چرا ایران نمی‌تواند در بازار جهانی گاز نقش تعیین‌کننده داشته باشد؟
بنا بر ارزیابی‌های شرکت‌های تخصصی، ایران بعد از روسیه دومین ذخائر گاز جهان را در خود دارد. در حالی که دنیا شاهد افزایش بهای انرژی است و اروپاییان در فکر تحریم گاز روسیه هستند، همۀ نگاه‌ها متوجه ذخائر عظیم ایران شده است. اما چرا ایران قادر نیست در بازار جهانی گاز جای بیشتری را به خود اختصاص دهد؟
نتشر شده در:
سخنان مجید چگنی، معاون وزیر نفت، در بارۀ احتمال صدور گاز ایران به اروپا، بار دیگر توجه رسانه‌های اروپایی را به منابع گاز ایران و به عنوان بدیلی برای گاز روسیه جلب کرده است.
خبرگزاری فرانسه یادآوری می‌کند که در سال گذشتۀ میلادی (۲٠۲۱)، ۴۵درصد کل واردات سوخت فسیلی اتحادیۀ اروپا، گاز روسیه بوده است. حال با ادامۀ جنگ اوکراین و تحریم‌های فزاینده علیه روسیه و به طور کلی گران شدن قیمت انرژی در جهان، گاز ایران می‌تواند منبع رویاهای بزرگ چه برای ایرانی‌ها و چه برای اروپاییان باشد.
نشریۀ اقتصادی "تریبون" نیز می‌نویسد که در سال ۲٠۲٠، ایران ۲۵٠ میلیارد مترمکعب گاز تولید کرده و بدین ترتیب بعد از ایالات متحد آمریکا و روسیه، سومین تولیدکنندۀ گاز جهان بوده است.
اما اینهمه تولید کجا رفته است؟ مشکل اینجاست که تقریباً تمام گاز ایران در داخل کشور مصرف می‌شود.
چنان که مجید چگنی، معاون وزیر نفت در امور گاز گفته است: "به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور مصرف می‌شود"...
به گفتۀ او کل صادرات گاز ایران در سال ۱۴۰۰ خورشیدی فقط ۱۷ میلیارد مترمکعب بوده، یعنی چیزی کمتر از ۷درصد کل تولید.
در واقع، گاز به اصلی‌ترین سوخت در داخل ایران تبدیل شده و شبکۀ توزیع آن همچنان در حال گسترش است. به گفتۀ چگنی، بزودی "بهره‌مندی شهرهای ایران از گاز طبیعی به ۹۹ درصد و روستاها به ۸۹ درصد می‌رسد".
با اینحال معاون وزیر نفت گفته است که "ایران در حال بررسی صادرات گاز به اروپاست"، هرچند که "هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است".
گاز و مذاکرات اتمی
مشکل بزرگ دیگر، پایداری تحریم‌هایی است که دامنگیر ایران شده. اگر منابع اروپایی این روزها بیشتر از چشم‌انداز گاز ایرانی صحبت می‌کنند، به این دلیل است که احتمال دستیابی به توافق در مذاکرات وین نیز مطرح شده است. در غیر این صورت، حتی اگر ایران بتواند مشکل مصرف داخلی را حل کند و یا تولید خود را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد، باز هم وجود تحریم‌ها اجازه نخواهد داد که گاز ایران به طور جدی و نه حاشیه‌ای، وارد بازار جهانی شود.
البته مسئلۀ بهره‌برداری و تولید بیشتر نیز مشکل کوچکی نیست. ایران نیاز به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری دارد تا بتواند گاز بیشتری تولید و صادر کند. بخصوص صدور گاز مایع از طریق کشتی احتیاج به زیربنای صنعتی بسیار پیچیده‌ای دارد که بخش‌هایی از تکنولوژی آن امروزه حتی در اختیار اروپاییان نیست و عملاً در انحصار آمریکا قرار دارد
اما به فرض که این مشکلات برطرف شود، موانع سیاسی همچنان پابرجا است. روس‌ها مطلقاً مایل نیستند که گاز ایران با گاز روسی رقابت کند. آنان این نکته را با تعلل‌ها و وقت‌کشی خود در مذاکرات وین به روشنی نشان دادند. گفته می‌شود که در این مذاکرات، مسکو از تهران خواسته که "فعلا کمی صبر کند".
فقط روسیه نیست که از صدور گاز ایران ناراحت خواهد شد. درواقع باید پرسید به غیر از خریداران بالقوه، یعنی اروپاییان، آیا حتی یک کشور در منطقه وجود دارد که از صدور گاز ایرانی خوشحال شود؟ پس عجیب نیست اگر به غیر از مشکلات داخلی، انواع کارشکنی‌های سیاسی و فنی از همه سو در این راه صورت گیرد.
هیچکس از صدور گاز ایران خوشحال نخواهد شد
فراتر از کشورهای منطقه و روسیه، به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها نیز ترجیح می‌دهند که ایران فعلاً جای چندانی را در بازار جهانی گاز اشغال نکند. در زمان دونالد ترامپ در سال ۲٠۱٨، بعد از شروع تحریم‌های سنگین آمریکا علیه ایران، برخی مسئولان اتحادیۀ اروپا به صراحت گفتند که آمریکا قصد دارد از طریق تحریم ایران، مانع بهره‌برداری از منابع گاز این کشور شود تا در عوض خود بتواند فراورده‌های گازی‌اش را آسان‌تر به اروپا بفروشد. حتی در آنزمان، برخی کارشناسان اروپایی حدس زدند که انگیزۀ اصلی واشنگتن برای خروج از برجام و تحریم ایران، ممانعت از ورود این کشور به بازار جهانی گاز بوده است.
اگر چه این حدس به نظر غلو‌آمیز می‌آید اما تردید نیست که امروزه گاز به یکی از مهم‌ترین موضوعات راهبردی در سیاست‌های واشنگتن و مسکو تبدیل شده است. به قول برخی کارشناسان انرژی همان اهمیتی که نفت در دهۀ ۱٩۷٠ میلادی داشت، حالا سهم گاز شده است.
روشن است که در این شرایط، بهره‌برداری از گاز ایران و بهره‌مند شدن کشور از درآمد آن موضوعی نیست که با یکی دو تصمیم سیاسی و یا اقداماتی در سطح مدیران به سامان برسد. گاز ایران می‌تواند در درازمدت یکی از عوامل اصلی توسعۀ کشور باشد، به شرطی که تدبیر سیاسی و مدیریتی نیز قادر به تفکر درازمدت و واقع‌بینانه باشد.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید