آیا انتقاد «عفو بین الملل» از روایت فرانسوی لائیسیته موجه است؟

سه جامعه شناس ایرانی مقیم کشور های غربی، شهلا شفیق (فرانسه)، معبود انصاری (آمریکا) و علی حاج قاسمی (سوئد) دیدگاه های متفاوت خود را نسبت به بیانیه سازمان عفو بین الملل در این میز گرد رادیوئی به بحث گذاشته اند.

زنان مسلمان در اعتراض به ممنوعیت استفاده از برقع در فرانسه - ٢٥ سپتامبر ٢٠١٠

سازمان عفو بین الملل اخیراً بیانیه ای منتشر کرده است که در آن گروهی از کشور های اروپائی را به تبعیض علیه مسلمانان متهم کرده و چگونگی برخورد با این بخش از شهروندان را در تضاد آشکار با قوانین ضد تبعیض جامعه اروپا تفسیر کرده است.

این گزارش جدید سازمان عفو بین الملل که برای اولین بار تبعیض علیه مسلمانان در اروپا را مورد نقد قرار داده است، به پنج کشور فرانسه، اسپانیا، بلژیک ، هلند و سویس بعنوان نقض کنندگان قوانین ضد تبعیض یاد کرده و مدعی است که در این کشور ها، از جمله در عرصه اشتغال، برای مسلمانان اوضاع مناسبی وجود ندارد.

گزارش یادآوری می کند که در سال ٢٠٠٦ در کشور هلند در حالیکه ٥٦ در صد از زنان هلندی بکار اشتغال داشته اند، تنها بیست و هفت در صد از زنان هلندی ترک تبار و ٢٧ در صد زنان هلندی مراکشی تبار بکار مشغول بوده اند. گزارش البته اعتراف می کند که بخشی از مشکلات اشتغال این خانم ها می تواند مشکل زبان باشد ولی در بسیاری از موارد، نوع پوشش این خانم ها - بویژه اگر نشان دهنده اعتقادات مذهبی آنها باشد- در عدم اشتغال آنان نقش ایفا کرده است.
گزارش تأکید می کند که در سه کشور بلژیک، فرانسه و هلند علیرغم وجود قوانین ضد تبعیض، این قوانین لگد مال می شوند.

"مارکو پرولینی"- کارشناس عفو بین الملل، یادآوری می کند که «استفاده از علائم و نیز پوشش مذهبی یا فرهنگی، بخشی از حق آزادی بیان و نیز حق آزادی مذهب و اعتقادات است»؛ او سیاست مردانی را که به امید جذب آراء از این وضعیت سوء استفاده می کنند مورد انتقاد قرار می دهد.

گزارش عفو بین الملل می نویسد که در ده سال گذشته در کشور های فرانسه، بلژیک، سویس و هلند ورود دانش آموزان محجبه را به مدارس ممنوع کرده اند. این سازمان مدعی است که چنین ممنوعیتی تبعیض آمیز است. گزارش همچنین مقامات حکومتی فرانسه را مورد انتقاد قرار می دهد که مدعی اند بقصد رعایت لائیسیته از ورود دانش آموزان محجبه به مدارس جلوگیری می کنند. به عقیده این سازمان «لائیسیته، با توجه به مواد مندرج در اعلامیه حقوق بشر، دلیل موجهی برای محدود کردن آزادی بیان و آزادی مذهب یا عقیده نیست».

و سرانجام ، عفو بین الملل درباره ساختن عبادتگاه های مذهبی معتقد است که هر نوع ممنوعیتی درباره ساختن نمازخانه یا عبادتگاه ، به بهانه اینکه مردم محل با استقرار آن مخالفند، اقدامی تبعیض آمیز بشمار می رود. گزارش تاکید دارد که حکومت ها موظفند تا به مخالفان محلی بفهمانند که ایجاد عبادتگاه یکی از مولفه های اصلی تأمین آزادی عقیده و مذهب است. دولت ها باید علیه کلیشه های مرسوم در افکار عمومی غرب نسبت به مسجد مبارزه کنند. گزارش عفو بین الملل منطقه "کاتالون" در اسپانیا و نیز کشور سویس را مثال می زند که در مورد اول به بهانه مخالفت شدید اهالی این منطقه، مسلمانان از حق داشتن عبادتگاه محروم اند و چاره ای جز برگزاری نماز در خیابان ها ندارند و در سویس در سال ٢٠٠٩ مردم علیه ساختن مسجد در کشور به صندوق های رأی توسل جستند.

***

در یک میز گرد رادیوئی به همین مناسبت، از سه نفر از جامعه شناسان ایرانی مقیم غرب دعوت کرده ایم تا نقد سازمان عفو بین الملل درباره رفتار کشورهای غربی نسبت به مسلمانان اروپائی را به بحث و تبادل نظر بگذاریم.

خانم شهلا شفیق جامعه شناس و نویسنده مقیم فرانسه، آقای معبود انصاری استاد دانشگاه و جامعه شناس مقیم آمریکا و اقای علی حاج قاسمی جامعه شناس و استاد دانشگاه در سوئد با شرکت در این میز گرد از دیدگاه ها و تجارب خود نسبت به جامعه مهاجران مسلمان پرده بر میدارند.

خانم شهلا شفیق که با بخش هائی از بیانیه موافق است، در عین حال برخی دیگر از تحلیل های سازمان عفو بین الملل را بویژه در باره لائیسیته مورد نقد قرار می دهد و می گوید «از آنجا که این گزارش اسلام و مسلمانان را یک کاسه می کند، یکجانبه و مغرضانه است».
خانم شفیق معتقد است که در فرانسه مسلمانان بسیاری زندگی می کنند که معتقد نیستند که حجاب یک امر اسلامی و یک اجبار اسلامی است؛ حتی بسیاری از زنان مسلمان مایل به استفاده از حجاب نیستند.

شهلا شفیق توضیح می دهد که در فرانسه قانونی که در مورد مدارس تصویب شده و از جمله حجاب را در بر میگیرد، تنها در مورد مدارس لائیک قابل اجراست و در مدارس مذهبی و غیر لائیک این قانون اجرا نمی شود.

بنظر خانم شفیق اینکه اسلام یک مرجع هویتی برای شناسائی مهاجرین تلقی شود، معیار مشکل آفرینی خواهد بود.

در این میز گرد ، آقای علی حاج قاسمی استاد دانشگاه در سوئد، نگاهی انتقادی به روایت فرانسوی مفهوم لائیسیته دارد. او در یک بررسی تطبیقی میان تجربه سوئد و فرانسه، نتیجه میگیرد که نوع نگاه لائیک فرانسوی ها به مسلمانان، یا برخوردشان به حضور خانم های مسلمان در مکان های عمومی، تحریک کننده بوده است. او می گوید ممنوعیت داشتن حجاب در مدارس و اصلاً طرح این بحث در یک چارچوب دموکراتیک، تحریک کننده است. بعقیده او در سوئد اصلاً چنین چیزی وجود ندارد و جامعه چنین مأموریتی برای خود متصور نیست.

علی حاج قاسمی معتقد است که گر چه سوئدی ها در بازار کار بطور کامل موفق نبوده اند ولی نسبت به کشور های دیگر اروپا در افزایش میزان اشتغال در میان مهاجرین مسلمان وضع بهتری دارند.

بعقیده حاج قاسمی عمده کردن پوشش اسلامی باعث ایجاد حساسیت در جامعه می شود و موجب میگردد کسی که روسری بر سر دارد و در جامعه حذف می شود نسبت به جامعه میزبان احساس تعلق نکند.

در این میز گرد، آقای معبود انصاری استاد دانشگاه در آمریکا نیز به تشریح داوری های خود نسبت به پدیده مهاجرت و ناکامی های اروپا نسبت به جذب مهاجران می پردازد.
معبود انصاری معتقد است که رویهم رفته مسلمانان آمریکا به موفقیت هائی دست یافته اند که امروز دیگر کمتر در جامعه آمریکا تبعیضات بشکلی در می آیند که الان در اروپا می بینیم. او می گوید نسل جوانتر مسلمانان در آمریکا امروز خود را بدرستی «آمریکائی» می داند و بدرستی از حق و حقوق خود دفاع می کند. بعقیده انصاری این واقعیت چه بسا تفاوت عمده میان جمعیت مسلمانان در آمریکا و اروپاست.

معبود انصاری اعتقاد دارد که دوران حاشیه نشینی مهاجران از راه رسیده به آمریکا یک دوران موقتی است و پس از مدتی مهاجران به متن جامعه منتقل می شوند، در حالیکه بنظر می رسد در اروپا حاشیه نشینی مهاجران جوان تر با گذشت نسل ها هنوز هم ادامه دارد.

به این گفتگوی جالب گوش کنید.