ذخایر گاز اسرائیل و فرآیند صلح در منطقه

در آستانه آغاز گفتگوهای مستقیم صلح بین اسرائیل و فلسطین در بیت المقدس، موضوع صادرات گاز اسرائیل به اردن و سرزمین های فلسطینی در مرکز توجه کارشناسان اقتصادی و ژئوپلتیک در جهان قرار گرفته است. "سیلون شلوم Silvan Shalom " وزیرتوسعه اقتصادی منطقه ای اسرائیل گفته است که "گاز نه تنها منبعی برای افزایش ثروت اسرائیل محسوب میگردد، بلکه، یک ابزار نیرومند سیاسی در خدمت کشورش می باشد." به گفته "سیلون شلوم Silvan Shalom" استخراج از سه میدان بزرگ گازی "تامار Tamar "، "لویاتان Leviathan " و "کاریش Karish " که ذخایر آن بیش از 950 میلیارد متر مکعب بر آورد میگردد، به اسرائیل فرصت می دهد که با پیشنهاد صادرات آن به همسگایانش، یک استراتژی واقعی "گاز برای صلح" را به پیش ببرد.

سیلون شلوم، وزیرتوسعه اقتصادی منطقه ای اسرائیل

با اکتشاف و آغاز بهره برداری از دومیدان بزرگ گازی "تامار Tamar " و "لویاتان Leviathan " اسرائیل به جمع کشورهای عمده تولید کننده نفت و گاز در خاورمیانه پیوسته است. این دو میدان گازی بزرگ در نزدیکی سواحل حیفا در قسمت شرقی دریای مدیترانه واقع گردیده است. استخراج و بهره برداری از
میدان بزرگ گازی "تامار Tamar " که ذخایرش در حدود 282 میلیارد مترمکعب بر آورد می شود، به تنهایی نیازهای انرژی اسرائیل را برای 25 سال آینده تأمین می کند. 540 میلیارد مترمعکب ذخایر گاز میدان "لویاتان Leviathan " افزون بردیگر میدان های متوسط و کوچک گازی، مازاد بر نیازمندیهای کشور اسرائیل بوده و فروش آن میتواند منابع مالی قابل توجهی را برای دولت اسرائیل به وجود آورد. از هنگام کشف این میادین بزرگ گازی، بحث در باره نحوه استفاده از این ذخایر در اسرائیل آغاز گردیده است.
گروهی اعتقاد دارندکه این ذخایرباید برای خود کفایی اسرائیل و نسل های آینده حفظ شود. گروه دیگری خواهان صادرات و افزایش فوری درآمدهای دولت هستند. نهایتاً هیات وزیران اسرائیل در 23 ماه ژوئن گذشته در این خصوص تصمیمی قطعی گرفت. بر اساس این تصمیم، حدود 540 میلیارد مترمکعب برای نیازمندی های داخلی دهه های آینده اسرائیل حفظ خواهد شد و مابقی ذخایر گازی، که بیش از 40 در صد کل ذخایر شناخته شده این کشو را شامل می گردد، صادر خواهد شد.

اکتشاف و بهره برداری از این ذخایر عمده گاز در اسرائیل از نقطه نظر اقتصادی و ژئوپلتیک برای اسرائیل در منطقه حائز اهمیت بسیار زیادی است.

نخست آنکه صادرات گاز اسرائیل در آمدهای سرشاری را نصیب این کشور می کند. با فرض صادرات سالانه 15 میلیارد متر مکعب گاز و با توجه به قیمت متوسط هرمتر مکعب 2.65 دلاردر بازارهای جهانی، اسرائیل در آمد ناخالص سالانه ای در حدود 40 میلیارد دلار از فروش سالانه گاز به دست خواهد آورد. تزریق این درآمد به اقتصاد اسرائیل، در شرایطی که این کشور از نظر مصارف انرژی به خود کفایی صد در صد رسیده باشد، جهش های بلندی را در زمینه اقتصادی برای این کشور 7 و نیم میلیون نفری به وجود خواهد آورد. هم اکنون متوسط در آمد سرانه در اسرائیل در حدود31 هزار دلار است، با افزودن در آمدهای ناشی از صادرات گاز، در سال های آینده در آمد سرانه در این کشور از مرز 35 هزار دلار گذر خواهد کرد و به محدوده متوسط در آمد سرانه در کشورهای اروپای غربی خواهد رسید.

دوم آنکه، اسرائیل به خود کافی در زمینه انرژی دست می یابد و از وابستگی به گاز وارداتی مصر بی نیاز می گردد. مصر تا سال 2010 میلادی نزدیک به 50 در صد مصرف داخلی گاز اسرائیل را تأمین میکرده است.

در ماورای منافع اقتصادی، ابعاد ژئوپلتیک ذخایر صادراتی گاز اسرائیل بسیار با اهمیت تلقی میشود.
"اودد اران" کارشناس مؤسسه مطالعات استراتژیک
تل آویو اعتقاد دارد که گاز اسرائیل، تأثیرات مهمی بر بازی های سیاسی منطقه ای خواهد داشت. وی می گوید که این امر همچنین تأثیراتی بر بازارهای اروپایی و آسیایی، حتی هند و روسیه خواهد داشت.

در منطقه خاورمیانه، به غیر از فلسطین که نخستین مقصد گاز صادراتی اسرائیل خواهد بود، کشور اردن به عنوان نخستین کشور این منطقه، مشتری طبیعی گاز اسرائیل محسوب می گردد.

کشور اردن هاشمی برای تأمین سوخت نیروگا ه های برق خود، نیاز مبرمی به گاز دارد. مصر بیش از 80 در صد گاز مصرفی اردن را تأمین می کرده است. صادرات گاز مصر به اردن پس حملات تروریستی مکرر به خط لوله گاز صحرای سینا، تقریباً قطع شده و کشور اردن را در شرایط دشواری قرار داده است.
در چنین شرایطی، دولت اسرائیل تصمیم گرفته است تا گاز مصرفی مورد نیاز اردن را تأمین کند. عبدالله دوم پادشاه اردن به دلیل نفوذ اسلا گرایان در این کشور، تلاش می کند تا در جهت تأمین گاز مورد نیاز اردن از اسرائیل به نحوی پوشیده عمل کند تا بهانه به دست اسلام گرایان داده نشود. در این راستا، ملک عبدالله دوم
نمی خواهد به هیچ وجه یک قرارداد مستقیم با دولت اسرائیل در زمینه خرید گاز امضا کند.به این جهت، فروش گاز اسرائیل به اردن برای پرهیز از حساسیت های منطقه ای از طریق شرکت های واسطه صورت خواهد گرفت.

شریک بالقوه دیگر اسرائیل در زمینه صادرات گاز این کشور، متحد سابق استراتژیک اسرائیل در منطقه، یعنی کشور ترکیه می باشد. ترکیه یک کشور بزرگ مصرف کننده گاز در منطقه می باشد. در سال 2012 میلادی مصرف گاز طبیعی در ترکیه بیش از 48 میلیارد متر مکعب بوده است. 70 در صد گاز مصرفی مورد نیاز ترکیه از روسیه تأمین می گردد . کشف میدان های بزرگ گازی در اسرائیل و خواست ترکیه برای کاستن از وابستگی این کشور به انرژی و گاز روسیه، از فاکتورهای مهمی است که می تواند اسرائیل و ترکیه را، این دو متحد استراتژیک گذشته را، دوباره بهم نزدیک کند.
هم اکنون بیش از 80 در صد نفت وارداتی اسرائیل از روسیه و جمهوری آذربایجان از طریف خط لوله باکو-تفلیس- سیحان و از خاک ترکیه عبور می کند. در همین حال کشور قبرس که خود دارای منابع گاز است نیازی به گاز اسرائیل ندارد. اما قبرس می تواند به عنوان پلی برای عبور گاز اسرائیل به اروپا مورد استفاده قرار گیرد. یاد آور می شویم که اکتشاف میدان بزرگ گازی "آفرودیت" درآبهای نزدیک به قبرس این کشور را از واردات گاز طبیعی بی نیازکرده است.

اما بر گردیم به همسایگان نزدیک اسرائیل، یعنی مصر و فلسطین. در باره مصر بسیاری از کارشناسان در زمینه نفت و گاز اعتقاد دارند که منابع گازی در کشور مصر به نحو خوبی بهره برداری نشده و در آینده ای نه چندان دور، مصر نیازمند واردات گاز خارجی خواهد بود.روابط تجاری بین دو کشور مصر و اسرائیل در زمینه توافقات گازی میتواند شکل دیگری به خود بگیرد و در آینده جهت آن وارونه شده و مصر وارد کننده گاز اسرائیل باشد.

همین اصول می تواند در باره فلسطین نیز صدق کند.
ورشکستگی، تنها میدان گازی فلسطین را که در ٩٠ کیلومتری سواحل شمالی این کشور واقع است، تهدید می کند. ذخایر این میدان گازی که در هنگام اکتشاف بیش از 88 میلیارد مترمکعب تخمین زده شده بود، هم اکنون به دلیل مدیریت بد به کمتر از 38 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

دو دوستگی بین فلسطینان و خواست های دولت اسرائیل در زمینه ترانزیت گاز از طریق خط لوله "اشکلون" و کنار گذاشتن حماس از فرآیند بهره برداری از این میدان گازی از سوی اسرائیل، مشکلات فلسطینیان را در باره بهره برداری فنی و سودمند بودن این میدان گازی افزایش داده است.

بدون تردید، گاز اسرائیل می تواند عامل مهمی در جهت فرآیند صلح بین اسرائیل و همسایگانش، خصوصاً فلسطین باشد. اما نباید فراموش کرد که شرط اصلی برای نیل بدین هدف، نشان دادن خواست واقعی اسرائیل و شرکت های گازی وابسته به این کشور برای ایجاد یک ارتباط شفاف و با دوام با کشورهای همسایه اسرائیل می باشد.