پیشینۀ طب اسلامی در کتاب‌های حدیث

استفادۀ دارویی از ادرار شتر در تاریخ اسلام پیشینۀ درازی دارد. حتی ابوعلی سینا نیز آن را برای درمان بعضی از بیماری‌ها تجویز کرده است. استفاده از ادرار گاو برای تطهیر در «وندیداد» که یکی از نَسْک‌های پنجگانۀ اوستاست توصیه شده است. در یهودیت و مسیحیت به آدابی از این دست برنمی‌خوریم. در دین بهایی نیز که دینی ایرانی است نشانی از این آداب نمی‌بینیم. در آن دین هر چیز ناپاک و چرک را تنها با شست و شویِ آن با آب زلال و «بکر» پاک و تمیز می‌‌کنند.

. © DR

یکشنبۀ گذشته ۱۹ آوریل فردی به نام «مهدی سبیلی»، مدیر «انجمنِ علمی- آموزشیِ طب الصادق»، ویدئویی دربارۀ خاصیتِ درمانی و پیشگیرانۀ ادرار شتر در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد و واکنش گستردۀ ایرانیان را در رسانه‌های مجازی و گاه در مطبوعات رسمی کشور برانگیخت. او در آن ویدئو که در اصطبلی در کنار شتری دو کوهانه فیلمبرداری شده بود مدعی شد که امام صادق نوشیدن ادرار شتر را برای درمان بیماری‌هایِ تنفسی توصیه کرده است و افزود که این مایع بهترین دارو برای پیشگیری از مبتلا شدن به ویروس کروُنا و اثربخش‌ترین درمانِ بیماری کوُوید ۱۹ و دیگر بیماری‌هایِ ریوی است. سپس خود لیوانی از ادرار شتر را در برابر دوربین نوشید و رو به مردم گفت: اگر می‌خواهید اثربخش باشد باید آن را «گرم و تازه» بنوشید.

از زمانی که ویروس کروُنا وارد ایران شده، مدعیان و هواداران طب سنتی و اسلامی می‌کوشند باورها و دیدگاه‌های خود را با بی‌پروایی در میان مردم تبلیغ کنند. چندین وب‌سایت و مرکز آموزشی در شهرهای گوناگونِ کشور زیر عنوانِ «طب اسلامی و سنتی» به فعالیت‌های گستردۀ تبلیغی پرداخته‌اند. بعضی از آن‌ها از پشتیبانیِ مقام‌های جمهوری اسلامی نیز برخوردارند. تنی چند از نزدیکان علی خامنه‌ای از طب سنتی و اسلامی آشکارا حمایت می‌کنند. چندی پیش علی‌اکبر ولایتی، پزشک، استاد تاریخ پزشکیِ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و از مشاورانِ رهبر جمهوری اسلامی، از وزارت بهداشت خواست که به فعالان تجربی طب سنتی مجوز بدهد.

باری، در واکنش به انتشار ویدئوی «نوشیدن ادرار شتر» کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت، روز دوشنبه ۲۰ آوریل اعلام کرد که آن وزارت توصیه‌هایی از این دست را تأیید نمی‌کند و افزود: «اما چون وزارتِ بهداشت ناظر بر حریم خصوصیِ مردم نیست و ما وارد این مسائل نمی‌شویم، در نتیجه، هر کسی آزاد است به اصطبل برود و هرچیزی را که بخواهد مصرف کند». واکنش دوپهلو و نرم‌خویانۀ وزارت بهداشت به آن ویدئو اعتراض‌هایی را در جامعۀ مدنی ایران برانگیخت. برای مثال، کامبیز نوروزی، حقوق‌دان و وکیل دادگستری، در یادداشتی در کانال تلگرامی‌اش سخنانِ کیانوش جهانپور را «بی‌ربط» دانست و نوشت که تشویق مردم به نوشیدن ادرار شتر مربوط به «بهداشت عمومی» و از مسائل نظم عمومی است و ربطی به حریم خصوصی مردم ندارد. او وزارت بهداشت را به «ناتوانی و بی‌بضاعتی» متهم کرد.

نوشیدن ادرار شتر را فقهای شیعه در کتاب‌های حدیث از قول امامان توصیه کرده‌اند. محمد باقر مجلسی معروف به علامۀ مجلسی، فقیه قرن ۱۷ میلادی، در کتاب « حِلْیَة المُتَّقین» می‌نویسد: در حدیث منقول است که مفضل به خدمت حضرت صادق (علیه السلام) آمد شکایت کرد از تنگی نفس و گفت اندک راهی که می‌روم نفسم تنگ می‌گردد و می‌نشینم. فرمود که بولِ شتر بخور تا ساکن شود (ص ۱۳۷). علامۀ مجلسی در همان‌ کتاب می‌نویسد: حضرت امام موسی (علیه السلام) فرمود که بول شتر نافع‌تر است از شیر او و حق تعالی در شیرش شفا قرار داده است (ص ۳۷).

«شیخ حُرّ عاملی» از علمای شیعۀ قرن ۱۷ میلادی نیز در کتاب «وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة» نقل می‌کند که شخصی از امام صادق پرسید: آیا کسی می‌تواند ادرار گاو را بنوشد؟ امام پاسخ داد: اگر برای درمان باشد می‌تواند ادرار شتر و گوسفند را نیز بنوشد. استفادۀ دارویی از ادرار شتر در تاریخ اسلام پیشینۀ درازی دارد. حتی ابوعلی سینا نیز آن را برای درمان بعضی از بیماری‌ها تجویز کرده است.

استفاده از ادرار حیوانات چه برای درمان و چه برای تطهیر (پاک گردانی) در دین‌های دیگر نیز توصیه شده است. در وندیداد که یکی از نَسْک‌های پنجگانۀ اوستاست و دربرگیرندۀ مسائل بهداشتی و آیینیِ دین زرتشتی است، آمده است که اگر مدت حیض زن طولانی باشد، «مزداپرستان باید گذرگاهی خالی از درخت و گیاه انتخاب کنند و سه گودال در زمین بکنند. آنگاه در دو گودال اول زن را با گُمیز گاو و در گودال سوم با آب شستشو دهند».

در یهودیت و مسیحیت به آدابی از این دست برنمی‌خوریم. در دین بهایی نیز که دینی ایرانی است نشانی از این آداب نمی‌بینیم. در آن دین هر چیز ناپاک و چرک را تنها با شست و شویِ آن با آب «بکر» پاک و تمیز می‌‌کنند و منظور از آب بِکر، چنان که در کتاب اقدس، آمده است آبی است که اوصاف ثلاثۀ آن یعنی رنگ و بو و مزه‌اش تغییر نکرده باشد.

البته بعید به نظر می‌رسد که امروز مسلمانان ایران، حتی عامی‌ترینشان، ادرار شتر را درمان‌بخش بدانند. در میان زرتشتیان نیز استفاده از ادرار گاو برای تطهیر و شست و شو، رسم و آیین متروک و منسوخی باید باشد. اما احتمال می‌رود در بعضی از کشورهای عربی نوشیدن ادرار شتر هنوز در میان گروه‌هایی از مردم رایج باشد. به همین سبب، پس از ظهور بیماری مِرس (سندروُم تنفسی خاورمیانه) در ۲۰۱۲ «سازمان جهانی بهداشت» به مردم کشورهای عربی توصیه کرد که از نوشیدنِ ادرار شتر خودداری کنند. زیرا معلوم شد که بیماری «مِرس» بر اثر وارد شدن ویروسی از خانوادۀ کروُناویروس در بدن ایجاد می‌شود و انتقال دهندۀ آن ویروس به انسان «شتر» است.

در بحران بهداشتی «مِرس» سازمان جهانی بهداشت مردم را نه تنها از نوشیدن ادرار شتر برحذر داشت بلکه آنان را به پرهیز از نوشیدنِ شیر خام شتر و نیز خوردنِ گوشت آن حیوان دعوت کرد.