چرا موج اعتراض به پدیده مرگ کولبران کُرد، چنین ابعاد وسیعی گرفته است؟

در مورد چگونگی واکنش ها نیز می توان به لحن شدید بسیاری از آنها اشاره کرد که همگی کمابیش این دو حادثه را یک فاجعه ملی تلقی کردند و بر ضرورت تغییر استراتژی سیاسی حاکمیت در مناطق مرزی، انگشت تأکید گذاردند.
از میان شخصیت‌های نزدیک به دولت روحانی، محمدرضا عارف، اولین کسی بود که یادآوری کرد «حادثه کشته شدن کولبران، مانند حادثه پلاسکو مهم است و نباید براحتی از آن عبور کرد».

روز یکشنبه ۱۷ بهمن/ ۵ فوریه، احمد چوپانی، نماینده مردم استان کردستان در شورای عالی استان‌ها، ضمن انتقاد از آنچه که خود «بی‌توجهی» نسبت به مرگ تعدادی از کولبرها نامید، شدیداً به دولت حمله کرد و گفت «چرا اسمی از کولبرها از دهان وزرا بیرون نیامد؟»
احمد چوپانی با استفاده از همین فرصت به رسانه‌ها نیز حمله کرد و گفت «درخصوص کولبران و حادثه پلاسکو، رسانه‌ها به صورت مناسبی حضور نداشتند»؛ او پس از حمله به وزرا، خطاب به رسانه‌ها گفت «چرا رسانه‌ها و روزنامه‌ها به این موضوع بی‌توجهی کردند؟»

جالب است بدانید که در سال‌های گذشته بطور مرتب کولبرها قربانی حوادث ناگواری بوده اند که باعث ازدست رفتن جانشان میشده است. در میان این حوادث، مرگ ناشی از سقوط بهمن موارد ناچیزی بوده ولی کشته شدن این زحمتکشان کُرد توسط گلوله‌های مرزداران، اکثریت قاطع موارد مرگ را تشکیل میداده است. رسانه‌ها در تمام این سال‌ها، یا در این باره به اجبار سکوت کامل کرده‌اند و یا در موارد نادری به انعکاس کمرنگ این حوادث تلخ پرداخته‌اند. در نتیجه انعکاس وسیع قتل دردناک این ۵ کولبری که اخیراً قربانی بهمن شدند، در رسانه‌های ایران کاملاً «بیسابقه» بود.

روز یکشنبه ۱۷ بهمن/ ۵ فوریه، شهردار "بانه" هم به قافله «درد‌مندان» پیوست و مرگ کولبران را «فاجعه عظیم» توصیف کرد؛ او از اینکه «در قرن 21 شاهد چنین صحنه‌های دردآوری هستیم» اظهار تأسف کرد و گفت: «امیدوارم این تلنگری به تمام مسئولین و سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران زده باشد». او سپس از حاکمیت خواست که تمهیداتی اختیار کند که «سرمایه‌داران، کارفرمایان و کارگران» از رفاه نسبی بهره‌مند شوند.

رسول خضری، نماینده مردم "سردشت و پیرانشهر" در مجلس؛ او هم این روزها از عزاداران مرگ کولبرهاست. وی که با خبرگزاری "مشرق"، نزدیک به سپاه پاسداران مصاحبه کرده است، ضمن گفتن یک جمله سرسری درباره کولبرها یعنی ذکر این جمله که «کولبرهای کشته شده قربانی نداشتن شغل شدند»، بلافاصله به سراغ تسویه حساب‌های خود با استاندار آذربایجان‌غربی رفته است. او می گوید «ما فقط طی دو ماه گذشته تا کنون، چهار مرتبه از استاندار و مسئولان استان آذربایجان غربی شکایت کردیم».
خبرگزاری "مشرق" گرچه وانمود می کند که درباره کولبرها با نماینده سردشت صحبت می کند، ولی رسول خضری بدون هیچ اشاره‌ای به کولبرها، حملات شدیدی به استاندار کرده و "سوء مدیریت " او را مورد حمله قرار می دهد. او می گوید «سرمنشاء همه مشکلات، ضعف‌ها و سوء مدیریت‌ها ، شخص استاندار است». نامبرده ادامه می دهد که استاندار با مردم مشکل دارد ..و دولتِ تدبیر و امید هم ..هیچگونه تدبیری ندارد

در چند تماس تلفنی با شهروندان مناطق کردنشین، آنها هم تأیید کردند که مقامات شهری درباره مرگ کولبرها بشدت و بطور غیرمترقبه‌ای فعال شده‌اند، از جمله مقامات شورای شهر که خود را برای انتخابات اردیبهشت ماه آماده می کنند، در مریوان و چند شهر دیگر کردستان "کمپین اعتراضی" برای حمایت از کولبران براه انداخته‌اند. حیرت‌انگیز بودن این اقدامات نمایشی زمانی آشکار می شود که به چگونگی واکنش این مقامات در قبال قتل تعداد قابل توجهی از کولبران که توسط نیروهای نظامی مرزی بطور مرتب با گلوله بقتل می‌رسند توجه کنیم. تنها در یکسال گذشته یعنی سال میلادی ٢٠۱۶، نودوشش کولبر در مسیر پرمشقت انتقال محمولات خود بداخل ایران کشته و زخمی شده اند (منبع: تارنمای حقوق بشری "هه نگاو" ) که از این تعداد ٤١ نفر مورد اصابت گلوله نیروهای انتظامی و مرزبانی قرار گرفته و به قتل رسیده اند و ٨ کولبر قربانی حوادث و سوانح طبیعی شده‌اند. تعدادی از شاهدان عینی در منطقه کردستان به نویسنده اطمینان دادند که تاکنون هیچ رسانه و هیچ مقامی نسبت به قتل افرادی که با گلولۀ مرزداران بقتل رسیده‌اند، واکنش نشان نداده است.

درسال ٢٠۱۵ نیز از ٧٢ کولبر کشته و زخمی شده (۵١ کشته و بقیه زخمی )، ٤٤ نفر با شلیک گلوله مرزبانان بقتل رسیده اند، ٧ قربانی دیگر بر اثر بهمن، شدت سرما و افتادن در رودخانه جان خود را از دست داده اند. این آمار بسهولت نشان می دهند که مهم ترین خطری که کولبران را در مناطق مرزی کردستان تهدید می کند، تیر اندازی از سوی مرزبانان است که متأسفانه با قاطعیت به اجرا درمی‌آید و هرساله قربانیان بیشتری را بکام مرگ می‌کشاند.

شاید انگشت گذاردن بر این نکته معنادار باشد که وقتی در اردیبهشت ماه پیش، رهبر جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی‌اش علیه قاچاق‌های سازمان یافته بزرگ، نامی هم از "کولبرهای ضعیف بلوچستانی" برزبان آورد و حتی تأکید کرد که «اگر با این ها مبارزه هم نشود عیبی ندارد»، چه بسا منظورش فقط کولبرهای بلوچستانی بوده است و سخنان او شامل کولبرهای کُرد نمیشده. آیا  اینک که موج مطالبات در دفاع از کولبرهای کُرد هم اوج گرفته، می توان امید داشت که سیاست های امنیتی به بن بست رسیده باشند؟

یادمان نرود که تنها یک هفته قبل از سقوط بهمن در "سردشت"، ۶ کولبر "پیرانشهری" با شلیک مستقیم نیروهای انتظامی زخمی شدند اما هیچکس صدایش درنیامد. در گذشته هم اگر گاهی صدای اعتراضی برخاسته است تنها به مواردی محدود می شود که قتل ناشی از شلیک مرزداران نبوده است.

آیا تغییر نگاه امنیتی می تواند تحقق بپذیرد؟

نکته پراهمیتی که در هیاهوی این روزها در رسای کولبران بچشم می‌خورد، این است که اخیراً تمام مقامات محلی و نیز مقامات پایتخت، در مصاحبه‌های مفصل از ضرورت «تغییر نگاه» به مرزها می گویند و همه آنها تقریباً بی هیچ اختلافی از «نگاه بازرگانی و تجاری» نسبت به فعالیت های مرزی دفاع می کنند و «نگاه امنیتی» را به باد انتقاد میگیرند. این در حالی است که تا همین چند ماه پیش مقامات نظامی و امنیتی کشور، هواداران «نگاه تجاری» را انعکاس صدای «رسانه های خارجی» می‌نامیدند.

سعید منتظرالمهدی، سخنگوی نیروی انتظامی، در آبان ماه گذشته یعنی حدود چهار ماه پیش، موضوع کشته شدن تعدادی از کولبران مرزهای غربی کشور را بطور علنی «دروغ» توصیف کرد و سپس رسانه‌های خارجی را متهم کرد که قاچاقچیان را «با عنوان مجعول کولبر» معرفی می‌کنند تا زمینه را برای ورود «سلاح و مواد منفجره و مواد مخدر» آماده کنند. این در حالی است که برخی از مسئولان و نیز شهروندان محلی اعتقاد دارند که اجناس مورد ادعای سخنگوی نیروی انتظامی در مرزهای میان کردستان با عراق و ترکیه بطور معمول وجود ندارد و محمولاتی که از مرز وارد میشوند بطور عمده وسائل خانگی، پوشاک و مشروبات الکلی هستند.‌

یک شاهد عینی به "رادیو بین‌المللی فرانسه" تأکید کرد که انتقال مشروبات بطور معمول بوسیله کولبرها انجام نمی گیرد و معمولاً این کار بوسیله کامیون انجام میشود و شبکه باج‌گیری مطمئنی هم دارد، بطوری که این نقل و انتقال ها به سهولت فراوانی، به مقصد میرسند.

با اطمینان می توان گفت که با این «تعریف» از پدیده کولبری که تا کنون از سوی مقامات انتظامی مورد تأکید بود و حتی این واژه را «مجعول» توصیف میکردند، تا حادثه جدید مرگ فجیع ۵ کولبر کُرد، صحبت کردن از کولبرها و بویژه دفاع جانانه از آنها و نقد دشواری زندگیشان، کاری نبود که در فضای سیاسی و رسانه ای ایران بسهولت امکان‌پذیر باشد. معمولاً این نوع دفاعیات به رسانه‌های خارجی و نیات پلید «دشمن» نسبت داده می شد و کم بودند روزنامه نگارانی که به انعکاس شرایط غیرانسانی این کولبرهای مناطق مرزی بپردازند.

فعالان جامعه مدنی هم خیلی امکان پیدا نمی‌کردند تا صدای اعتراضشان را بگوش بقیه هموطنان برسانند؛ آنها این روزها فرصت جدیدی پیدا کرده‌اند تا مطالبات اعتراضی خود را مطرح و پیگیری کنند. در همین رابطه جمعی از فعالان کُرد نامه ای نوشته و کوشیده اند با ترسیم چهره دردمند این زحمتکشان، توجه مسئولان را به ضرورت حمایت از آنان جلب کنند. آنها تأکید کرده اند که «مقایسه شاخص‌های توسعه اقتصادی کردستان، با دیگر مناطق کشور از وجود نابرابری در امر سرمایه‌گذاری و عدم توجه دولت به این مناطق حکایت دارد». آنها نتیجه گرفته اند که «کولبران قربانی فقر و بیکاری چاره ای جز توسل به این حرفه خطرناک ندارند: کولبری یک انتخاب نیست بلکه یک اجبار است».

این در حالی است که ٣٠ نفر از نمایندگان مجلس هم یک طرح دوفوریتی را به مجلس بردند. نایب رئیس فراکسیون امید مجلس در گفتگو با روزنامه "شرق"، این طرح را «ساماندهی و توانمندسازی استان‌های مرزی با هدف پوشش کولبرها  نامیده است. او می گوید «بدنبال آن هستیم که مرزها از این شرایط بیرون بیایند و به مرزهای پایدار و بازرگانی تبدیل شوند».

بروایت "شرق" مسئولان محلی بر این باور هستند که کولبری ...از عراق به ایران و برعکس، از جمله مشاغل مهم در منطقه بشمار می رود و مادام که برای آن جایگزین انتخاب نشده نمی توان مردم را از کمترین حقشان محروم کرد.

آیا اکنون که خضری، نماینده مجلس معتقد است که باید برای تأمین دیه این ۵ قربانی اقدام کرد، می توان درباره قربانیان گلوله خورده این شغل پرمخاطره هم خواستار رسیدگی شد؟
نباید فراموش کرد که احمد شهید، نماینده سازمان ملل متحد در عرصه حقوق بشر، در گزارش رسمی خود از جمله در باره کولبران می نویسد که اقدام آنها برای انتقال برخی از اجناس از عراق به داخل ایران گرچه بطور رسمی جرم تلقی می شود و ارتکاب آن چند ماه زندان در پی دارد، ولی در عمل بسیاری از کولبران در دوران فعالیت خود هدف گلوله‌های مأموران مرزداری قرار میگیرند و سالانه ده‌ها نفر از آنها و نیز اسب‌هایشان، بقتل می‌رسند.