کردستان عراق و رویاهای بر باد رفتۀ استقلال

روز چهارشنبه ١٨ اکتبر/٢۶ مهر، ارتش عراق اعلام کرد که تصرف کرکوک فقط یک عملیات نظامی محدود نبوده و هدف اصلی، تسلط کامل بر تمامی خاک عراق و اجرای قانون در سراسر کشور است.

قرار است که پارلمان منطقه‌ای اربیل در بارۀ مسئولیت مسعود بارزانی به عنوان رئیس اقلیم کردستان به بحث بنشیند. برخی ناظران سیاسی از احتمال برکناری یا استعفای بارزانی سخن گفته‌اند.

نفت سرنوشت‌ساز کرکوک

نیروهای حزب دموکرات کردستان عراق که به پیشمرگه شهرت دارند از زمان حملۀ آمریکا به عراق (٢٠٠٣) به تدریج اراضی منطقه را تحت اختیار در آوردند. بدین ترتیب حدود ٢٣هزار کیلومتر مربع در اختیار حکومت خودمختار کرد (اقلیم کردستان) قرار گرفت، اما کردها مجموعاً مدعی ٣٧هزار کیلومتر مربع هستند.

کرکوک نیز عملاً در دست نیروهای کرد بود و بیش از سه‌چهارم نفت این منطقه مستقیماً و به رغم مخالفت دولت مرکزی بغداد توسط حکومت خودمختار صادر می‌شد.

حال، به گفتۀ سیریل روسِل جغرافی‌دان فرانسوی "با از دست دادن کرکوک، درآمد حکومت خودمختار یکباره نصف می‌شود و بی‌نیازی اقتصادی این منطقه و رویای استقلال کردستان عراق بر باد می‌رود".

بازگشت کینه‌های قدیمی

به دنبال تسلط دولت مرکزی عراق بر کرکوک، دشمنی دیرینه میان دو حزب رقیب کرد یعنی حزب دموکرات و اتحادیۀ میهنی دوباره شعله‌ور شده است. مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق و رهبر حزب دموکرات، اتحادیۀ میهنی را به خیانت متهم کرد. برخی از مسئولان حزب دموکرات می‌گویند که اگر اتحادیۀ میهنی "خیانت" نکرده بود، ارتش عراق نمی‌توانست به این آسانی بر کرکوک مسلط شود.

اما در مقابل، اعضای اتحادیۀ میهنی هم مسعود بارزانی را به دزدی متهم می‌کنند. لاهور شیخ جنگی از مسئولان بلندپایۀ اتحادیه و فرماندۀ‌ گردان ضد تروریسم اقلیم کردستان عراق می‌گوید: "در زمانی که ما مشغول حفاظت از ملت کرد بودیم، مسعود بارزانی در حال دزدیدن نفت و افزایش نفوذ خود بود". او می‌افزاید: "از این پس، جان پسران خود را قربانی اقتدار بارزانی نخواهیم کرد".

دلزدگی مردم

خبرگزاری فرانسه در گزارش خود از کردستان عراق می‌نویسد که اینک "افسردگی جای سرخوشی" را گرفته است.

یکی از اهالی کرکوک به اسم عمر محمود به خبرگزاری فرانسه گفته است: "آن رهبرانی که به پیشمرگه‌ها دستور دادند که در مقابل ارتش عراق کوتاه بیایند، نه تنها باید کنار بروند که محاکمه هم بشوند".

این خبرگزاری می‌نویسد تا همین سه هفته پیش فضای شهر اربیل شاد و امیدوارانه بود. هنوز هم پرچم‌ها و بَنِرهای همه‌پرسی استقلال کردستان عراق به در و دیوار دیده می‌شود اما خیابان‌ها خلوت و بسیاری از مغازه‌ها بسته است. یک لوازم‌التحریر فروش به خبرنگار خبرگزاری فرانسه می‌گوید: "تصرف کرکوک توسط نیروهای دولت مرکزی در عرض چند ساعت، غیرمنتظره بود". او می‌افزاید: "در تاریخ کردستان، همیشه کشورهای همسایه مانع استقلال شده‌اند".

یک کارمند ۴٧ سالۀ ساکن اربیل به اسم کامران احمد نیز می‌گوید: "در کرکوک، دولت عراق با حمایت ایران و ترکیه کودتا کرد".

اما در شهر خانقین، مردم به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند: "برگزاری همه‌پرسی استقلال توسط حکومت خودمختار کار اشتباهی بود. آنها به عواقب کار فکر نکرده بودند".

در شهر سلیمانیه هم که مرکز اصلی اتحادیۀ میهنی محسوب می‌شود، دلسردی و نگرانی به چشم می‌آید. بعد از ورود نیروهای دولتی به کرکوک، ده‌ها هزار نفر از اهالی این شهر از ترس به سلیمانیه پناه بردند.

یک مهندس کشاورزی ساکن سلیمانیه به اسم ساسان توفیق همۀ مسئولیت‌ها را به گردن آمریکا می‌اندازد و می‌گوید: "تا همین چند روز پیش آمریکایی‌ها متحد کردها بودند چون در جنگ با داعش به آنها نیاز داشتند، اما حالا یکمرتبه به کردها پشت کرده‌اند".

به گفتۀ یکی از کسبۀ بازار سلیمانیه که حسن محمود نام دارد "تاریخ کردهای عراق پر از شکست است. کرکوک هم شکست تازه اما بزرگی است".