ايران کنونی ادامۀ کشوری است که صفویان بنيان گذاشتند. درسال ۱۵۰۱ ميلادی، هنگامی که شاه اسماعيل صفوی تاج شاهی بر سرمی نهاد، خويشتن را « شاهنشاه ايران » ناميد و بدين سان، چنان که والتر هينتس، تاريخدانِ آلمانی، می گويد، تاريخ دولت واحد ايرانی آغاز شد.
شنوندگان عزیز، سلام !
Chers auditeurs bonsoir
ایران به چه معناست؟ آیا صورت مفرد آن یعنی واژۀ «ایر»، چنان که گروهی از ایران‌شناسان از اواخر قرن هیجدهم مطرح کرده‌اند، نشانۀ قوم و نژادی ویژه است؟ آیا این واژه با واژۀ «آریا» هم‌ریشه است؟ و آیا واژۀ آریا در منابع ایرانی دلالت بر قوم و نژادی خاص دارد؟ سیلوِسْتْر دوساسی، زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی، نخستین اروپایی بود که در قرن هیجدهم دربارۀ مفهوم ایران در زمان ساسانیان سخن گفت. او پیشگام ترجمۀ سنگ‌نوشته‌های اردشیر بابکان، شاپور اول و شاپور دوم ساسانی به زبان فرانسه بود. از نظر او، در این سنگ‌نوشته‌ها واژۀ ایران دلالت بر جغرافیا و مردمی خاص دارد. هرچند ایران‌شناسان دیگری در دو قرن گذشته تفسیر دوساسی را از واژۀ ایران رد کردند، اما دیدگاه او اکنون پذیرفته‌ترین دیدگاه در میان ایرانیان است.
Le mot « Iran » est la forme persane du mot pahlavi « Eran ». C’est dans une inscription accompagnant le bas-relief qui représente l’investiture de Ardashir 1er, fondateur des Sassanides en 226, qu’apparaît pour la première fois le mot « Eran ». Dans cette inscription à Naqsh-e Rostam, le fondateur de la dynastie sassanide est désigné ainsi : « Ardashir, Shâhan shâh-e ērān » qui veut dire « Ardashir, roi des rois des Eran ». Que signifie « Eran »? D’après Silvestre de Sacy, le premier traducteur en français de cette inscription et de celle de Shpour 1er où celui-ci se nomme « Shâhan shâh-e ērān va an- ērān » c’est-à-dire « Roi des rois des Eran et des Non-Eran », le mot Eran renvoie aussi bien à une géographie qu’à un peuple. Bien que cette interprétation ait été, dès sa publication à la fin du 18e siècle, contestée par d’autres savants, elle est pourtant la seule qui se soit ancrée dans les esprits
سرجان مَلکُم، مورخ اسکاتلندی، در اوایل قرن نوزدهم میلادی برای مطمئن شدن از درستی ترجمۀ دوساسی، آن را نزد ملافیروز، موبَد موبَدان زرتشتیان هند، در بَمبَئی بُرد. در کتاب تاریخ پرشیا (که اکنون باید گفت: تاریخ ایران) می‌نویسد: ملافیروز، موبَد دانشمند پارسیان در بمبئی، به من اطمینان داد که ترجمۀ دوساسی در کل درست است. اما این توضیح را نیز افزود که واژۀ انیران به معنای بی‌دینان است. «اِر» واژه‌ای پهلوی است و معنای آن «مؤمن» است. «اِران»، صورت جمع آن است. در پهلوی پیشوند «اَ» و «اَن»، چنان که در یونانی و سانسکریت، پیشوند نفی است. در نتیجه، «اَنِران» یعنی بی‌دینان. به گفتۀ او، شاه اِران و انِران یعنی شاه مؤمنان و بی‌دینان یا شاه پرشیا و ملت‌های دیگر. مؤمنان زرتشتیان‌اند و بی‌دینان غیرزرتشتیان. تعبیر دینی ایران و انیران در شاهنامه نیز آمده است. بر پایۀ این تعبیر باید بپذیریم که واژۀ ایران سپس معنای قومی و سرزمینی یافته است.
Au début du 19e siècle, Sir John Malcolm, homme d’Etat et historien écossais, se rend à Bombay pour montrer la traduction de Silvestre de Sacy à Mollah Firouz, prêtre savant des zoroastriens de l’Inde, afin d’être assuré de son exactitude. Voici ce qu’il dit dans son « Histoire de la Perse » : « Firouz m’a expliqué que le mot An-Iran signifie les incroyants : il m’a informé que le mot Er est un mot pahlavi qui signifie croyant ; Eran est sa forme plurielle. En pahlavi les préfixes « a » et « an » sont, comme en grec et en sanscrit, privatifs. Par conséquent, An-Eran veut dire incroyants. Selon son interprétation, « le roi des Eran et An-Eran » signifie le roi des croyants et des incroyants ou de Perse et d’autres nations. Il m’a dit que c’était un titre comme Roi du monde ». Il va sans dire que par le mot An-Eran il faut entendre les non-zoroastriens. Cette interprétation du mot Iran est ignorée aussi bien par les Iraniens que par la plupart des iranologues qui, sous l’influence des concepts modernes de l’Etat et de la nation, l’ont sciemment ou inconsciemment négligée
در امپراتوری ساسانی مانند امپراتوری‌های کهن دیگر، عامۀ مردم را با بستگی‌های دینی‌شان مشخص می‌کردند. چنان که در امپراتوری عثمانی ملت اسلام دربرگیرندۀ همۀ مسلمانان جدا از بستگی‌های قومی و زبانی‌شان بود. به ارتدوکس‌ها نیز ملت روم می‌گفتند. بنابراین، معنای دینی دو واژۀ ایران و انیران در زمان ساسانیان پذیرفتنی‌تر از همۀ معناهای دیگری است که شرق‌شناسان در دو قرن گذشته به این دو واژه داده‌اند. در امپراتوری ساسانی اقوام بسیاری می‌زیستند، اما آنچه اهمیت داشت تعلق دینی آنان بود. مؤمنانِ به آیین زرتشت را از هر قومی که بودند «ایران» و پیروان دین‌ها و مذاهب دیگر مانند بوداییت، یهودیت، مسیحیت و دیگر سنن مذهبی را «انیران» می‌نامیدند. واژۀ «ایرانشهر» نیز که گفته‌اند در زمان ساسانیان به کشور ایران گفته می‌شده، بی‌ارتباط با پرستش آیین زرتشت نیست. در مسالک والممالک آمده است که عراق عرب را، که تختگاه ساسانیان بود، دل ایرانشهر می‌خواندند. نام کهن نیشابور نیز ایرانشهر بوده است.
Sur le rapport entre le mot « Iran » et le mot « Aryen », il y a beaucoup à dire. Depuis la fin du 18e siècle, les savants européens ont beaucoup spéculé sur l’origine et sur la physionomie des « Aryens ». Ils se sont finalement accordés à dire que les Aryens étaient blonds et parfois roux, de peau blanche et avec les yeux bleus. Toute une histoire ! Il est évident que cette conception raciale de l’Aryen est tout à fait récente. Mais pour ce qui est de l’Iran, la supposition selon laquelle les premiers Perses, étant des « Aryens », ont donné leur nom au pays qu’ils ont envahi, est aujourd'hui communément admise. Il est vrai que le mot « aryen » est attesté par le triple témoignage des inscriptions achéménides (ariya), de l’Avesta des zoroastriens (airya) et du Rig Veda (ârya). Mais sa signification diffère d’un document à l’autre. Selon Gherardo Gnoli, orientaliste italien, le mot ariya n’a aucun rapport ni avec le mot Iran ni avec le mot Perse
گراردو نیولی، ایران‌شناس ایتالیایی، فرضِ هم‌ریشه بودن دو واژۀ «ایران» و«آریا» را به کل بی‌اساس می‌داند. از سوی دیگر، صورت‌های گوناگون واژۀ آریا در سنگ‌نوشته‌های هخامنشی، در اوستا و در وداها معناهای گوناگون دارند. بعید به نظر می‌رسد که واژۀ «آریا» در سنگ‌نوشته‌های هخامنشی به همان معنای اوستاییِ «اَیریا» به کار رفته باشد. درست است که زرتشتیت به قلمرو امپراتوری هخامنشی راه یافت، اما شاهان این خاندان خدایان مصری و بابلی و عیلامی را نیز می‌پرستیدند. وانگهی، واژۀ «اریا» در زبان‌های خاور نزدیک از جمله کلدانی و سُریانی نیز وجود داشت. ازهمین رو، به عقیدۀ بعضی از ایران‌شناسان از جمله نیولی ممکن است هخامنشیان این واژه را از فرهنگ‌های دیگر گرفته باشند. از همین رو، دربارۀ ترجمۀ درست آن هنوز هم‌رأیی وجود ندارد.
Selon certains iranologues, désigner les Achéménides comme étant à l’origine de l’Iran actuel repose sur une confusion, elle-même issue de multiples distorsions des vérités historiques. Il semble que trois facteurs ont simultanément contribué à cette confusion : la volonté d’écrire à tout prix une histoire continue, le paradigme de race au 19e siècle et une linguistique spéculative qui a suivi la découverte de parenté entre les langues appelées indo-européennes. De nos jours, les recherches scientifiques les plus avancées ne nous permettent plus de faire coïncider, comme autrefois, les conclusions douteuses de la philologie avec des recherches archéologiques. Beaucoup de termes y compris le terme « aryen » font l’objet de controverses au sein de la communauté scientifique
ايران کنونی ادامۀ کشوری است که صفویان بنيان گذاشتند. درسال ۱۵۰۱ ميلادی، هنگامی که شاه اسماعيل صفوی تاج شاهی بر سرمی نهاد، خويشتن را « شاهنشاه ايران » ناميد و بدين سان، چنان که والتر هينتس، تاريخدانِ آلمانی، می گويد، تاريخ دولت واحد ايرانی آغاز شد. بی‌گمان، در معنای این ایران کسی چون و چرا نمی‌کند. اما معنای ایران پیش از صفویان هنوز موضوع بحث و پژوهش ایران‌شناسان است. روشنگری‌های آنان نه تنها بر دانش‌ما می‌افزاید، بلکه تصویر‌های ذهنی ما را نیز می‌شکند و بدین‌سان آرامش خاطر ما را به هم می‌زند. دو راه پیش پای ماست. یا باید چشم خود را بر نتایج آن پژوهش‌ها بربندیم و یا با ذهنی آزاد و سنجشگر و با نگاهی باریک‌بین در آن‌ها درنگریم. از دانش نهراسیم!
L’Iran d’aujourd’hui en tant qu’entité politique est la continuation de l’Iran que le fondateur de la dynastie safavide a bâti en 1501. Sur la signification de cet Iran personne ne doit avoir de doute. C’est une entité géographique et politique. En effet, c’est sur la signification de l’Iran avant l’arrivée au pouvoir de cette dynastie que les avis divergent. Ce débat fait sûrement peur à une certaine catégorie d’Iraniens qui se sont forgé une idée immuable de leur pays à partir des idées émises par certains Iranologues dont le but consiste à relier l’Iran d’aujourd’hui à des Empires préislamiques qui ont vu le jour sur ce territoire. Mais peut-on, pour cette raison, fermer les yeux sur ce débat
شاد و خرم باشید!
Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید