کردستان عراق در جستجوی استقلال: امیدها و یأس‌ها

هنگامی که نیروهای پیشمرگ حکومت خودگردان اقلیم کردستان کنترل شهر نفت‌خیز کرکوک را در سال ۲۰۱۴ و بدنبال حملات گسترده داعش بدست گرفتند، مسعود بارزانی که به خروج نیروهای ارتش عراق از شهر کرکوک اشاره داشت، متذکر شد که اقلیم کردستان عراق مجبور به پرداخت تاوان سیاست‌های اشتباه بغداد نیست.

همچنین، رییس اقلیم خودگردان کردستان عراق با تاکید بر لزوم گردن نهادن به تصمیم مردم این منطقه گفت: برای کسب استقلال کردستان از عراق تلاش خواهد نمود. البته مسعود بارزانی، به ثمر رسیدن این تلاش‌ها را منوط به حمایت جهانی از اعلام استقلال اقلیم کردستان دانست هر چند که زمزمه‌های اعلام استقلال واکنش‌های بسیاری را نه تنها از سوی کشورهای همسایه عراق بلکه در سطح جهانی به همراه داشت.

همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق

در ماه‌های اخیر، اظهارات مقامات اقلیم کردستان عراق مبنی بر اعلام استقلال این منطقه به مرحله جدی‌تری وارد شد. با وجود اینکه، زمزمه‌های برگزاری همه‌پرسی برای اعلام استقلال کردستان عراق، از سال ۲۰۱۴، بارها اعلام شده بود اما تاکنون این امر به تحقق نرسیده است. در نهایت، مسعود بارزانی، روز هفتم ماه ژوئن، در نشستی با حضور احزاب مختلف، در اربیل، مرکز اقلیم کردستان، روز سوم مهر ماه / ۲۵ سپتامبر را برای برگزاری همه‌پرسی اعلام کرد.

بر پایه بیانیه‌ای که در پایان نشست فوق منتشر شد، رای‌گیری در سه استان تشکیل دهنده این منطقه، اربیل، سلیمانیه و دَهوک و همچنین نواحی خارج از مدیریت منطقه برگزار خواهد شد. این اقدام، مهر تائیدی بر اظهارنظرهای کارشناسانی بود که طی یک دهه گذشته، وجود یک حکومت فدرال ضعیف در عراق را موتور محرکه‌ای برای سوق دادن حکومت خودگردان اقلیم کردستان به سمت استقلال ارزیابی می‌کردند.

حضور "کرکوک" در همه‌پرسی استقلال

با وجود مخالفت‌های جامعه جهانی با همه‌پرسی استقلال و به رغم رای مخالف پارلمان عراق، مسعود بارزانی از پارلمان اقلیم خودگردان درخواست کرد تا طرح همه‌پرسی استقلال را بررسی کنند. مجلس اقلیم کردستان که پس از دو سال تعطیلی در روز جمعه ۱۵ سپتامبر تشکیل جلسه داد، طرح برگزاری همه‌پرسی را به تصویب رساند.

بدنبال اعلام موافقت مجلس اقلیم کردستان، مبنی بر انجام همه‌پرسی در اقلیم کردستان، مقامات این منطقه از برگزاری همه‌پرسی در استان کرکوک خبر دادند. کرکوک یکی از استان‌های شمالی عراق است که بدلیل برخورداری از منابع عظیم نفتی، همواره از موارد اختلاف میان مقامات دولت مرکزی عراق و اقلیم خودگردان کردستان بوده است.

مسعود بارزانی، کرکوک را بدلیل حضور جامعه بزرگی از ترکمن‌ها، در کنار جامعه عرب و کرد، نماد همزیستی اقوام و ادیان مختلف برشمرده است. پیش از این نیز مقامات کرد به آن دسته از نیروهایی که قصد جداساختن کرکوک از منطقه اقلیم را دارند، هشدار داده بودند که با چنین نیت و یا اقدامی وارد نبرد با کردها خواهند شد.

واکنش‌های منطقه‌ای و جهانی به طرح همه‌پرسی استقلال

آمادگی حکومت خودگردان اقلیم کردستان عراق برای انجام همه‌پرسی در شرایطی صورت می‌گیرد که عراق پس از ماه‌ها درگیری با گروه موسوم به حکومت اسلامی، داعش، به موفقیت‌های وسیعی دست یافته است. برخی از کارشناسان انجام همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق را بعنوان یک فرآیند سیاسی ارزیابی می‌کنند که در شرایط حساس کنونی می‌تواند به چالش‌های امنیتی در عراق بیافزاید.

همزمان با پافشاری مسعود بارزانی نسبت به برگزاری همه‌پرسی در اقلیم خودگردان کردستان فشار جامعه جهانی بر مقامات اقلیم ادامه یافت. نمایندگان آمریکا، فرانسه، آلمان، بریتانیا و سازمان ملل، روز پنج‌شنبه ۱۴ سپتامبر، در دیدار با مسعود بارزانی خواستار تعویق زمان برگزاری همه‌پرسی شدند. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد هم در بیانیه‌ای نگرانی خود را از تاثیرات احتمالی استقلال کردستان اعلام کردند. شورای امنیت سازمان ملل متحد در این بیانیه ضمن تاکید بر حمایت مستمر خود از حاکمیت، اتحاد و تمامیت ارضی عراق، مخالفت خود را با همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان اعلام نمود.

در حالیکه به نظر می‌رسد همه‌پرسی استقلال کردستان عراق به منزله قدرتمند شدن مقامات این منطقه در مذاکرات با دولت مرکزی باشد، مسعود بارزانی، برگزاری همه‌پرسی را "حق مسلم و قانونی مردم کردستان" و استقلال این منطقه را "مانعی در برابر وقوع جنگ‌های خونین" تلقی می‌کند.

ایران و ترکیه، دو همسایه‌ای که آشکارا با همه پرسی و استقلال مخالفت کردند

ایران و ترکیه، دو کشور همسایه پرنفوذ عراق، که دارای اقلیت کُرد هستند به برگزاری همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق واکنش شدید نشان دادند. این دو کشور، نه تنها استقلال، بلکه خودگردانی وسیع در کردستان عراق را مورد حمایت قرار نمی‌دهند.

کشورهای ترکیه و ایران برای مخالفت با استقلال اقلیم کردستان عراق، سیاست خود را حفظ تمامیت ارضی این کشور اعلام می کنند. اما هر دو کشور خواهانِ یک عراق ضعیف هستند. وجود یک عراق ضعیف، زمینه نفوذ را برای حکومت‌های دو کشور همسایه در میان هر یک از جامعه‌های شیعه و سنی و گروه‌های کُرد عراقی آسانتر می‌سازد.

نمایندگان پارلمان عراق هم در بیانیه‌ای اعلام کردند: همه‌پرسی در اقلیم خودگردان کردستان نقض قانون اساسی عراق و تهدیدی برای امنیت، استقلال و تمامیت ارضی کشور است. اما نمایندگان کُرد در پارلمان عراق، حضور در صحن مجلس و رای‌گیری برای بررسی طرح استقلال اقلیم کردستان را در مجلس عراق تحریم کردند.