چهار سال کشاکش میان ترکیه و اتحادیۀ اروپا دربارۀ سرنوشت آوارگانِ سوری

اروپایی‌ها حاضر به پذیرشِ پناهجویان در خاک خود نیستند. به همین سبب با دادن امتیازهایی به دولت ترکیه از آن دولت خواسته‌اند که آنان را در ترکیه نگه دارد. بعضی از کارشناسان معتقدند که ترکیه با یکه تازی­‌هایش در سوریه در عمل از ناتو بیرون رفته و بیش از پیش از اروپا دور شده است. در نتیجه، اروپاییان به این نتیجه رسیده­‌اند که باید حساب خود را از حساب اردوغان جدا کنند. اردوغان مدعی است که ترکیه تاکنون برای نگهداری پناهجویان سوری ۴۰ میلیارد دلار هزینه کرده است. تهدیدهای اخیر اردوغان دربارۀ پناهجویان مخالفتِ بسیاری از رهبران اروپایی را برانگیخته است. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، سخنان او را «ناپذیرفتنی» توصیف کرد و مارگاریتیس شیناس، کمیسرِ یونانی­‌تبار امور مهاجرت اتحادیۀ اروپا گفت: هیچ‌کس نمی‌تواند از اروپا باج بگیرد.

پناهجویان .

در پی کشته شدن ۳۴ سرباز تُرک در حملۀ هوایی روز پنجشنبه ۲۷ فوریه به کاروانِ نظامیِ ترکیه در اِدلِب، رئیس جمهوری ترکیه کشورهای عضو ناتو را به کمک طلبید و از آن­‌ها خواست که ترکیه را در برابر ارتش سوریه و ارتش‌­های حامیِ بشار اسد تنها نگذارند، وگرنه مرزهایش را برای ورود پناهجویان به اروپا خواهد گشود. اما آمریکا و چند کشور اروپاییِ عضو ناتو به همین بسنده کردند که حملۀ هوایی به کاروانِ نظامی ترکیه را محکوم کنند. به گفتۀ بعضی از کارشناسان، آن­ها از این ظاهرسازی نیز می‌‌توانستند چشم­پوشی کنند، زیرا با دخالت نظامیِ ترکیه در سوریه مخالف­‌اند.

باری، ترکیه سرانجام روز جمعه ۲۸ فوریه مرزهایش را به سوی اروپا گشود. به گفتۀ سازمان ملل عصر روز شنبه ۲۹ فوریه دست‌کم ۱۳ هزار پناهجو به مرز یونان رسیده بودند. طول مرز زمینی ترکیه با یونان ۲۱۲ کیلومتر است. در همان روز مرزبانی یونان اعلام کرد که بیش از ۹ هزار پناهجو را که قصد ورود به خاک آن کشور را داشتند بازگردانده است.

ترکیه میزبان بیشترین شُمار پناهجویان در سراسر جهان است. در حدود ۴ میلیون پناهجویِ سوری و نزدیک به ۴۰۰ هزار پناهجو از کشورهای دیگر جهان در آن کشور جایگیر شده‌اند و اکثریت قریب به تمام آنان در مناطق شهری یا نیمه­شهری زندگی می­‌کنند. بسیاری از آنان می­‌خواهند ترکیه را به مقصد کشورهای پیشرفتۀ اروپایی ترک کنند. اما اروپایی‌ها حاضر به پذیرشِ آنان در خاک خود نیستند. به همین سبب با دادن امتیازهایی به دولت ترکیه از آن دولت خواسته­‌اند که پناهجویان را در ترکیه نگه دارد.

مذاکرات اروپایی­‌ها با ترکیه برای حل بحرانِ پناهجویان از نوامبر ۲۰۱۵ آغاز شد و آن هنگامی بود که جنگ داخلیِ سوریه شدت گرفت و میلیون­‌ها غیرنظامی از سوریه گریختند. در سومین نشستِ اعضایِ شورای اتحادیۀ اروپا و نمایندگانِ دولت ترکیه در ۱۸ مارس ۲۰۱۶ دو طرفِ مذاکره طرح جامعی را امضا کردند که بنابرآن از جمله قرار شد ترکیه بازار کار خود را به روی پناهجویان سوری بگشاید؛ با برقراری سفت و سختِ ویزا ورود خارجیان را به خاک خود محدود کند؛ بر امنیت مرزهای زمینی و دریایی­‌اش بیفزاید و در هماهنگی با اتحادیۀ اروپا عرصه را بر قاچاقچیانِ انسان بیش از پیش تنگ کند.

قرار شد از بیستم مارس ۲۰۱۶ همۀ پناهجویانِ غیرقانونی که از ترکیه وارد جزایر یونان می‌شوند، بی‌درنگ به ترکیه بازگردانده شوند. در متنِ توافق آمده است که این کار با رعایتِ قوانینِ اتحادیۀ اروپا و قوانینِ بین‌الملل انجام خواهد گرفت. برای این منظور، مقام‌های یونانی وظیفه دارند درخواست پناهندگیِ یکایک پناهجویان را در هماهنگی با «کمیساریای عالی پناهندگانِ سازمان ملل» بررسی کنند و به آنان پاسخ دهند. بدین‌سان، باید از اخراج دسته جمعیِ پناهجویان به هر شکلی خودداری کنند.

برپایۀ آن توافق ترکیه تعهد کرد در هماهنگی با اتحادیۀ اروپا به ویژه کشورهای همجوارِ اروپایی‌اش مانند یونان و بلغارستان مرزهای زمینی و دریایی‌اش را به روی پناهجویانی که می‌خواهند از خاک آن کشور وارد خاک اروپا شوند ببندد. ترکیه همچنین متعهد شد مهاجرانِ غیرقانونی را که از خاک آن کشور وارد اروپا شده‌اند، پس بگیرد. در عوض، قرار شد اتحادیۀ اروپا ۶ میلیارد یورو در دو نوبت در اختیار دولت ترکیه قرار دهد تا صرف آموزش، تغذیه، بهداشت، مسکن و نیازهای دیگر پناهجویان شود. اتحادیۀ اروپا وعده­های دیگری نیز به ترک‌ها داد از جمله این که از اکتبر آن سال ویزای ورود شهروندانِ ترک را به اروپا برای اقامت کوتاه مدت لغو کند و مذاکره برای پیوستن ترکیه به اروپا را از ۱۴ دسامبر آن سال از سر گیرد.

وعدۀ لغو ویزا برای شهروندانِ ترک را اتحادیۀ اروپا به سبب مخالفت‌هایی که در میان کشورهای عضو برانگیخت، خیلی زود کنار گذاشت. از سر گرفتنِ مذاکره برای پیوستن ترکیه به اروپا نیز با مخالفت بیشتر کشورهای عضو رو به روشد. دربارۀ پولی هم که قرار بود در اختیار دولت ترکیه قرار گیرد، گویا سوء تفاهمی پیش آمده بود. کمیسیونِ اروپا که وظیفۀ قوۀ مجریه را در اتحادیۀ اروپا به عهده دارد مدعی شد که بخش بزرگی از آن پول می‌بایست به سازمان‌هایِ امدادرسان پرداخت شود نه به دولت ترکیه و آن‌ها وظیفه داشتند پروژه‌های خود را برای امدادرسانی به پناهجویانِ سوری به کمیسیون اروپا عرضه کنند. چنین کاری نیازمند زمانی طولانی‌تر بود.

در مارس ۲۰۱۸ اردوغان در آنکارا خطاب به اروپاییان گفت: از سه میلیارد یورویی که وعده داده بودید بخش بسیار اندکی را پرداخت کرده‌‌اید. شما نمی‌توانید با غرور ما بازی کنید. به گزارشِ مجلۀ «لوُپووَن» اتحادیۀ اروپا در ژانویۀ ۲۰۱۹ از ۳ میلیارد یورویی که وعده داده بود تنها ۱.۴۵ میلیارد یورو هزینۀ پناهجویان سوری در ترکیه کرده بود. در آن سال اتحادیۀ اروپا در نظر داشت ۶۴۰ میلیون یورو نیز به آنان اختصاص دهد.

گفته می‌شود در مجموع اتحادیۀ اروپا تاکنون از ۶ میلیارد یورو که در سال ۲۰۱۶ برای مددرسانی به پناهجویان وعده داده بود، تنها ۳.۲ میلیارد یورو صرفِ پناهجویان در ترکیه کرده است. بعضی از کارشناسان معتقدند که ترکیه با یکه تازی‌هایش در سوریه در عمل از ناتو بیرون رفته و بیش از پیش از اروپا دور شده است. در نتیجه، اروپاییان به این نتیجه رسیده‌اند که باید حساب خود را از حساب اردوغان جدا کنند.

از سال ۲۰۱۸ رئیس جمهوری ترکیه پیوسته از اروپاییان می‌خواهد که از طرح او برای ایجاد «منطقۀ امن» در شمال سوریه برای بازگشت پناهجویان حمایت کنند، وگرنه چاره‌ای جز باز کردن مرزهای خود به روی آوارگانِ سوری برای ورود آنان به اروپا ندارد. او در دوسال گذشته چندین بار اتحادیۀ اروپا را به باز کردن مرزهایش تهدید کرده و رهبرانِ اروپا هربار به او گوشزد کرده‌اند که زیر بار تهدیدهای او نخواهند رفت. روز سه شنبه ۳ مارس اردوغان در کنفرانس خبریِ مشترک با نخست وزیر بلغارستان مدعی شد که ترکیه تاکنون برای نگهداریِ پناهجویان سوری ۴۰ میلیارد دلار هزینه کرده است.

تهدیدهای اردوغان مخالفتِ رهبران اروپایی را برانگیخته است. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، سخنان او را «ناپذیرفتنی» توصیف کرد و مارگاریتیس شیناس، کمیسرِ یونانی‌تبار امور مهاجرت اتحادیه اروپا گفت: هیچ‌کس نمی‌تواند از اروپا باج بگیرد.