سردار سرتیپ محسن فخری زاده مهابادی که بود؟
محسن فخری زاده، رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، که رسانه‌های رسمی و نیمه رسمی ایران از وی به عنوان «دانشمند برجستۀ هسته‌ای» و یکی از کارآ‌ترین دست اندرکاران تحقیقات اتمی و صنایع دفاعی و بویژه پدر «برنامۀ پدافند هسته‌ای ایران» یاد می‌کنند، «عضو ارشد سابق سپاه پاسداران انقلاب» در «زمینۀ موشکی» بود که در روز جمعه ٧ آذر ماه در آبسرد دماوند در ٤٠ کیلومتری شرق تهران در یک حملۀ برنامه ریزی شده به قتل رسید. وی در سال ١٣٣۶ در قم زاده شده بود.
نتشر شده در:
محسن فخری زاده، بر خلاف بسیاری دیگر فرماندهان سپاه پاسداران ایران که همواره سراسر فضای عمومی کشور را پوشانده‌اند، نه تنها بیشتر «در خفا» می‌زیست، بلکه آگاهی‌های چندانی نیز در بارۀ او در دست نبود. رسانه‌های ایران حتی اینک پس از مرگ او جز سال و محل تولد و «دانشمند» خواندن او اطلاعات چندان دیگری در بارۀ وی منتشر نکرده‌اند. منابعی که او را استاد دانشگاه امام حسین خوانده‌اند، در بارۀ اینکه وی خود در کجا آموزش دیده سکوت کرده‌اند.
هر چند نام وی از ٢٤ مارس ٢٠٠٧ به عنوان پژوهشگر ارشد وزارت دفاع در کنار هفت نفر دیگر که در «برنامۀ توسعۀ اتمی و موشکی» ایران دست داشتند، در سیاهۀ افراد تحت تحریم سازمان ملل متحد قرار گرفته بود، اما مطالب زیادی در بارۀ او در نشریات ایران منتشر نمی‌شد.
محسن فخری زاده بویژه از هنگامی که در سال ٢٠١٨ بنیامین نتانیاهو در کنفرانس مطبوعاتی خود با نمایش اسناد ربوده شده از ایران بدان اشاره کرد و گفت «این نام، فخری زاده، را به یاد داشته باشید»، شناخته تر شد. نام وی در این اسناد به عنوان رئیس برنامۀ اتمی جمهوری اسلامی ایران از سال ١٩٩٨ به اینسو آمده بود. نخست وزیر اسرائیل از وی با عنوان «مرد سایۀ» برنامۀ اتمی ایران یاد کرد.
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)، در پی قتل محسن فخری زاده نوشت «وی نقش بی بدیلی در به سرانجام رساندن طرح‌های مختلف داشت و با اقدامات خود توانست توان دفاعی کشور را به تراز قابل قبولی از بازدارندگی برساند».
محسن فخری زاده، بر اساس اسنادی که به دست منابع بین‌المللی رسیده، هدایت برنامه‌های اتمی نظامی ایران را که به باور آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ٢٠٠٣ متوقف شده و یا به تعلیق درآمده، بر عهده داشته است.
برخی آگاهی‌ها از پیوستن او به سپاه پاسداران در اوایل انقلاب حکایت می‌کند. بر اساس همین آگاهی‌ها او در تامین تجهیزات و قطعات مورد نیاز تحقیقات وصنایع اتمی ایران شرکت داشته است.
محسن فخری زاده ریاست طرح مخفیانۀ آماد را که بر اساس آگاهی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دو برنامۀ تحقیقاتی برای تهیه «بارانفجاری هسته‌ای» و «پیوند» آن به تجهیزات دیگر در ساخت سلاح اتمی (طرح‌های ١١٠ و ١١١) و نیز تدارک «مادۀ انفجاری محرک» (طرح ٣) و غنی سازی اورانیوم (طرح ٤) را در برمی‌گرفته، بر عهده داشته است.
ایران که در سال ٢٠١۵ آگاهی‌های تازه‌ای در بارۀ تحقیقات گذشتۀ خود تسلیم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمود، وجود این طرح و هر گونه برنامۀ پژوهشی تسلیحاتی در این زمینه را همواره انکار کرد. کارشناسان آژانس با توجه به اسناد و شواهد بدست آمده، اطمینان کامل دارند که این کشور در گذشته چنین برنامه‌ای را دنبال کرده است.
برپایۀ همین آگاهی‌ها به نظر می‌رسد که شرکت او در این برنامه‌ها به چند دهۀ پیش و به تلاش ایران برای دست یافتن به یک کلاهک اتمی متمرکز بوده است و پس از توقف آن طرح‌ها تحت فشار و تحریم بین‌المللی، او سرپرستی برنامه‌های تحقیقاتی دیگری را که استفادۀ دوگانه دارند بر عهده گرفته است.
به نظر می‌رسد که نقش «سازمانی» و «حافظۀ تشکیلاتی» او در بارۀ شبکه‌های ارتباطی جمهوری اسلامی ایران در زمینۀ تحقیقات اتمی و نظامی بیش از مقام علمی وی مورد توجه بوده باشد. او به احتمال بسیار بیش از هر کس دیگری در جریان اینگونه مناسبات بوده و از این روست که نقش او را در این زمینه، همانند جایگاه قاسم سلیمانی در بارۀ عملیات و ارتباطات خارجی سپاه پاسداران می‌دانند.
کارشناسان بین‌المللی بر این باورند که هر چند ایران برنامۀ جستجوی سلاح اتمی خود را متوقف کرده است، اما آگاهی‌ها، شبکه‌ها و پیوندهای گذشته به منظور از سرگیری آنها را حفظ کرده و از همین رو و در این زمینه است که محسن فخری زاده جایگاه ویژه‌ای از آن خود داشت.
از آنجا که مقامات ایران وجود برنامۀ تحقیقات نظامی اتمی در گذشته و هر گونه چشم انداز دست زدن به آن در آینده را انکار می‌کنند، در بیان اهمیت نقش و جایگاه محسن فخری زاده به مشارکت سازمان تحت ریاست او در تحقیقات وزارت بهداشت در زمینۀ مقابله با ویروس کرونا و تلاش برای تولید واکسن متوسل شده‌اند. شماری از مسئولان کشور بگونه‌ای سخن گفته‌اند که گوئی او هدایت علمی یک برنامۀ تحقیقاتی پیشرفته برای دست یافتن به واکسن ضد کوویدـ١٩ را بر عهده داشته و هدف از میان بردن او، محروم کردن این کشور از یک کشف حیاتی در دوران دشوار شیوع کرونا بوده است.
مجید تخت روانچی در نامه به دبیر کل سازمان ملل متحد با اشاره به همین همکاری‌ها کوشش کرده است در زمینه تولید واکسن ضد کوویدـ١٩ نقشی مستقیم به وی نسبت دهد.
هر چند بسیاری می‌پندارند که قتل او برنامۀ اتمی نظامی جمهوری اسلامی را به کُندی خواهد انداخت، اما بسیاری نیز بر این باورند که نبود او اثری در این زمینه نخواهد داشت، زیرا وی دیگر نقش مستقیمی در انجام پژوهش‌ها نداشته است.
این چنین از میان رفتن وی بیش از آنچه لطمه‌ای بر برنامۀ اتمی ایران باشد، ضربه‌ای به سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران است که مقامات این کشور به رغم ناکامی‌های پیاپی در این زمینه، همواره به آنها می‌بالند.
یوسی مِلمَن، روزنامه نگار اسرائیلی، با انتشار یک توئیت، با اشاره به مسئولیت‌های فخری زاده در توسعۀ برنامه‌های تسلیحاتی ایران، نوشته است که او از سال‌ها پیش یکی از اهداف سرویس‌های اسرائیلی بوده است. جان برِنان، رئیس پیشین سیا در دورۀ باراک اوباما، قتل محسن فخری زاده را «یک جنایت» و «نقض آشکار حقوق بین‌الملل» توصیف می‌کند و از دولت ایران می‌خواهد در دام «انتقام جوئی نیفتد» و در انتظار بازگشت مقامات مسئول به کاخ سفید بماند. رهبر جمهوری اسلامی ایران خواستار مجازات عاملان ترور محسن فخری زاده شد و حسن روحانی اعلام کرد که ایران پاسخ این ترور را در موقع «مناسب» خواهد داد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید