دسترسی به محتوای اصلی
سیمای فرانسه

ادگار مورن در دیدار با یادها

نتشر شده در:

"دیدار با خاطرات"* عنوان آخرین اثر ادگار مورن متفکر بزرگ فرانسوی است که در ۴۵۰ صفحه توسط انتشارات "فایر" در فرانسه به چاپ رسیده است. در این کتاب که ادگار مورن در سن ۹٧ سالگی منتشر می کند فقط با سرگذشت فردی و روشنفکری راوی روبرو نیستیم...

ادگار مورن اندیشمند فرانسوی
ادگار مورن اندیشمند فرانسوی JDD
تبلیغ بازرگانی

مورن که نویسندۀ شصت جلد کتاب و بی نهایتی از مقالات و گفتارها است تاریخ سیاسی و روشنفکری سدۀ بیستم فرانسه بعد از دومین جنگ جهانی را از خلال آشنایی ها با متفکران هم عصر خود و همچنین از خلال تجارب سیاسی – از مشارکت در نهضت مقاومت علیه فاشیسم تا پیوستن به مارکسیسم و حزب کمونیست فرانسه و سپس دوری از آن دو – به تصویر می کشد.

"دیدار با خاطرات" در واقع روایت یک زندگی فردی غنی، پرحادثه و طولانی در جریان سدۀ گذشته است. ادگار مورن (با نام واقعی "ناحوم") تنها فرزند یک خانوادۀ یهودی است که در جریان جنگ جهانی دوم به نهضت مقاومت و همزمان به حزب کمونیست فرانسه پیوست. خود او می گوید که پیوستن او به حزب کمونیست فرانسه بیش از آنکه نتیجۀ اعتقادات ایدئولوژیک باشد ثمرۀ همبستگی با همرزمانی بود که در جریان نبرد با فاشیسم اشغالگر به خاک افتادند. مورن همچنین می گوید که تنها فرزند یک خانوادۀ لائیک یهودی بودن، از همان نخستین سال های زندگی کتاب را به تنها مؤنس و دوست او تبدیل کرد و همین حس کنکاش و جستجو را در وی برانگیخت و زنده نگه داشت.

ادگار مورن پیش از آنکه به یکی از مهمترین و محترم ترین روشنفکران فرانسه در دورۀ پس از دومین جنگ جهانی تبدیل شود، پژوهشگری انسانگرا، تیزهوش و ژرف اندیش بود که در نبردی مخفیانه و نابرابر علیه اشغالگران آلمان نازی نیز درگیر شده بود.

بی ریایی مورن در بیان خاطرات و ثبت حوادث خوانندۀ کتاب را گام به گام با ساختمان یکی از جذاب ترین و ژرف ترین اندیشه های سدۀ گذشته آشنا می کند که مسیر شکل گیری اش آمیخته با خطاها، آزمون ها، تجارب و تأملات انسانی بوده که هرگز زندگی افکار را از زندگی واقعی و از آشنایی و مجادله با افکار اندیشمندانی همچون سارتر، کامو، مرلو-پونتی، ژورژ فریدمن، لکان، بارت، کلود لوفور، کاستوریادس، آلن تورن و دیگران جدا نساخته است.

خود مورن این تجربۀ روشنفکری را جزئی از وظیفۀ روشنفکری می داند و می گوید :

وظیفۀ روشنفکر چیست؟ وظیفۀ روشنفکر طرح مسائل بنیادین انسان و زمانه ای است که در آن زندگی می کنیم. برای نمونه این کاری است که آلبر کامو در کتاب "انسان عاصی" یا سارتر در کتاب "اگزیستانسیالیسم" انجام دادند. روشنفکر باید بکوشد دورۀ خود را بفهمد. امروز فهم جهان مستلزم جدیت بسیار است. بسیاری از روشنفکران در نتیجۀ کیش اتحاد شوروی که تا زمان فروپاشی آن ادامه یافت و یا کیش مائویسم با شکست روبرو شدند. خوشبختانه به دلیل انتقاد مداوم از خود توانستم شخصاً از همۀ این تعصبات و توهمات نجات بیابم. به همین خاطر، روشنفکر امروز باید با جدّیت در فهم زمانه اش اهتمام ورزد و از خود روشن بینی نشان بدهد و در واقع شاهد مهم زمانه اش باشد. چرا این را می گویم؟ به این دلیل که ما در جهانی زندگی می کنیم که در سیطرۀ کارشناسان یا متخصصان است و کارشناسان تنها وجه یا صورتی خاص از واقعیت را می شناسند، در حالی که فقط کسانی که مسائل کلی یا جهانی را طرح می کنند قادرند آنها را حقیقتاً بیندیشند مشروط به اینکه خیلی مرتکب خطا نشده و مناسبات کل و جزء را نادیده نگیرند. باری به همین دلیل به نظر من غالب روشنفکران در انجام وظیفه شان با شکست روبرو شدند.  

مورن مبتکر مفهوم "تفکر پیچیده" و نظریه ای است که خطا را بزرگترین آموزگار انسان می داند. او یکی از مدافعان پی گیر نهضت های ضداستعماری پس از دومین جنگ جهانی بود و به همین خاطر از نهضت مقاومت مردم الجزایر برای دستیابی به استقلال دفاع کرد. با این حال، مورن یکی از منتقدان سرسخت رژیم هایی نیز بود که پس از دستیابی به استقلال تمام آرمان های گذشته را دست مایه اعمال استبدادهای جدید ساختند.

ادگار مورن در وهله هایی از زندگی خود به مارکسیسمی هگلی گرائید. سپس مدتی از هایدگر اثر پذیرفت و در آخرین دورۀ زندگی روشنفکری‌اش به یکی از منتقدان سرسخت جهانی شدن یا سرمایۀ جهانی بدل شد که به گفتۀ او سه محرّک اصلی اش "دانش، فن و اقتصاد" هستند بی آنکه اما این جهانی شدن هدایتگری داشته باشد. در مقابل این تمدن برآشوبنده و بی هدف و بی هدایت، ادگار مورن در کنار برخی دوستان و همرزمان قدیمی اش از جمله ژان دانیل، میشل روکار، استفن هَسل به دفاع از "شورشی مسالمت آمیز" برای ساختن آینده ای مبتنی بر عدالت، مدارا و عشق برخاست و گفت : "آنچه میدانم این است که نبرد خاموش ناشدنی میان اروس (زندگی) و تاناتوس (مرگ) هرگز متوقف نخواهد شد و در این بین شور زندگی (اروس) گاه بی آنکه بداند در خدمت شور مرگ (تاناتوس) قرار می گیرد.[...] هر چند در این نبرد، تاناتوس هرگز به طور کامل ظفر نخواهد یافت."

Les souvenirs viennent à ma rencontre, Fayard, 2019.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید

بخش‌های دیگر را ببینید
این صفحه یافته نشد

صفحۀ مورد توجۀ شما یافته نشد.