مخاطرات ژئوپلتیک در خاورمیانه و افزایش قیمت نفت خام

رویدادهای اخیر مصر یکی از دلایل عمده در افزایش قیمت جهانی نفت خام در هفته های اخیر بوده است.در حالی که قیمت هر بشکه نفت خام سبک در بازار نیویورک در نیمه های ماه گذشته بین 95 تا 96 دلار در نوسان بود، امروز به مرز 106 دلار در هر بشکه صعود کرده است.بسیاری از ناظران بین المللی امکان صعود و نوسانات شدید قیمت نفت خام را در ماه های آینده میدهند. آنان اعتقاد دارند که مخاطرات و تنش های ژئوپلتیک منطقه ای (خاورمیانه) میتواند تأثیرات شدیدی در جهت افزایش و نوسانات بازار جهانی نفت خام داشته باشد. 

در این مجله رادیویی، در وهله نخست تلاش میکنیم که کانون های بالقوه تنش و بحران در منطقه خاورمیانه را که می توانند بازار جهانی نفت خام را دستخوش نوسان و نا آرامی کنند، بررسی نمائیم. سپس، تلاش خواهیم کرد تا اجمالاً عوامل و مکانیزم های بازدارنده صعود و تثبیت قیمت نفت خام را در بازار جهانی نفت بررسی کنیم.

بازار جهانی نفت، همانند همه بازارهای رایج جهان از قانون کلی عرضه و تقاضا تبعیت میکند. هرگونه تغییر در برآورد های صورت پذیرفته در تولید و مصرف جهانی نفت، بازار نفت خام را دچار نوسان قیمت میکند. شدت این نوسانات به رویدادهایی بستگی دارند که بازار را غافلگیر می کنند. پیش بینی بروز برخی رویدادها، بازار را پیشاپیش ملتهب می کند و صعود قیمت ها را موجب میگردد.در صورتیکه این رویدادها، به واقعیت نپیوندند و یا با شدت و حدتی که پیش بینی شده رخ ندهند، قیمت های صعود کرده، به صورت مقطعی سقوط می کنند و سپس، با بروز و یا پیش بینی یک رویداد دیگر، به یکباره صعود می کنند.

پیش بینی مخاطرات ژئوپلتیک، یکی از عوامل پرقدرتی هستند که صعود قیمت ها را به دنبال دارند.
شتاب یافتن رشد اقتصادی در جهان و یا قدرت های بزرگ اقتصادی جهان به منزله مصرف بیشتر انرژی فسیلی تلقی شده و کشش بیشتر تقاضای جهانی نسبت به تولید جهانی را موجب گردیده و قیمت نفت خام را در بازارهای جهانی افزایش میدهد.

از سوی دیگر، افزایش تولید نفت خام و یا چشم انداز مثبت افزایش تولید جهانی نفت در کوتاه ویا میان مدت، همچنین، کندشدن روند رشد اقتصادی در جهان و یا در مناطق و قدرت های عمده اقتصادی جهان، سقوط نسبی قیمت ها را در بازارهای جهانی به دنبال خواهند داشت.

رسیدن به یک نقطه تعادلی قیمت نفت خام امکان پذیر است، اما باید گفت که این نقطه تعادلی دوام نخواهد آورد و دچار نوسان خواهد شد.

اصولاً، نوسانات قیمت و عدم تداوم نقطه تعادلی قیمت از مختصات یک اقتصاد جهانی شده می باشد.

حال، برگردیم به موضوع مخاطرات ژئوپلتیک کنونی در منطقه خاورمیانه که به نظر کارشناسان می تواند اثرات شدیدی را بر روی قیمت جهانی نفت خام در کوتاه مدت داشته باشند.

باید گفت که وجودچندین کانون تنش و بحران در منطقه خاورمیانه، میتوانند در به وجو آوردن نوسان و صعود قیمت ها در بازار جهانی نفت تأثیر داشته باشند.

در اینجا بررسی برای شناخت این کانون ها در خاورمیانه را از کشور مصر آغاز میکنیم.
همانطور که میدانید، مصر یک کشور بزرگ تولید کننده نفت خام نیست و تولید روزانه نفت خام در این کشور از مرز 500 هزار بشکه در روز تجاوز نمی کند. اما نباید فراموش کرد که روزانه در حدود 3 میلیون بشکه نفت خام جهان از کانال سوئز و خط لوله نفت جنوب مدیترانه - که در این کشور قرار دارد، عبور می کند. با توجه به رویداد های اخیر سیاسی در مصر، بازارهای جهانی نفت در باره تداوم انتقال نفت خام از کانال سوئز و خط لوله نفت جنوب مدیترانه نگران است. این نگرانی عامل مهمی در صعود قیمت های جهانی نفت ظرف هفته های اخیر بوده است.

اما درخاورمیانه، مصر تنها کانون تنش نیست، کانونهای تنش بالقوه دیگری نیز وجود دارند.

از ایران شروع می کنیم. همانطور که میدانیم تحت تحریم های شدید نفتی غرب، تولید نفت خام ایران از 3.6 میلیون بشکه در سال 2011 به 2.5 میلیون بشکه سقوط کرده است. پرونده هسته ای جمهوری اسلامی و عدم تعامل ایران با قدرت های بزرگ بر سر آن میتواند تحریم ها را در زمینه نفت خام شدت بخشد. در صورت ادامه تقابل ایران با غرب، اسرائیل میتواند به تأسیسات هسته ای ایران حمله کند. صرف تشدید تحریم ها و بالاگرفتن تهدیدها ی اسرائیل علیه ایران، بازار جهانی نفت نیز میتواند دستخوش التهاباتی گردد.

یاد آور میشویم که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل یکشنبه شب گذشته در گفتگویی با شبکه تلویزیونی سی بی اس آمریکا حسن روحانی را "گرگی در لباس میش" توصیف کرد که "لبخند میزند و بمب میسازد." او در سخنانش، به جامعه جهانی هشدار داد که ایران به خط قرمز اسرائیل نزدیک میشود و اسرائیل در چنین شرایطی منتظر اقدام نظامی آمریکا نخواهد ماند و شاید پیش از آن به تأسیسات اتمی ایران حمله کند.

از ایران که بگذریم، عراق و در گیری های آن با دولت خود مختار اقلیم کردستان(عراق) از دیگر کانون های تنش در بازارهای جهانی نفت خام می تواند باشد.

شرایط امنیتی عراق، طی سال جاری به شدت به خرابی گرویده است. اعلام حکومت خود مختار اقلیم کردستان مبنی بر ایحاد یک خط لوله مستقل که روزانه بیش از 300 هزار بشکه نفت خام کردستان را مستقلاً صادر می کند و به تدریج در ده ساله آینده ظرفیت صادرات را تا 1 میلیون بشکه در روز افزایش میدهد، تنش های تازه ای را بین دولت فدرال و دولت کردستان در عراق ایجاد کرده است.

افزایش خشونت ها و گسترش بمب گذاری ها، مانع از آن گردیده که تولید نفت عراق مطابق با پیش بین های انجام شده، افزایش یابد. در حالی که پیش تر برآورشده بود که تولید نفت خام عراق در سال جاری به مرز 5 میلیون بشکه نزدیک خواهد شد، تولید نفت خام این کشور حتی نسبت به سال 2012 کاهش یافته و هم اکنون از مرز 3.2 میلیون بشکه در روز تجاوز نمی کند.

در شمال آفریقا، کشور لیبی نیز شرایط بسیار دشواری رااز نظر امنیتی دارد. ایجاد گروه های شبه نظامی مختلف و ضعف حکومت مرکزی، اعمال خشونت در این کشور را به نحوی افزایش داده که امنیت تأسیسات نفتی این کشور با دشواریهای عدیده ای همراه می باشد.در چنین شرایطی تولید نفت خام در لیبی که در سال 2012 بیش از 1.6 میلیون بشکه در روز بوده، در ماه ژوئن گذشته به کمتر از 1.1 میلیون بشکه در روز سقوط کرده است. در همین رابطه، شرکت بزرگ نفتی اتریش، "او-ام- و" از 25 ماه ژوئن گذشته به دلایل امنیتی فعالیت های خود را تا دیروز، در لیبی متوقف کرده بود.

تا اینجا ما به کانون های عمده تنش ها در منطقه خاورمیانه اشاره کردیم. باید گفت که کانون های تنش و بحرانی دیگری نیز در منطقه وجود دارند که ما اثرات مستقیم و غیر مستقیم آنها را به دلیل کم بودن وقت، بررسی نکردیم.

در صورتیکه کانون های بحرانی کنونی در خاورمیانه را جمعه کنیم، بدون تردید میتوان گفت که این کانون های تنش میتوانند عرضه جهانی نفت خام را در ماه های آینده با چالش های عمده ای روبرو سازند.

باید خاطر نشان ساخت که اثرات این تنش ها، نوسانات قیمت را در کوتاه مدت به دنبال خواهد داشت، اما در میان مدت مکانیزم های دیگری میتوانند وارد بازی گردیده تا صعود بیش از اندازه قیمت ها را مهار، و یا تعدیل کنند. به عنوان مثال اپک، سارمان کشورهای تولید کننده نفت، خصوصاً، عربستان سعودی قادر خواهد بود که تولید نفت خام خود را به نحوی افزایش دهد که عاملی بازدارنده برای صعود لجام گسیخته قیمت های نفت خام در بازارهای جهانی باشد.

به غیراز کند شدن روند رشد اقتصادی در کشورهای بزرگ نوخاسته صنعتی جهان مانند، چین، هند، برزیل، ترکیه، آفریقای جنوبی، …روند شتابان تولید نفت وگاز شیست در آمریکای شمالی از جمله ترمزهایی هستند که میتوانند افزایش قیمت نفت خام را در جهان تعدیل کرده و قیمت نفت خام را به سوی یک نقطه تعادلی قیمت، هر چند ناپایدار، سوق دهند.

در این زمینه، "ماریا وان در هوون Martia van der Hoeven " مدیر اجرائی آژانس بین المللی انرژی پیش تر در باره تولید نفت و گاز شیست در آمریکای شمالی گفته است: افزایش چشمگیر تولید نفت خام از ذخایرغیرمتعارف در آمریکای شمالی، بازار جهانی نفت را در 5 سال آینده با افزایش قابل توجه عرضه جهانی متحول خواهد کرد.

در آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی برآورد گردیده است :" تولید نفت خام کشورهای غیر عضو اوپک در افق سال 2018 میلادی بیش از 6 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. بیش از 3.9 میلیون بشکه از این افزایش به آمریکای شمالی اختصاص خواهد داشت."