رهبری «دِن شیائوپینگ» که از سال ۱۹۷۸ آغاز شده بود، زمینهسازِ تظاهرات میدانِ «تیه نان مِن» و سالهای پیش از آن بود. او درهای چین را به روی سرمایههای خارجی گشوده بود و برای این کار، فضای بستۀ سیاسی را کم و بیش باز کرده بود. روشنفکران، دانشجویان، استادان و مدرسان با استفاده از این فضای تازه خواهانِ دموکراسی و برقراری نظام چند حزبی بودند. اصلاحات گورباچف نیز بیشک الهامبخشِ آنان بود. اما تورم شتابان و بیکاریِ روزافزون بر اثر آزادسازی قیمتها، کارگران را نسبت به اصلاحات بدبین کرد و به مخالفت با دانشجویان و روشنفکران برانگیخت.
دوشنبۀ هفتۀ گذشته ۴ ژوئن بیست ونهمین سالگرد سرکوبیِ جنبشِ اعتراضیِ دانشجویان چین در سال ۱۹۸۹ در میدان «تیه نان مِن» پکن بود. آن جنبش در ۱۵ آوریل ۱۹۸۹ آغاز شد و در ۵ ژوئن آن سال پایان یافت. امسال در بیست و نهمین سالگردِ فرونشاندنِ آن به دست ارتشِ چین، مایک پُمپِئو، وزیر امور خارجۀ آمریکا، از رهبران چین خواست که همۀ حقایق را دربارۀ آن جنبش و آنچه در میدان «تیه نان مِن» گذشت، بازگو کنند. دولت چین هنوز شُمار کشته شدگانِ آن رویداد را به آگاهی عموم نرسانده است. بعضیها قربانیانِ آن را چند صد تن و بعضی دیگر چند هزار تن میدانند و برای توصیف آن از اصطلاح «کشتار میدان تیه نان مِن» استفاده میکنند. وزیر امور خارجۀ آمریکا از دولت چین خواسته است آمار کامل کشته شدگان، ناپدید شدگان و دستگیرشدگان آن رویداد را منتشر کند و دولت چین رسماً به درخواست او اعتراض کرده است.
در تظاهراتِ میدان «تیه نان مِن» که کارشناسانِ چین آن را مهمترین رویداد سیاسیِ آن کشور پس از انقلابِ فرهنگی (۱۹۷۶-۱۹۶۶) میدانند، افزون بر دانشجویان، روشنفکران و کارگران نیز شرکت داشتند. آنان خواهانِ اصلاحات دموکراتیک و از میان بردن فسادِ حاکم بر دستگاه دولتی بودند. تظاهرات از چند شهر بزرگ مانند شانگهای به راه افتاد و به پکن رسید و در میدان «تیه نان مِن» متمرکز شد. در پی گردهمآییهای بزرگ مردم در آن میدان و اعتصاب غذایِ تظاهرکنندگان، کوششهایی برای مذاکره و آرام کردن اوضاع انجام گرفت، اما همه ناکام ماند. دولت در بیستم ماه مه ۱۹۸۹ حکومت نظامی برقرار کرد و در چهارم ژوئن از ارتش خواست که به تظاهرات پایان دهد.
فرونشاندنِ مسلحانۀ آن جنبش به کشته شدنِ صدها بلکه، به گفتۀ بعضی از ناظران، هزاران تظاهرکننده انجامید. سپس بازداشت رهبران و گردانندگانِ تظاهرات آغاز شد. چندین تن از رهبرانِ سیاسی کشور نیز از جمله «زائو زیانگ»، نخستوزیر، و «هو یائوبانگ»، دبیرکل حزب کمونیست چین، که با تظاهرات همدلی کرده بودند، از کار برکنار و به «حصر» یعنی بازداشت در خانه محکوم شدند. دولت خبرنگاران خارجی را از کشور بیرون کرد و کنترلِ چاپ و پخش اخبار را در مطبوعاتِ داخلی به دست گرفت. در چین بسیاری از مردم از تظاهراتِ میدانِ «تیه نان مِن» با عنوانِ «جنبش ۴ ژوئن» سخن میگویند. اما دولتِ چین آن را «آشوبهای سیاسیِ بهار و تابستان ۱۹۸۹» مینامد. االبته ناظران و پژوهشگران غربی از آن جنبش با عنوانهایی مانند «کشتار میدان تیه نان مِن»، «کشتار ۴ ژوئن» و «کشتار پکن» یاد میکنند.
پژوهشگران تظاهراتِ میدان «تیه نان مِن» را دنبالۀ تظاهراتِ سالهای ۱۹۸۳، ۱۹۸۵، ۱۹۸۶ و ۱۹۸۷ میدانند. در آن سالها نیز دانشجویان با خواستههایی کم و بیش همانند جنبشِ سال ۱۹۸۹ به خیابانها آمدند. آنان، جدا از اصلاحاتِ دموکراتیکِ سیاسی خواهان تشکیل سندیکاهای مستقل دانشجویی و شفافیت دربارۀ درآمد کادرهای حزبی و خانوادههاشان بودند. درواقع، دورانِ زمامداریِ «دِن شیائوپینگ» که از سال ۱۹۷۸ آغاز شده بود، زمینهسازِ تظاهرات میدانِ «تیه نان مِن» و سالهای پیش از آن بود. او با شعار «چهار مدرنیزاسیون» به میدان آمده بود و توانسته بود حزب کمونیست چین را با اصلاحاتی که برای مدرن کردنِ صنعت، کشاورزی، علوم و تکنولوژی و نیز دفاع ملی در سر داشت، همراه کند. در نتیجه، درهای چین را به روی سرمایههای خارجی گشوده بود و برای این کار، فضای بستۀ سیاسی را کم و بیش باز کرده بود. روشنفکران، دانشجویان، استادان و مدرسان با استفاده از این فضای تازه خواهانِ «مدرنیزاسیونِ پنجم» شده بودند که عبارت بود از دموکراسی و برقراری نظام چند حزبی. بیشک در آن زمان اصلاحات گورباچف نیز الهامبخشِ آنان بود.
دانشجویان از قوم و خویشپروری در دستگاه دولتی و برترشمردنِ ناروایِ فرزندانِ کادرهایِ حزبی در بازار کار ناراضی بودند و استادان از پایین بودن حقوق ماهیانهشان گله داشتند. تظاهرکنندگان خواهان آزادی زندانیانِ سیاسی نیز بودند. در آغاز، نزدیکانِ دِن شیائوپینگ از جمله دبیر کل حزب کمونیست به این خواستهها روی خوش نشان دادند. آنان خواهانِ سرعت بخشیدنِ به اصلاحات اقتصادی و سیاسی بودند. اما تورمی که بر اثر آزادسازی قیمتها به وجود آمد، بهانه به دست مخالفانِ همیشگیِ «دِن شیائوپینگ» داد. آنان نه تنها دست کشیدنِ بیدرنگ از اصلاحات را توصیه میکردند، بلکه خواهانِ بازگشت به نظام گذشته یعنی نظارت دولت بر اقتصاد بودند.
تحلیلگرانی معتقدند که تظاهراتِ میدانِ «تیه نان مِن» به سود مخالفانِ «دِن شیائوپینگ» تمام شد. زیرا آنان از این فرصت سود جستند و رهبر اصلاحطلب چین را به دست کشیدن از اصلاحات، عزل کردن دبیر کل حزب، برکناری نخستوزیر و انتخاب نخستوزیری دیگر واداشتند. دودستگی در رهبری حزب کمونیست چین، در جامعه نیز بازتاب پیدا کرد. تورم شتابان و بیکاریِ روزافزون، کارگران را نسبت به اصلاحات بدبین کرد و به مخالفت با دانشجویان و روشنفکران برانگیخت.
پس از فرونشاندنِ تظاهرات، دولت در اطلاعیهای رسمی اعلام کرد که بیشتر تظاهرکنندگان جنایتکار و اوباش بودند و ربطی به دانشجویان نداشتند. اما دستگیریِ انبوهی از دانشجویان در روزهای پس از ۴ ژوئن نشان داد که زمام آن جنبش را چه کسانی در دست داشتند. دولت تنها تظاهراتِ میدان «تیه نان مِن» را به دانشجویان نسبت داد، زیرا دوربینهای رسانههای خارجی از یک ماه پیش به مناسبت دیدار تاریخی گورباچف از چین در آنجا حضور داشتند. البته راست است که نیروی اصلی تظاهرات را در شهرهای دیگر کارگران، بیکاران، دانشآموزان، کارگرانِ مهاجر و مردم بینام و نشان تشکیل میدادند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید