اوتانازی: می‌خواهم آسان بمیرم

ژان لئونتی1، پزشک متخصص قلب و نمایندۀ پارلمان فرانسه، بیش از بیست سال است که برای بهتر مردن شهروندان فرانسوی تلاش می‌کند. او در کتاب تازۀ خود به اسم «آدم‌ها چنین می‌میرند1» می‌نویسد زمانی بود که "خوب مردن" به معنای آمرزیده شدن بود... می‌بایست حساب و کتاب مادی و اخلاقی را در این جهان صاف کرده باشی تا راحت بمیری. اما امروزه خوب مردن یعنی مرگ بدون درد...

DR

 واژۀ «اوتانازی²» که ریشۀ یونانی دارد و در اکثر زبان‌های امروزی غربی به همین شکل به کار می‌رود، در زبان  فارسی هنوز معادل دقیقی ندارد. گاه به «مرگ خودخواسته» ترجمه شده است. ویکی‌پدیا نوشته است که به فارسی «خوش‌میری»، «هومرگ»، «مرگ آسان»، «قتل ترحمی» یا «به‌مرگی» نیز گفته شده است. در زبان عربی این لغت را به «قتل رحیم» برگردانده‌اند. به هر حالبحث اوتانازی هنوز در فضای عمومی و یا در نهادهای قانونگذاری کشورهای مسلمان مطرح نیست. شاید بتوان اروپا را در این زمینه پیشرو نامید.

 در ایالات متحد آمریکا تنها ایالت اورگون است که اوتانازی به معنای خودکشی با نظارت پزشک را رسماً و قانوناً می‌پذیرد. در اروپا به جز بلژیک، هلند و لوکزامبورگ هیچ کشور دیگری این کار را قانونی نکرده است. در برخی کشورها مثل سوئیس "اوتانازی منفعل" پذیرفته شده است: یعنی برای زنده نگاه داشتن کسی که امیدی به بهبودش نیست و عملاً به زندگی گیاهی محدود مانده، هیچ اقدام پزشکی انجام نگیرد تا به "مرگ طبیعی" بمیرد.

خودکشی یا انتظار مرگ

در فرانسه، مدت‌ها است که این مسئلۀ بغرنج در میان مردم و بخصوص در پارلمان مورد توجه است. طی سال‌های اخیر، سرنوشت چند بیمار در میان مرگ و زندگی که حتی نزدیکانشان خواهان مرگ آنان بودند اما با ممانعت قانون مواجه ‌شدند، به جنجال‌های رسانه‌ای تبدیل شد. سر و صدای رسانه‌ها و حساسیت افکار عمومی بالاخره پارلمان را وادار کرد که موضوع را از نگاه قانون به بررسی بگذارد.
بحث‌ها و مجادلات بالاخره در سال ٢٠٠۵ به تصویب قانونی منتهی شد که در فرانسه به نام «قانون لئونتی» شهرت یافت.

پیشنهاددهنده و طراح اصلی لایحه، ژان لئونتی، پزشک متخصص قلب و نمایندۀ مجلس از حزب راست سنتی فرانسه، حداقل از بیست سال پیش مشغول بررسی وضعیت بیمارستان‌ها، مراقبت‌های پزشکی و روزگار بیماران مشرف به مرگ است.
او قبلاً در این باره تألیفاتی داشته و اینک نیز کتاب «آدم‌ها چنین می‌میرند¹» را منتشر کرده است. لئونتی

لئونتی از سال ٢٠٠۵ در چشم فرانسویان احترام یافت. مردم بر خلاف عادت نماینده‌ای دیدند که خارج از چارچوب‌های تنگ حزبی و جناحی، با بلندنظری و درعین حال تسلط حرفه‌ای، از موضوعی بسیار جدی و انسانی سخن می‌گوید. لئونتی که همچنان حرفۀ پزشکی را دنبال می‌کند، به گفتۀ خود بارها شاهد مرگ بیماران بوده و در طول عمر حرفه‌ای در مقام متخصص قلب، با کسانی سر و کار داشته که از زندگی قطع امید کرده و تنها خواسته‌شان راحت مردن، درد نکشیدن و حفظ کرامت انسانی و عزت نفس تا آخرین لحظات عمر است.
همین آگاهی عمیق به عنوان پزشک و قانون‌گذار به کتاب تازۀ لئونتی عمق و جامعیتی می‌دهد که در کتاب‌های سیاسیون فرانسوی کمتر دیده می‌شود.

لئونتی می‌نویسد: «هنوز در فرانسه احتمال این که فرد بیمار، مراقبت‌های لازم را هنگام مرگ دریافت ننماید، نزدیک به
هشتاد درصد است». او تمام تلاش سیاسی خود را به کار بسته تا زمینۀ قانونی را "برای بهتر مردن شهروندان فرانسوی" مهیا سازد.

آمرزیده شدن یا درد نکشیدن
 
 ژان لئونتی در کتاب «آدم‌ها چنین می‌میرند»، تحول مرگ و نزع را در تاریخ اروپا دنبال می‌کند و می‌نویسد «فکر مرگ از جوامع غربی گریخته است». او مختصر و کوتاه شدن فزایندۀ مراسم عزاداری را نشانه‌ای از پرهیز غربیان از اندیشۀ مرگ می‌داند و سپس می‌نویسد: «از طرف دیگر مردم از درد و عذاب کشیدن بیشتر از قبل می‌ترسند. زمانی بود که "خوب مردن" به معنای آمرزیده شدن بود. می‌بایست حساب و کتاب مادی و اخلاقی را با این جهان صاف کرده باشی تا راحت بمیری... اما امروزه خوب مردن یعنی مرگ بدون درد»...

به نوشتۀ لئونتی «راحت مردن از جدی‌ترین خواسته‌های جامعۀ امروز است. رنج کشیدن بیهوده‌تر از همیشه و خالی از هر گونه  فضیلت اخلاقی به نظر می‌رسد. اعتقادات مسیحی که عذاب تن را نشانۀ عشق الهی می‌دانست دیگر معنایی ندارد».
نویسنده از مسیحیت دورتر می‌رود و می‌نویسد: «انسان تنها موجود مرگ‌آگاه است. هستی دیگران و متناهی بودن هستی خود، دو عامل سازندۀ هویت انسانی است. پرسش بزرگ از همین جا و شاید از چند صد هزار سال پیش شکل گرفته باشد: چرا می‌میمیرم؟»...

لئونتی سپس به دگرگونی مفهوم مرگ می‌پردازد و سه تحول بزرگ را گوشزد می‌کند:
- مرگ از "پدیدۀ خانوادگی" به پدیدۀ پزشکی تبدیل شده اما کادر پزشکی هنوز برای «مدیریت مرگ» آماده نیست و مطابق با سنت، تنها وظیفۀ خود را حفظ حیات می‌داند.
- وجوه مقدس  و فراطبیعی مرگ تقریباً از بین رفته است.
- و بالاخره فردیت یا فردگرایی فزاینده باعث شده که ابعاد آیینی- گروهی مرگ نیز کم‌رنگ‌تر شود.

باید به نحوۀ مردن اندیشید

ژان لئونتی بعد از نگاه تاریخی، به وظایف خود به عنوان نمایندۀ مجلس باز می‌گردد اما همچنان فراتر از مجادلات سطحی سیاسی و با تکیه به تجربۀ پزشکی که مسئولیتی مدنی و سیاسی بر دوش دارد، از خواسته‌های شهروندانش خبر می‌دهد. او می‌نویسد: «فرانسوی‌ها از آخر عمری که در عجز و ناتوانی و بیماری بگذرد گریزانند و نمی‌خواهند به هر قیمت و به ضرب دارو و تکنولوژی‌های پیچیده، به زور زنده نگاه داشته شوند».
در عین حال او تأکید دارد که در بررسی موضوع نباید عجول بود. پیشنهادها جدی‌تر و اساسی‌تر از آن است که بر حسب دسته‌بندی‌های سیاسی و ائتلاف‌های حزبی در پارلمان تصویب یا رد شود: «جایگاه اجتماعی مرگ از ارکان تمدنی است»...

قانون لئونتی سال ٢٠٠۵ از نظر برخی مخالفان، نخستین گام در جهت قانونی کردن "خودکشی طبیبانه" است. اما این قانون تصریح می‌کند که هر نوع "یاری فعال به مرگ" با تجویز دارو یا هر وسیلۀ دیگر ممنوع است. این قانون تنها کمک پزشک را در کاستن درد می‌پذیرد و می‌گوید که در صورت تقاضای بیمار، می‌توان از کاربرد تکنیک‌های سنگین که هیچ درمانی در پی ندارند و فقط بیمار را به دشواری و در حالت گیاهی زنده نگاه می‌دارد، صرف‌نظر کرد.

لئونتی در پایان، پیشنهادهای تازۀ خود را که احتمالاً بزودی به پارلمان خواهد رفت، شرح می‌دهد:
در مراحل پایان زندگی، بیمار باید حق خواب طولانی و پیوسته (به کمک دارو) را تا مرگ داشته باشد. این حق باید در دو مورد قانونی باشد: وقتی درد قابل تسکین نیست؛ وقتی همۀ اقدامات فنی و پزشکی برای زنده نگاه داشتن فرد متوقف شده است (مطابق با قانون لئونتی – ٢٠٠۵).

ژان لئونتی به اشکالات پیشنهادهایش نیز آگاه است: چه کسی باید در مراحل حساس تصمیم بگیرد؟ او عمیقاً معتقد است و با اصرار توصیه می‌کند که هر بیمار و حتی هر فرد سالم باید روزی قلم به دست گیرد و خواستۀ خود را در مورد پایان زندگی‌اش بنویسد و بدین ترتیب نزدیکان و عزیزانش را از بار مسئولیتی دشوار رها کند. لئونتی می‌گوید: «مدرک رسمی هم لازم نیست. هر کس باید روی یک کاغذ عادی بنویسد که در صورت فرو رفتن در زندگی گیاهی چه می‌خواهد: زنده ماندن به هر قیمت، یا رها شدن از قید تلاش بیهودۀ پزشکان؟»...

 
1- C’EST AINSI QUE LES HOMMES MEURENT, Jean Leonetti, Plon 2015, 192 p., 14.90€.

2- Euthanasie