مذاکرات لوزان به روایت یک خبرنگار

طرفین مذاکره بر اساس زمانبندی از قبل تعیین شده توافق کرده بودند که تا سی و یکم مارس بر سر حل مناقشۀ اتمی ایران با یکدیگر به توافق برسند و خود این توافق باید مسیر حل نهایی بحران اتمی ایران را تا پایان ماه ژوئن هموار می ساخت.

بی دلیل نبود که مکان این مذاکرات، هتل باشکوه "بو ریواژ" در حاشیه دریاچۀ زیبای "لمان" و رشته کوههای آلپ، از همان نخستین روز آغاز مذاکرات با هجوم خبرنگاران رسانه های بین المللی از چهار گوشۀ جهان روبرو شد. دولت سوئیس علاوه بر دو سالن بزرگ پذیرایی در طبقۀ هم کف هتل، یک سالن بزرگ دیگر را در طبقۀ دوم موزۀ باشکوه المپیک در کنار محل مذاکرات برای استقبال از خبرنگاران در نظر گرفته بود. با این حال، تقریباً همۀ خبرنگاران در سالن پذیرایی هتل متمرکز بودند و در این بین خبرنگاران کشورهای درگیر در مذاکرات بیشترین بخت را برای راه یافتن به محل گفتگوها یعنی هتل "بوریواژ" داشتند. رسانه های جمهوری اسلامی بیشترین شمار خبرنگاران را برای پوشش این رویداد به محل اعزام کرده بودند و همین حاکی از آن بود که اتفاقی مهم در پایان گفتگوها بسیار محتمل است.
گفتگوهای اتمی میان وزرای امور خارجۀ شش کشور به اضافۀ نمایندۀ سیاست خارجی اتحادیۀ اروپا و هیئت های همراه شان پشت درهای بسته و تقریباً بدون وقفه صورت می گرفت. در مدت هشت روزۀ مذاکرات، شرکت کنندگان در گفتگوها به طور متوسط بیش از سه چهار ساعت در شبانه روز نمی خوابیدند و باقی وقت شان را صرف گفتگوهای دوجانبه و چندجانبه و رایزنی های جداگانه می کردند.

گه گاه برخی از اعضای هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران سالن مذاکرات را ترک می کردند و جملات کوتاه و کلی را آنهم انحصاراً در اختیار خبرنگاران جمهوری اسلامی می گذاشتند. پیام نهفته در غالب این اظهارات این بود که احتمال دستیابی به توافق جدّی است، هر چند برخی اختلافات همچنان به قوّت خود باقی است، بی آنکه البته در خصوص این اختلافات سخن روشنی بگویند.

با این حال، به مرور که مذاکرات کشدار بدون نتیجه ادامه می یافت و طرفین مهلت نهایی مذاکرات را به دلیل تداوم اختلافات به مدت دو روز تمدید کردند، امید رسیدن به توافق جای خود را رفته رفته به احتمال وقوع شکست می داد. خروج وزرای امور خارجۀ روسیه و فرانسه از دور گفتگوها و بازگشت شان به مسکو و پاریس این احتمال را تقویت کرده بود. حالا وزیر امور خارجۀ ایران، محمد جواد ظریف نه از امکان رسیدن به "توافق سیاسی"، بلکه از انتشار یک بیانیۀ سادۀ مطبوعاتی در پایان مذاکرات سخن می گفت. اما، نه فقط چنین بیانیه ای حتا در فرصت تمدید شدۀ مذاکرات یعنی تا اول آوریل منتشر نشد، بلکه محمد جواد ظریف تا حوالی ظهر دوم آوریل در باغ هتل "بو ریواژ" اساساً نسبت به صدور چنین بیانیه ای ابراز تردید می کرد و می گفت که حتا متن بیانیه ای هنوز تهیه نشده و بنابراین او نمی تواند دربارۀ آن اظهار نظر کند.

البته، انتشار آنچه بعداً "تفاهم نامۀ سیاسی" نامیده شد، نشان داد که شاید سخن او چندان مقرون به حقیقت نبوده است. در واقع، در آخرین لحظات، یعنی حدود ساعت پنج و نیم بعد ازظهر روز پنجشنبه دوم آوریل خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات از طریق ایمیل با اطلاع شدند که طرفین مذاکره ساعت هفت شب در سالن آمفی تئاتر دانشکدۀ فنی لوزان متن "تفاهنامۀ سیاسی" شان را اعلان خواهند کرد. در اندک زمانی چند اتوبوس صدها خبرنگار را از محل مذاکرات به دانشکده فنی لوزان منتقل کردند و نیروهای انتظامی برای تأمین امنیت دانشکده در داخل و اطراف آن مستقر شدند. پیشتر رسانه های سوئیسی بعید ندانسته بودند که توافق سیاسی در همین دانشکده اعلام شود، هر چند همان ها تصریح کرده بودند که ایران مایل است که متن تفاهنامه در ساختمان سازمان ملل در ژنو علنی شود تا وزن سیاسی بیشتری به آن داده شود.

در واقع، به نظر می رسید که طرفین به ویژه ایران و آمریکا مایل نبودند که دست خالی محل مذاکرات را ترک کنند و هر دو طرف به نتایج سیاسی سنگین چنین احتمال و گزینه ای واقف بودند. شکست مذاکرات لوزان به منزلۀ شکست کل مذاکرات بین المللی بر سر برنامۀ اتمی ایران و در نتیجه به معنای گشایش دورنمای تشدید بحران هسته ای جمهوری اسلامی و پی آمدهای منفی منطقه ای اش بود. این شکست هم شکست سیاسی ای برای دولت های ایران و آمریکا محسوب می شد هم صف مخالفان جمهوری اسلامی در منطقه، از اسرائیل تا عربستان سعودی و شیخ نشین های خلیج فارس را، بیش از گذشته تقویت می کرد.

حدود ساعت هشت شب، وزرای امور خارجۀ هفت کشور درگیر در مذاکرات اتمی به اضافۀ نمایندۀ سیاست خارجی اتحادیۀ اروپا از پشت پرده به روی صحنه آمدند و سپس به پیشنهاد وزیر امور خارجۀ فرانسه (که مجدداً با قوت گرفتن امکان توافق به لوزان بازگشته بود)، وزرای امور خارجۀ قدرت های جهانی از نو به پشت صحنه رفتند تا محمد جواد ظریف و فدریکا موگرینی (نمایندۀ شش قدرت جهانی در مذاکرات هسته ای با ایران) به تنهایی متن "تفاهنامۀ سیاسی" را قرائت کنند. نخست فدریکا موگرینی متن تفاهنامه را که به انگلیسی تنظیم شده بود قرائت کرد و سپس محمد جواد ظریف خواستار آن شد که ترجمۀ فارسی تفاهنامه را بخواند. اگر چه او تأکید کرد که ترجمۀ فارسی او با متن اصلی تفاوتی ندارد، اما، علت این ابتکار در بادی امر چندان روشن نبود...

در پایان محمد جواد ظریف و جان کری تنها وزرای امور خارجه ای بودند که سخنانی جداگانه ایراد کردند و به پرسش های خبرنگاران پاسخ دادند و همین نشان می داد که برای دو کشور ایران و آمریکا مذاکرات هسته ای از اهمیت ویژه ای برخوردارند و ای بسا گفتگوهای تعیین کننده میان این دو کشور جاری بوده است.

در این بین جالب توجه واکنش خبرنگاران رسانه های ایران پس از سخنان ظریف بود. آنان که متوسط سنی شان از بیست و پنج سال فراتر نمی رفت نه فقط گه گاه جملات و کلمات تشویق آمیز و دوستانه ای خطاب به محمدجواد ظریف می گفتند، بلکه در اقدامی غیرمترقبه، اگر نه غیر معمول، در پایان سخنان وزیر امور خارجۀ کشورشان شروع به کف زدن کردند و با این کار خشنودی خود را از توافق به دست آمده اعلام نمودند.