آیا کلروکین داروی کووید ١٩ است؟
دانشگاه «آنژه» در غرب فرانسه امروز سه شنبه ٣١ مارس اعلام کرد که پژوهش گسترده‌ای بر روی ١٣٠٠ بیمار مبتلا به کووید ١٩ از فردا آغاز می‌شود تا بر اساس نتایج آن به مشاجرات در بارۀ کارآئی و یا بی حاصلی کلروکین در مداوای این بیماری پایان داده شود. این مطالعه با همکاری ٣٢ مرکز بیمارستانی در سراسر فرانسه انجام خواهد گرفت و بگفتۀ پروفسور «ونسان دوبه» که ریاست گروه پژوهشی را بر عهده دارد «کلیۀ معیارهای علمی و روش شناختی به دقت در آن به اجرا گذاشته می‌شود تا جای تردیدی در نتایج حاصل از آن وجود نداشته باشد». برداشتن این تردید بویژه از آن رو اهمیت دارد که چند مرکز درمانی در بارۀ اثرات «مسمومیت قلبی» ناشی از مصرف پلاکِنیل از سوی بیماران مبتلا به کووید ١٩ هشدار داده و تصریح کرده‌اند که استفاده از این دارو در پاره‌ای موارد منجر به مرگ نیز شده است.
نتشر شده در:
کلروکین، داروئی که تا دو ماه پیش سخن زیادی در بارۀ آن زده نمی‌شد و شمار اندکی از مردم که گرفتار مالاریا شده بودند، با آن سر و کار داشتند، امروز در پی شیوع کووید ١٩، همۀ توجهات را بخود جلب کرده است. اگر پروفسور دیدیه رائولت، استاد میکروبیولوژی در دانشکدۀ علوم پزشکی مدیترانه اکس مارسی، بر کارآئی کلروکین (با نام تجارتی نیواکین) و هیدروکسیکلروکین (با نام تجارتی پلاکِنیل) در درمان این بیماری تاکید می‌کند، بسیاری از دیگر پژوهشگران سرشناس نتایج مشاهدات وی را در این باره دستکم «ناکافی» و انجام پژوهش‌های گستره تر را ناگزیر می‌دانند و همگان را در این زمینه به بردباری می‌خوانند.
اختلاف نظر و مشاجره در بارۀ کلروکین از هنگام انتشار نخستین نتایج تجربیات پروفسور دیدیه رائولت در اوایل ماه مارس آغاز شد و اینک با انتشار نتایج دومین آزمایشات او شدت و حدّت بیشتر گرفته است. این مشاجرات به همکاران فرانسوی او محدود نمی‌شود. اختلاف نظر در این زمینه به محافل علمی دیگر کشورها نیز راه یافته و انتظارات از طرح تحقیقاتی دانشگاه «آنژه» و پژوهش بزرگ اروپائی در این زمینه را که هفتۀ گذشته به ابتکار فرانسه آغاز شد، بیشتر کرده است. تجویزِ همزمان کلروکین و آنتی بیوتیک یکی از پنج ترکیبی است که در چارچوب طرح تحقیقاتی اروپا به نام «دیسکووری» مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
کلروکین چیست؟
کلروکین داروئی است که در پیشگیری و درمانِ مالاریا مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیدروکسیکلروکین، که از مشتقات آنست، در روماتولوژی و بیماری‌های پوستی برای درمان برخی روماتیسم‌های مفصلی و لوپوس تجویز می‌شود.
پژوهشگران چینی در مقاله‌ای که روز ٤ فوریه در نشریۀ «سل ریسرچ» منتشر شد، اعلام کردند که کلروکین مانع ورود و خروج ویروس «سارس- کوو٢» به سلول‌های کاشته شده در آزمایشگاه شده و بنابراین از تکثیر آن جلوگیری کرده است. پانزده روز بعد پژوهشگران دیگری با چاپ مطلبی در نشریۀ «بیوساینس ترندز» بر اساس ١۵ پژوهش در ١٠ بیمارستان مختلف چین این دارو را در درمان کووید ١٩ «ظاهراً موثر» توصیف کردند.
هنگامی که پروفسور دیدیه رائولت، رئیس موسسۀ درمانی دانشگاهی عفونت شناسی مدیترانه روز ١٦ مارس نتایج مشاهدات خود را در بکارگرفتن کلروکین در درمان کووید ١٩ منتشر ساخت، با تردیدِ شمار بسیاری از کارشناسان روبرو شد.
پژوهش او از آزمایش بالینی تجویز هیدروکسیکلروکین، همزمان با «اَزیترومیسین» در مواردی که خطر اختلالات تنفسی جدی بوده است، به ٢٤ بیمار دارای علائم کووید حکایت داشت و نتایج آن بگفتۀ وی کاهش «بار ویروس» در ٧۵ درصد آنان را پس از ٦ روز مصرف دارو نشان می‌داد.
آنان چگونگی بدست آمدن آن نتایج را با روش شناسی علمی ناسازگار دانسته و دستکم «ناکافی» ارزیابی کردند.
انتقادات از نتایج پژوهش پروفسور دیدیه رائولت
«نبود یک گروه مرجع» برای فراهم ساختن امکان ارزیابی و کوچک بودن «گروه نمونه» از جمله ایرادات اساسی وارد شده به این پژوهش است.
دیدیه رائولت برای رد این ایراد، گفت که نتایج بدست آمده در بیمارستان‌های شهرهای نیس و آوینیون که در آنها از این دارو استفاده نشده، نشان می‌دهد که ٩٠ درصد بیماران پس از شش روز بارِ ویروسی خود را حفظ کرده بودند، در حالیکه این رقم تنها در بارۀ ٢۵ درصد بیماران مورد مشاهده و درمانِ وی صادق بوده است.
گروه پژوهشگران پروفسور رائولت، خود اعلام کرده بودند که بیشتر بیماران مورد مشاهده و درمان نزد این گروه دارای اَشکال خوش خیم بیماری کوید ١٩ بوده‌اند و دیدیه رائولت خود نیز تصریح کرده بود که کلروکین بویژه در مراحل اولیۀ بیماری کارآئی دارد و بنابراین از آن در مراحلی باید استفاده کرد که اَشکال حاد بیماری پیدا نشده است.
این گروه تاکید می‌کند که درمان بیمارانی که اشکال حاد بیماری را ندارند نیز برای مبارزه با اپیدمی مفید است زیرا مانع شیوع و پیچیده شدن وضعیت آنها می‌شود.
الیزابت بیک، بیولوژیست، و فرانسوا سِوراک، پزشک و متخصص آمار پزشکی، درگفتگو با تارنمای «نومِراما» که روز ٣١ مارس منتشر گردیده، ایرادات فراوان دیگری نیز بر این پژوهش وارد کرده‌اند. بگفتۀ آنان گروه نمونه بر اساس «گزینش اتفاقی» تشکیل نشده است و همین نتایج بدست آمده را بی ارزش می‌کند. نکتۀ دیگر اینکه اطلاعی در بارۀ وضعیت افراد گروه نمونه در آغاز درمان ارائه نشده و با توجه به اینکه بسیاری حتی بدون هیچ داروئی از این بیماری بهبود می‌یابند، نسبت دادن نتیجۀ حاصل به دارو دشوار می‌نماید.
ایراد اساسی دیگر، بگفتۀ فرانسوا سِوراک، تردید در بارۀ «معیار سنجش» یعنی پدیده‌ای است که از بهبود حکایت می‌کند. بگفتۀ او، گروه پروفسور رائولت «با اندازه گیری بار ویروس در گلو معیاری بیولوژیک برگزیده، بی آنکه این معیار نشان بهبود بالینی باشد». فرانسوا سِوراک دورۀ کوتاه مشاهده را نیز مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید این پژوهش اطلاعی در بارۀ افراد تحت مشاهده پس از روز ششم ارائه نکرده، در حالیکه دورۀ بررسی چهارده روز ذکر شده است.
اما ایراد روش شناختی دیگری که بر این پژوهش وارد شده، برهم ریختن گروه نمونه و تغییر آن در دورۀ مشاهده است. فرانسوا سِوراک یادآوری می‌کند که یکی از افراد گروه نمونه، با تصمیم خویش از گروه خارج شده، یکی دیگر به سبب حال بهم خوردگی استفاده از این دارو را متوقف کرده، سه تن به سبب وخیم شدن وضعیت سلامتی به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل گردیده و یک تن نیز درگذشته است. این شش تن این چنین از حوزۀ پژوهش خارج شده و داده‌های آنان در نتایج کلی نیامده است. بگفتۀ فرانسوا سِوراک «اگر نتایج نامطلوب از گروه نمونه کنار گداشته شود، تردیدی نیست که می‌توان نتایج بهینه‌ای ارائه کرد».
پژوهش دوم پروفسور رائولت و نتایج آن
گروه تحقیقاتی پروفسور رائولت روز ٢٧ مارس نتایج پژوهش دوم خود در بارۀ کارآئی کلروکین همزمان با یک آنتی بیوتیک را در درمان بیماران مبتلا به کووید ١٩ منتشر کرد. همراهی این دو دارو بگفتۀ گروه تحقیقاتی مارسی در آزمایشگاه و در تجویز به بیماران کارآرائی خود را به خوبی نشان داده است. بر اساس این پژوهش «ترکیب این دو دارو دارای اثرات هماهنگ در از میان بردن توان تکثیر ویروس است». این گروه تحقیقاتی تاکید می‌کند که «به کارگیری هیدروکسیکلروکین و انتی بیوتیک بصورت جداگانه بر توان تکثیر ویروس، اثر ناچیز خواهد داشت و یا حتی بی‌اثر خواهد بود».
این نتایج این بار بر پایۀ تحول وضعیت ٨٠ بیمار که نیمی از آنان کمتر از ۵٢ سال داشته‌اند شکل گرفته است. این بیماران به مدت ٦ تا ١٠ هفته در موسسۀ درمانی آموزشی عفونت شناسی مدیترانه در مارسی با کلروکین و آنتی بیوتیک ویژه دستگاه تنفسی به نام «ازیترومیسین» تحت معالجه قرار گرفته‌اند. نتایج بدست آمده از «تحول مساعد» برای ٦۵ بیمار (٨١٫٣ درصد)، اجبار به استفاده از «اکسیژن درمانی» برای ١٢ نفر (١۵ درصد)، انتقال سه نفر به بخش مراقبت‌های ویژۀ پزشکی و درگذشت یک بیمار ٨٦ ساله (۵ درصد) حکایت می‌کند.
پژوهش دومِ گروه پروفسور رائولت این بار ملاحظات روش شناختی بیشتری را بکاربسته و با پاس داشتن راهکارهای علمی، بستر، روش پژوهش، روند کار، نتایج بدست آمده و نظرات متفاوت و سیاهۀ منابع را به دقت آورده است تا راه را بر دیگر گروه‌های پژوهشی برای ابراز نظر و مخالفت باز بگذارد. این پژوهش به زبان انگلیسی نوشته شده و نام سیزده تن از پژوهشگرانِ «موسسۀ درمانی دانشگاهی بیماری‌های عفونی مدیترانه» وابسته به دانشگاه «اِکس مارسی» زیر آن آمده است. این پژوهش با این حال پیش از انتشار مورد تائید هیچ «کمیتۀ ارزیابی علمی» قرار نگرفته است.
اما ایراد اساسی وارد شده به کار این گروه همانست که در پژوهش اول نیز وجود داشت: خودداری از برپائی یک «گروه مرجع» یا «گروه شاهد» یا «گروه کنترل» که با داشتن همان علائم بیماری، داروی مورد آزمایش را دریافت نمی‌کند و تنها مقایسۀ نتایج بدست آمده میان وضعیت این گروه با گروه دریافت کنندۀ داروست که اجازه ارزیابی می‌دهد.
گروه پژوهشی مارسی با آگاهی از این نارسائی، نتایج مشاهدات خود را با پژوهش‌های همانند دیگری از جمله کاری که در شهر اوهان، کانون ابتدائی ویروس کرونا، انجام گرفته همراه کرده است. نتایج پژوهش اوهان از نرخ بهبود ٢٨ درصد حکایت دارد. با این حال، بیماران مورد مشاهده در این پژوهش دارای اَشکال حاد بیماری بوده‌اند و همین، سنجش میان این دو پژوهش را دشوار بلکه ناممکن می‌کند.
تداوم تردید و انتقادات
دومینیک کوستاگلیولا، پژوهشگر ارشد در «موسسۀ ملی سلامتی و تحقیقات پزشکی» فرانسه تاکید می‌کند که «بدست آمدن نتایج مشابه با استفاده از هیدروکسینکلروکین نشان اثرات جدی این دارو بر «بار ویروس» نیست.
پروفسور ژان فرانسوا بِرگمن، استاد درمان شناسی، با انتقاد شدید از روش استفاده شده توسط گروه دیدیه رائولت، بر این باور است که پژوهش دوم این گروه تحقیقاتی، کمبودها و نارسائی‌های تحقیقات آنان را آشکارتر می‌کند. بگفتۀ او، «در پژوهش نخست حداقل یک بازوی کنترل با وجود یک گروه مرجع، هر چند [از نظر علمی] کم ارج، امکان مقایسه را فراهم می‌کرد. گروه دومِ مورد مطالعه از ٨٠ بیمار تشکیل شده اما از ابزار سنجش با یک گروه مرجع بی بهره است و بنابراین از نتایج آن هیچ برداشتی نمی‌توان کرد». او در این باره چندان بدبین است که می‌گوید «این خیال که بررسی دوم نتایج پژوهش اول را تقویت می‌کند، به آن می‌ماند که بپنداریم می‌توان از افزودن بد به بد ترکیبی خوب بدست آورد».
حمایت از نتایج پژوهش‌های دیدیه رائولت و تجویز کلروکین
در برابر این نظر، پزشکان سرشناس دیگری نتایج بدست آمده از دو بررسی گروه تحقیقاتی پروفسور رائولت را «دلگرم کننده» خوانده و خواستار توجه و بهره گرفتن از آن شده‌اند.
پروفسور ژان لوک اَروسو، متخصص بیماری‌های خونی و رئیس پیشین «نهاد عالی بهداری» در فرانسه، با تاکید بر اینکه پژوهش یادشده «بی ایراد نیست»، یادآوری می‌کند که نتایج بدست آمده در حال حاضر «تنها امید بهبودی سریع» برای بیماران است و بنابراین در بکار بستن آن «نباید وقت از دست داد». او با اشاره به انتقادات پرفسور برگمن می‌گوید «من او را بخوبی می‌شناسم و با دقت و سختگیری علمی او بخوبی آشنایم. در زمان عادی او صد در صد حق دارد»، اما اینک ما در دوره‌ای استثنائی هستیم.
همین نظر، رویکرد پروفسور موسی سیدی، رئیس بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان «فان» در داکار پایتخت سنگال نیز هست. او که از هیدروکسینکلروکین در درمان بیماران مبتلا به کووید ١٩ استفاده می‌کند، در گفتگو با رادیوی ما در این زمینه می‌گوید «آنچه اینک انجام می‌دهیم بر پایۀ یک تجربه است و البته کمی بعد درمان را بر اساس یک برنامۀ پژوهشِ مبتنی بر هنجارهای علمی استوار خواهیم کرد». او تاکید می‌کند که «پزشک، این دارو را برای درمان بیمار خود تجویز می‌کند. کار او در چارچوب پژوهش انجام نمی‌شود، بلکه با هدف درمان بر پایۀ تجربه صورت می‌گیرد».
خطرات کلروکین
دکتر موسی سیدی با این حال تاکید می‌کند که «خود درمانی» با استفاده از این دارو بسیار خطرناک است و بویژه در صورت وجود برخی بیماری‌های چشم و اختلالات قلبی خطرات مهمی برای بیمار در بر دارد.
آژانس دارو در فرانسه که نهاد دولتی نظارت بر تولید و عرضۀ دارو در این کشور است، روز دوشنبه ٣٠ مارس هشدار داد که کلروکین «می‌تواند عوارض ثانوی ناخواسته و زیان رسانی» داشته باشد و از همین رو به هیچ روی نباید از طریق «خوددرمانی» مورد استفاده قرار گیرد. این آژانس یادآوری می‌کند که در پی مرگ سه بیمار مبتلا به کووید ١٩ که در بیمارستان داروی کلروکین به آنها تجویز شده بود، آزمایشات لازم برای ارزیابی اثرات این دارو در مرگ آنان در جریان است. این آژانس «با توجه به موقعیت ویژه» خواستار توقف کلی استفاده از این دارو در درمان کووید ١٩ نشده، اما چنانکه وزیر بهداری اجازه داده است، تجویز آن را به این منظور تنها به بیمارستان‌ها و تحت دیده‌بانی پزشک محدود می‌کند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید