در آیندۀ بازار جهانی گاز، تکنولوژِی گاز مایع نقش مهمی خواهد داشت. در حالی که کشورهایی مثل قطر در این راه تلاش و پیشرفت فراوان کرده‌اند، ایران هنوز مردد است و تا رسیدن به ظرفیت صدور انبوه گاز راه زیادی دارد. فرض بهره بردن از فرصت‌های سیاسی و جای روسیه را در این بازار اشغال کردن، برای ایران، حداقل تا دو دهۀ دیگر، فرض بسیار بعیدی است.
روزنامۀ لوموند در شمارۀ مورخ سه‌شنبه سوم ژوئن ٢٠١٤ مقاله‌ای دارد تحت عنوان: "گاز، وسوسۀ ایرانی". نویسندۀ مقاله در آغاز، با پرو بال دادن به تخیلات خود، آینده را چنین توصیف می‌کند: "در مرکز انشعابات شرکت روسی گازپروم، روی تابلوهایی که مسیر خط لوله‌ها را با چراغ‌های رنگارنگ نشان می‌دهد، همۀ خطوطی که از شمال سیبری به مرزهای اتحادیۀ اروپا می‌رود، خاموش شده‌اند... در لوله‌هایی که از اوکراین و بلاروس و دریای بالتیک می‌گذرد تا بازار اروپا را تغذیه کند، دیگر حتی یک مولکول گاز متان هم نیست... بیست و هشت کشور اتحادیۀ اروپا گاز روسیه را تحریم کرده‌اند تا ولادیمیر پوتین و سیاست‌های ماجراجویانه‌اش را در قبال اوکراین تنبیه کنند... بدین ترتیب اروپا به چهل سال همکاری بی‌دردسری که در دوران برژنف شروع شده بود پایان داده است... ایران که به صحنۀ جهانی بازگشته ذخایر عظیم گاز خود – دومین ذخایر جهانی بعد از روسیه- را در دسترس قرار داده... قارۀ پیر اروپا دوباره نفس می‌کشد و خود را گرم می‌کند"...
تخیلات نویسندۀ روزنامۀ لوموند، ژان میشل بزا1 به همین جا ختم می‌شود. مقالۀ لوموند سپس به واقعیات باز می‌گردد و گوشزد می‌کند که تحقق وضعیت توصیف‌شده به این سادگی‌ها نیست.
بازار اروپا در دسترس است
فرضی که لوموند مطرح کرده در رسانه‌های فارسی زبان از چندی پیش مورد توجه قرار گرفته است. بیش از یک ماه پیش (١٧ اردیبهشت)، معاون وزیر نفت در امور بین الملل گفته بود "صادرات گاز ایران به کشورهای اروپایی امکان‌پذیر است و زمانی که ایران بخواهد می‌تواند این صادرات را انجام دهد".
قبل از او، وزیر صنعت و معدن ایران، محمدرضا نعمت‌زاده نیز به یک روزنامۀ آلمانی (٢۵ فروردین) گفته بود "ایران بزرگترین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد و ما هم‌اکنون بر روی پروژه‌های بزرگتری کار می‌کنیم تا بتوانیم خط لوله‌ای بسازیم که به وسیله آن بتوان به ترکیه سوخت صادر کرد. به این ترتیب ما می‌توانیم به کشورهای غربی گاز صادر کنیم".
نعمت‌زاده تأکید کرده بود که ایران می‌تواند "شریک قابل اعتمادی برای مدت زمانی طولانی باشد".
روزنامۀ لوموند مصاحبۀ نعمت‌زاده را با یک روزنامۀ آلمانی2 اتفاقی نمی‌داند و در انتخاب رسانه از سوی مقام ایرانی، تمایل ویژۀ تهران به آلمان را می‌بیند و یادآوری می‌کند که چهل درصد گاز مصرفی آلمان در حال حاضر از روسیه وارد می‌شود.
رویای گاز ایران
علاوه بر بحران اوکراین و زورآزمایی پوتین با اروپاییان بر سر گاز، گشایش نسبی در مذاکرات اتمی و گرم شدن گفتگوی تهران با دنیای غرب نیز در ساخته و پرداخته شدن "رویای گاز ایران" بی‌تأثیر نبوده است.
نه تنها برخی مقامات ایرانی، که بسیاری از شرکت‌های اروپایی این آرزو را در سر دارند که روزی جریان پربرکت گاز ایران به اروپای غربی برسد و پیش از همه مشعل‌صنایع آلمان را روشن کند.
اما با وجود اختلافات سیاسی میان مسکو و اتحادیۀ اروپا و شاخ و شانه کشیدن‌های پوتین و تهدیدهای توخالی غربی‌ها، گاز روسی همچنان به اروپا می‌رسد و قراردادهای مربوطه نیز گاه حداقل برای بیست و پنج سال آینده معتبرند.
روسیه با این که در مورد سوریه و موارد دیگر متحد ایران به شمار می‌آید، همه کار می‌کند تا مبادا گاز ایران به عنوان رقیب قد علم کند. نباید فراموش کرد که شرکت گاز روسیه، گازپروم، نزدیک به یک‌چهارم نیازهای اروپای غربی را تأمین می‌کند.
در فهرست چالش‌ها و مشکلات ایران، علاوه بر رقابت روسیه، تحریم‌های بین‌المللی نیز هست که موانع متعددی بر سر راه داد و ستد با غرب ایجاد می‌کند. دعواها و جبهه‌بندی‌های سیاست داخلی را هم نباید دست کم گرفت.
فن‌آوری آینده
مشکلات و موانع سیاسی به کنار، جنبۀ فنی قضیه نیز تعیین‌کننده است.
برای صدور حجم بسیار زیاد گاز، کاربرد تکنولوژی گاز مایع الزامی است. اما این فن‌آوری پیچیده در انحصار شرکت‌های بزرگ غربی است.
به طور کلی انتقال گاز در دنیا از دو راه صورت می‌گیرد:
- خط لوله (طولانی‌ترین خط لوله، خطی است که گاز ترکمنستان را به چین می‌برد و ٨٧٠٠ کیلومتر طول دارد).
- با کشتی
انتقال گاز در سطح جهانی و در فاصله‌های بسیار زیاد، با خط لوله گاه بسیار دشوار و یا غیرممکن می‌شود. خطوط لوله امروزه فراوان از زیر دریا می‌گذرند (مثلاً در خلیج فارس) اما عبور از اقیانوس اطلس به دلایل فنی و اقتصادی هنوز در دسترس نیست.
به همین دلیل فن‌آوری‌های دیگری برای انتقال گاز به کار گرفته شده که مهم‌ترین آن معروف به تکنولوژی گاز طبیعی مایع است (ال‌ان‌جی3).
در این فن‌آوری، گاز طبیعی استخراج‌شده باید تا -161°C سرد شود تا به حالت مایع در آید. با این روش، حجم گاز نیز تقریباً 600 برابر کاهش می‌یابد. این گاز که نود درصد آن را متان تشکیل می‌دهد در شکل مایع قابلیت حمل با کشتی را دارد.
روسیه همچنان بی‌رقیب است
آقای فیلیپ سوکه، مدیر شرکت گاز و نیرو4 که از شعبه‌های توتال محسوب می‌شود می‌گوید: "اروپا سالانه 150 میلیارد متر مکعب از روسیه گاز وارد می‌کند. محال است بتوان از این منبع گذشت. جایگزین کردن آن برای اروپا هزینه‌های سنگین خواهد داشت".
ساختن تأسیسات لازم از جمله ترمینال‌های ال‌ان‌جی که باید گاز مایع را به حالت گاز مصرفی برگرداند، به عقیدۀ مدیر شرکت گاز و نیرو حداقل حدود بیست تا سی درصد هزینۀ اضافی خواهد داشت.
فیلیپ سوکه بر سنگینی و پیچیدگی تکنولوژی گاز مایع تأکید دارد و می‌گوید: "قطر با این که از سال ٢٠٠١ سرمایه‌گذاری و فعالیت در زمینۀ گاز مایع را شتاب داد، اما تولید به معنای واقعی را از سال ٢٠١٠ شروع کرد".
آقای سوکه پبشرفت قطر را در این زمینه بسیار سریع ارزیابی می‌کند و دلیل این موفقیت را هم البته منابع مالی بی‌حد و اندازه و همراهی و همکاری بی‌دریغ شرکت‌های بزرگ غربی می‌داند.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران برای صدور گاز میدان پارس جنوبی، هنوز در انتخاب فن‌آوری ال‌ان‌جی و یا گسترش شبکه‌های خط لوله تردید دارد. طی ده سال اخیر، قطری‌ها با سرمایه‌گذاری سنگین، گاز همین حوزه را استخراج کرده و فروخته‌اند و ایرانی‌ها جز حرص و غبطه خوردن کار دیگری نکرده‌اند.
دو دهۀ سرنوشت‌ساز
مدیر یک شرکت بزرگ اروپایی که نخواسته نامش فاش شود به روزنامۀ لوموند گفته است: "آیا جو اعتماد با ایران به اندازه‌ای شکل گرفته که شرکت‌ها بتوانند ده‌ها میلیارد یورو در این کشور سرمایه‌گذاری کنند؟"
در هر حال شرکت توتال مطمئن است که ایران توان اشغال جایگاه روسیه و صدور بیست میلیارد متر مکعب گاز به اروپا را ندارد.
تجزیه و تحلیل‌های درازمدت اروپایی به این نتیجه رسیده که تحولات در بازار گاز حداقل به ده تا پانزده سال وقت نیاز دارد. تکنولوژی گاز مایع در این راه عاملی تعیین‌کننده است و در واقع تکنولوژی دهه‌های آینده به حساب می‌آید.
برخی از کشورهای توسعه‌نیافته و فقیر دنیا که اینک از وجود ذخایر گاز در خاک‌شان خبردار شده‌اند به این امید هستند که به لطف شرکت‌های بزرگ و به برکت تکنولوژی گاز مایع، محصول خود را به مقادیر بسیار زیاد به بازارهای هزاران کیلومتر دورتر عرضه کنند.
اروپایی‌ها هم بدیهی است که به زودی از گاز روسیه بی‌نیاز نخواهند شد. تنها راه منطقی برای آنها تلاش جدی و فزاینده در جهت پیشرفت‌های فنی و به موازات آن، یافتن منابع جایگزین است.
حتی آمریکا از هم اکنون به فکر فروش گاز شیست خود به اروپایی‌ها است. اگرچه بهره‌برداری از گاز شیست هنوز با دشواری‌هایی روبروست و بخصوص پرسش‌ها و نگرانی‌های زیست‌محیطی زیادی را دامن زده اما با اینحال، شرکت‌های عظیم آمریکایی اطمینان دارند که از سد همۀ مشکلات خواهند گذشت و تا پانزده سال دیگر، فرآورده‌های خود را از طریق اقیانوس اطلس به بازار اروپا خواهند رساند. به عقیدۀ کارشناسان، گاز آفریقای شرقی نیز تا یکی دو دهۀ دیگر منبع قابل توجهی خواهد بود.
بدین ترتیب، برای دهه‌های آینده و به عنوان بدیل روسیه، راه‌حل‌های متعددی پیش پای اروپایی‌ها خواهد بود که تنها یکی از آنها، و نه مهم‌ترین آنها، می‌تواند گاز ایران باشد
1-Jean-Michel Bezat
2- Handelsblatt
3- GNL :Gaz Naturel Liquéfié (LNG :Liquefied natural gas)
4-Gas & Power
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید