افغانستان: چگونه "شیشه" جایگزین تریاک می‌شود

به نوشتۀ خبرگزاری فرانسه، معتادانی که در خیابان‌های کابل دستگیر می‌شوند تحت یک برنامۀ ترک اعتیاد اجباری قرار می‌گیرند. هدف این برنامه جلوگیری از گسترش مت‌آمفتامین است که رواج سریع آن، در کشوری که تاکنون دچار بلای تریاک و هروئین بوده، مقامات دولتی را غافلگیر کرده است.

"سلیمان"، ٢۵ ساله، که همراه با چهل نفر دیگر برای ترک اعتیاد به مرکز "ابن سینا" فرستاده شده به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: "اعتیاد، زندگی مرا نابود کرد... برای دسترسی به مواد به هر کاری دست می‌زنم، کار یا دزدی".

سلیمان حدود سه سال قبل، هنگام اقامت در ایران با "شیشه" آشنا شده است. در افغانستان نیز مثل ایران، کلمۀ "شیشه" رایج‌ترین واژه برای انواع مت‌آمفتامین است.

مت‌آمفتامین (یا کریستال) یک مادۀ محرک عصبی شمرده می‌شود که در جنگ دوم جهانی، توسط سربازان آمریکایی، آلمانی و ژاپنی به عنوان مادۀ انرژی‌زا استفاده می‌شد.

اعتیاد به "شیشه"

در افغانستان، "شفاخانۀ ابن سینا" بزرگ‌ترین مرکز ترک اعتیاد به شمار می‌آید. افرادی که به این محل فرستاده می‌شوند باید اجباراً یک دورۀ ۴۵ روزه را طی کنند. این مرکز که در ساختمان‌های یک پادگان قدیمی مستقر شده، در حال حاضر نزدیک به ٩٠٠ معتاد را جای داده است. تا سال ٢٠١٧، اکثر کسانی که در این مرکز بستری می‌شدند معتاد به مواد افیونی بودند (تریاک، هروئین یا مواد مشابه). اما به گفتۀ دکتر عبدالجبار جلیلی "امروزه نزدیک به ٧٠درصد بیماران به مت‌آمفتامین معتادند". دکتر جلیلی بخت بهبود نهایی این افراد را بسیار اندک ارزیابی می‌کند و می‌گوید "بیش از ٧٠درصد آنها، بعد از یک دوره ترک اعتیاد دوباره شروع می‌کنند".

"نقیب‌الله"، ٣۴ ساله، به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: "حدود دو سال قبل، بعد از اینکه خواهرم در سوءقصد طالبان کشته شد، مصرف شیشه را شروع کردم". او می‌گوید: "در روستا، یک نفر به من شیشه تعارف کرد و گفت که این مادّه اعتیادآور نیست و از درد و عذاب رهایت می‌کند". نقیب‌الله می‌افزاید: "اوایل خوشم می‌آمد چون به من انرژی می‌داد اما عوارض منفی کم‌کم به سراغم آمد. داشتم دیوانه می‌شدم و اعضای خانوادۀ خودم را کتک می‌زدم".

بر اساس آمار موجود در سال ٢٠١۵، افغانستان با ٣٧ میلیون جمعیت، نزدیک به ٣ میلیون معتاد دارد. اما کارشناسان معتقدند که این رقم در چهار سال اخیر باز هم بیشتر شده است. نزدیک به ۴٠درصد این افراد به مت‌آمفتامین معتادند. رواج "شیشه" به جای مواد افیونی با سرعتی حیرت‌انگیز، طی چند سال اخیر مشاهده شده است. دکتر عبدالشکور حیدری که در برنامۀ مبارزه با اعتیاد فعالیت دارد، برای خبرگزاری فرانسه روش‌هایی را شرح داده که به قصد فروش بیشتر و رواج مت‌آمفتامین به کار برده می‌شود. مثلاً "شایع می‌کنند که مت‌آمفتامین اعتیادآور نیست و حتی می‌توان آن را برای مقابله با اعتیاد به تریاک و هروئین مصرف کرد. همچنین قیمت‌ها را پایین می‌آورند و در بعضی موارد تحویل هروئین را متوقف می‌کنند تا فرد معتاد را به طرف مت‌آمفتامین سوق دهند".

گسترش پرشتاب مت‌آمفتامین

در افغانستان که نزدیک به ٩٠درصد تریاک جهان را تولید می‌کند، نخستین مورد کشف و ضبط  چند گرم مت‌آمفتامین در سال ٢٠٠٨، در استان هلمند ثبت شد. در عرض ده سال کار به جایی رسید که مقدار مت‌آمفتامین کشف‌شده حدود ١٨٠ کیلوگرم (برای سال ٢٠١٨) اعلام شد. به گفتۀ کبیر ابراهیم‌خَیل، یکی از مسئولان مبارزه با مواد مخدر، تنها در ١٠ ماه نخست سال ٢٠١٩، نزدیک به ٩٣۵ کیوگرم مت‌آمفتامین کشف و ضبط شده است. او می‌گوید: "با این شتاب، مت‌آمفتامین بزودی جایگزین تریاک خواهد شد".

تا سال ٢٠١۵، تولید محلی مت‌آمفتامین در افغانستان اندک بود و بیشتر از ایران قاچاق می‌شد. در ایران، کارگاه‌های تولید "شیشه" که به "آشپزخانه" شهرت دارد، معمولاً از "سودوافدرین" (Pseudoephedrine) به عنوان ماده اولیه استفاده می‌کنند. "سودوافدرین" یک ترکیب شیمیایی ضد احتقان است که در بسیاری از داروهای ضدسرماخوردگی وجود دارد. به همین دلیل، گهگاه در بازار ایران برخی قرص‌های ضدسرماخوردگی نایاب می‌شد.

اما در سالهای اخیر، تولیدکنندگان در افغانستان دریافته‌اند که می‌توانند از یک علف کوهی که در جنوب و غرب کشور می‌روید نیز استفاده کنند.

طالبان هم که همیشه از خشخاش و تریاک به عنوان یک منبع درآمد مهم بهره برده‌اند اینک به بازار "شیشه" وارد شده‌اند. آنان در مناطق تحت اختیار خود، بابت هر کیلوگرم مت‌آمفتامین "عوارض" می‌گیرند. اما از سال ٢٠١٧ به بعد، نیروهای آمریکایی حمله به کارگاه‌های تولید – یا آشپزخانه‌ها – را آغاز کردند. در بهار گذشته، بمباران‌های آمریکایی که کارگاه‌های تولید مت‌آمفتامین را در ولایت فراه هدف گرفته بود، باعث مرگ ٣٠ غیرنظامی شد. با اینحال آمریکایی‌ها تأکید کردند که افراد کشته شده، اعضای طالبان بودند که در تولید مواد مخدر فعالیت داشتند.