستِ اعراب مسلمان رویدادی رهایی‌بخش شمردند. از قرن هفتم تا یازدهم میلادی مصر به زیر فرمان سه خلافت اسلامی درآمد. نخست امویان بر آن فرمان راندند، سپس عباسیان و سرانجام فاطمیان. البته پیش از فاطمیان مدتی «طولونیان» تُرک و سپس «اَخشیدیان» از بومیان آسیای میانه بر مصر حکومت کردند. از پایان قرن دوازدهم تا میانۀ قرن سیزدهم خاندان کُرد ایوبی بر آن سرزمین فرمان راندند. سپس نوبت به ممالیک رسید که تا گشودن مصر در سال ۱۵۱۷ به دست سلطان سلیم اولِ عثمانی بر مصر حکومت کردند.
از سال ۱۷۹۸ تا سال ۱۸۰۱ فرانسوی‌ها مصر را اشغال کردند. پس از بیرون رفتن آنان، باب عالی محمدعلی پاشا، یکی از افسران آلبانیایی تبار عثمانی را به حکومت آن سرزمین منصوب کرد. اما او خیلی زود از فرمان سلطانِ عثمانی سرپیچید و حکومت مصر را مستقل اعلام کرد. در زمان فرمانروایی او که نزدیک به نیم قرن طول کشید، جامعۀ مصر نوطراز و مُدرن شد و قِبطی‌ها به مقام‌های بالای دولتی دست یافتند. در سراسرِ دورانی که مسلمانان، از هر قوم و قبیله ای، بر مصر حکومت کردند، قِبطی ها یعنی بومیانِ اصلی مصر «اهل کتاب» و ذِمّی به شمار آمدند. با این حال، کم و بیش آسوده زیستند.
نخستین بار که تروریست‌های مسلمان قصدِ جانِ قِبطی‌ها را کردند، در اول ژانویۀ سال ۲۰۱۱ بود. آنان در یک بمب‌گذاری در کلیسای اسکندریه ۲۱ تن از قبطی‌ها را کشتند و ۷۹ تن دیگر را زخمی کردند. در جنبش ژانویۀ ۲۰۱۱ که به سقوط حُسنی مبارک انجامید، قِبطی‌ها پای ثابتِ راه‌پیمایی‌ها و نافرمانی‌هایِ مدنی بودند. آنان از کودتای سوم ژوئیۀ ۲۰۱۳ ژنرال عبدالفتاح السیسی پشتیبانی کردند. از آن پس، اخوان المسلمین چندین بار خانه‌ها، کلیساها و مغازه‌های آنان را ویران کردند. در ۱۵ فوریۀ ۲۰۱۵ جهادی‌های داعش ۲۱ قِبطی را در لیبی سر بریدندند. در عید یکشنبۀ نخل در نهم آوریل ۲۰۱۷ در دو بمب‌گذاری ۴۵ تن از آنان جان باختند و ۱۲۶ تن دیگر زخمی شدند. مسئولیت آن بمب‌گذاری‌ها را نیز داعش به عهده گرفت. منابع مسیحی، قِبطی‌ها را ۱۵ تا ۱۸ درصد جمعیت ۹۵ میلیونیِ مصر برآورد می‌کنند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید